Á dög­unum var upp­ljóstr­ar­inn Jóhannes Stef­áns­son sæmdur WIN WIN Sjálf­bærni­verð­launum Gauta­borg­ar. Með fylgdu 120.000 doll­arar sem sam­kvæmt gengi dags­ins eru 14.568.000 krón­ur.

Ekki er kunn­ugt um að Jóhannes Stef­áns­son hafi getið sér orð fyrir pæl­ingar í sjálf­bærni eða sjálf­bærri þróun en þema WINWIN-verð­laun­anna þetta árið er bar­áttan gegn spill­ingu. Segir í frétta­til­kynn­ingu WIN WIN að árlega tap­ist 4000 millj­arðar doll­ara vegna spill­ingar og í því sam­hengi er vitnað til úttekta Alþjóða­bank­ans, Efna­hags- og fram­fara­stofn­unar Evr­ópu (OECD) og AGS. 

Til sam­an­burðar má nefna að árlega þarf 2.930 millj­arða doll­ara til að ná heims­mark­miðum Sam­ein­uðu þjóð­anna fyrir lok þessa ára­tug­ar. 

Með lífið að veði

Að mati dóm­nefndar hefur Jóhannes Stef­áns­son – með lífið að veði – upp­ljóstrað um víð­tæka spill­ingu í Namibíu sem teng­ist fisk­veiði­kvót­um. Dóm­nefnd segir að á tíma­bil­inu 2011 til 2016 hafi Jóhannes Stef­áns­son haft leið­andi stöðu innan hins íslenska fisk­veiði­fé­lags Sam­herja og að hann hafi áttað sig á að fyr­ir­tækið væri þátt­tak­andi í víð­tækri spill­ingu í tengslum við úthlutun fisk­veiði­kvóta í Namib­íu. Jafn­framt segir að Wiki­Leaks hafi gefið út skjöl til stað­fest­ingar á spill­ing­unni sem hafi skekið iðn­að­inn og for­ustu­fólk í stjórn­mál­um. Enn­frem­ur, að Jóhannes Stef­áns­son hafi þrátt fyrir árás­ir, hót­anir og hafa verið byrlað eitur sýnt að ein­stak­lingar í við­skipta­heim­inum geti tekið þátt í bar­átt­unni gegn spill­ingu.

Meðal fyrri verð­launa­hafa eru Gro Harlem Brundtland (2002), Al Gore (2007) og Margot Wall­ström, 2008. 

Segir þetta eitt­hvað um sekt eða Sak­leysi Sam­herja? Nei, að sjálf­sögðu ekki en það er örugg­lega áhyggju­efni fyrir stjórn­endur Sam­herja að dóm­nefnd virtra umhverf­is­verð­launa ákveði að verð­launa upp­ljóstr­ar­ann Jóhannes Stef­áns­son. 

Verð­launin eru til marks um hversu van­hugsuð fjöl­miðla­her­ferð Sam­herja hér á landi er. Til hvers að vega að Helga Seljan ef nið­ur­staðan á alþjóða­vett­vangi er að starf hans hafi verið mik­il­vægt fram­lag til bar­átt­unnar gegn spill­ingu?

Þarf tvo til

Verði namibískir ráða­menn dæmdir fyrir spill­ingu gefur auga leið að þeir voru ekki einir að verki. Rányrkja sjáv­ar­út­vegs­fyr­ir­tækja í krafti mútu­greiðslna er veik­leiki stjórn­kerfa í þriðja heim­inum en spill­ingin er einnig hjá þeim sem eiga banka­reikn­inga í skatta­skjólum á Kýpur eða ann­ars staðar sem hentar til mútu­greiðslna. Spill­ingin er einnig á ábyrgð auð­ugra þjóða.

Rík­is­stjórnin við­ur­kenndi vand­ann og á rík­is­stjórn­ar­fundi 19. nóv­em­ber 2019 en þá var ákveðið að 

Sjáv­ar­út­vegs- og land­bún­að­ar­ráð­herra mun hafa frum­kvæði að því að Mat­væla- og land­bún­að­ar­stofnun Sam­ein­uðu þjóð­anna (FAO) vinni úttekt á við­skipta­háttum útgerða sem stunda veiðar og eiga í við­skiptum með afla­heim­ildir þ. á m. í þró­un­ar­lönd­um.

Af þessu hefur þó ekki orðið enda óvíst að slík ráð­stefna myndi efla traust á íslensku atvinnu­lífi.

Teng­ist Youtu­be-her­ferð Sam­herja kvóta­kerf­inu?

Ein aug­ljós ástæða þess að eig­endur fyr­ir­tæk­is­ins létu skapið hlaupa með sig í gönur er að þeir hafa aðgang að ógrynni fjár. Menn þurfa ekki að hugsa um kostn­að­inn og þá er ákveðið þeir að láta starfs­menn RÚV finna fyrir því. Rétt eins og þeir ætla að láta starfs­menn Seðla­banka Íslands vita hvar Davíð keypti ölið. Menn­irnir haga sér eins og þeir hafi unnið þorska­stríðin þrjú; að kvót­inn hafi fært þeim full yfir­ráð yfir 200 mílna efna­hags­lög­sögu Íslands. Ófáir þing­menn virð­ast á sama máli og þá er erfitt