Hrunið markar enda­lok og nýtt upp­haf í senn. Ósjálf­bæru neyslu­fyll­eríi fólks og fyr­ir­tækja lauk hratt og með skelli. En hag­kerfið verður ekki dæmt af því hvernig það féll heldur hvernig það mun rísa. Enn eru ekki öll kurl komin til grafar en mesta póli­tíska frið­ar­skjól sem stjórn­völd hafa fengið til þess að bæta erf­iða stöðu er nú fram und­an. Ástæðan er sú að þrjú ár eru í næstu kosn­ing­ar, lengsta sam­fellda skeið á milli kosn­inga á sveit­ar­stjórn­ar- og/eða lands­mála­stigi frá hruni. Þetta tíma­bil getur rík­is­stjórn Sig­mundar Dav­íðs Gunn­laugs­son­ar, for­manns Fram­sókn­ar­flokks­ins, nýtt til þess að styrkja hag­kerfið og opna það upp á gátt fyrir mannauði og fjár­fest­ingu. Umfram allt verður að gefa fólki sjálfs­traust til þess að það trúi því að góðar hug­myndir geti orðið að veru­leika. Gert gagn.

Læra af því sem aflaga fór

Það er auð­velt að velta sér upp úr nei­kvæðum afleið­ingum hruns bank­anna og krón­unnar og það er að vissu leyti nauð­syn­legt. Sér­stak­lega að reyna að leggj­ast yfir stöð­una, safna upp­lýs­ingum saman og greina þær svo að hægt sé að fyr­ir­byggja að sam­bæri­leg staða komi upp aft­ur. Það má ekki gleyma því að neyð­ar­lögin eru ein­stök í mann­kyns­sög­unni. Aldrei fyrr hefur þjóð staðið frammi fyrir efna­hags­legu altjóni, eftir að fífldjörf hag­stjórn stjórn­mála­manna og stjórn­enda stærstu fyr­ir­tækja lands­ins leiddi landið næstum til efna­hags­legrar glöt­un­ar. Von­andi verður hægt að læra af þessum mörgu og stóru mis­tökum sem aug­ljós­lega voru gerð. Kom­andi kyn­slóðir eiga það skil­ið.

Það sem blasir nú við sem helsta verk­efnið fram undan er að finna leið út úr hafta­bú­skapn­um. Það ömur­lega við hann er að hann býr til stétta­skipt sam­fé­lag með marg­vís­legum nei­kvæðum áhrif­um. Eng­inn ætti að sætta sig við slíkt.

Að þessu sinni verður þessi staða ekki gerð að helsta umfjöll­un­ar­efni en ég trúi því að rík­is­stjórn Íslands sé ein­beitt í því að koma land­inu úr þess­ari ömur­legu ver­öld hafta og hags­muna­bar­áttu. Það er gott að hún sé að vinna með færum sér­fræð­ingum á þessu sviði en best væri að hafa gagn­sæi að leið­ar­ljósi í þeirri vinnu, þar sem almanna­hags­munir eru und­ir.

Jákvæðar hliðar hruns­ins

Já­kvæðar hliðar hruns­ins hafa ekki verið mikið ræddar og kannski ekki að ástæðu­lausu. Af nægu nei­kvæðu er að taka. En hinar jákvæðu hliðar eru sýni­legar og birt­ast ekki síst í kröft­ugra nýsköp­un­ar­um­hverfi en hér hefur verið um ára­bil. Ástæðan fyrir því held ég að sé mann­leg fremur en nokkuð ann­að. Þegar bank­arnir hrundu hætti margt vel menntað og reynslu­mikið fólk störfum og fór að gera eitt­hvað ann­að. Þetta á ekki síst við um tækni­menntað fólk á sviði verk­fræði og fleiri raun­greina. Þetta fólk hefur síðan látið til sín taka á öðrum vett­vangi en í fjár­mála­geir­an­um. Dæmi um þetta er fyr­ir­tækið Meniga, sem bein­línis fædd­ist í þessum aðstæð­um. Auk þess hafa fleiri fyr­ir­tæki í örum vexti á und­an­förnum árum, eins og TM Software og CCP, notið góðs af þessu þar sem hæft fólk hefur gengið til liðs við þessi fyr­ir­tæki. Þor­steinn Frið­riks­son, for­stjóri Plain Vanilla, hefur tjáð sig um það sama; hér á Íslandi séu að mörgu leyti kjör­að­stæður til þess að byggja upp fyr­ir­tæki sem hyggst hasla sér völl erlend­is. Ekki síst vegna þess hvað mann­auð­ur­inn er mik­ill.

Ég fylgd­ist með ráð­stefn­unni Startup Iceland sem fram fór í Hörpu um síð­ast­liðna helgi, en þar lýstu virtir erlendir fyr­ir­les­ar­ar, þar á meðal Bre Pett­is, for­stjóri þrí­vídd­ar­teikni­fyr­ir­tæk­is­ins Maker­Bot, Íslandi sem suðu­potti fyrir frum­kvöðla og nýsköp­un. Þeir fyndu fyrir því að þessar aðstæður væru fyrir hendi hér, ekki síst vegna mannauðs og vax­andi skiln­ings atvinnu­lífs­ins á mik­il­vægi frum­kvöðla­starf­semi. Nokkur atriði hafa skipt miklu máli í þessu sam­hengi eftir hrun­ið. End­ur­reistu bank­arnir hafa sýnt þessum anga meiri áhuga en fyrir hrun. Ekki síst hefur Startup Reykja­vík við­skipta­hrað­all­inn, sem Arion banki og Klak Innovit hafa leitt, dregið frum­kvöðla­starfið fram í skýr­ara dags­ljós og gefið fólki tæki­færi til að koma hug­myndum sínum á næsta stig. Á þeim þremur árum sem við­skipta­hrað­all­inn hefur staðið yfir hafa 30 fyr­ir­tæki á frum­þroska­stigi orðið til, og tugir starfa á árs­grund­velli í kjölfarið. Sum þess­ara fyr­ir­tækja standa á spenn­andi tíma­mótum og eru að sækja sér fé á erlenda mark­aði. Íslands­banki og Lands­bank­inn hafa enn fremur verið að styrkja fjár­fest­inga­um­hverfi á sínum vett­vangi, sett upp sjóði sem fjár­festa í nýsköpun á ýmsum sviðum og horfa til langs tíma. Þá stigu Sam­tök atvinnu­lífs­ins mik­il­vægt skref og stofn­uðu sér­stakan vett­vang, Litla Ísland, sem vinnur að fram­gangi lít­illa og með­al­stórra fyr­ir­tækja. Rann­sóknir sýna að 70 til 80 pró­sent fólks á vinnu­mark­aði starfar hjá þessum fyr­ir­­tækj­um. Athyglin í fjöl­miðlum og umræðu um hags­muna­mál atvinnu­lífs­ins er yfir­leitt ekki í sam­ræmi við þetta.

Lang­tíma­hugsun

Kraft­mikið frum­kvöðla­starf hefur eina for­sendu fyrir vel­gengni. Það er inn­byggð lang­tíma­hugsun og þol­in­mæði. Nýleg ákvörðun rík­is­stjórn­ar­inn­ar, um að styrkja nýsköp­un­ar- og rann­sókn­ar­starf svo um mun­ar, er gott inn­legg í frum­kvöðla­starf í land­inu. En það má ekki falla í þá gryfju að halda að það verði strax hægt að mæla mik­inn árang­ur. Hann sést á lengri tíma. Í frum­kvöðla­fræðum er þekkt setn­ing sem er svona; Árangur yfir nótt tekur ell­efu ár. Stjórn­mála­menn, og þeir sem stýra fjár­fest­ingu og fjár­magns­hreyf­ingum yfir höf­uð, ættu að hafa þetta hug­fast þegar frum­kvöðla- og nýsköp­un­ar­starfið er ann­ars veg­ar.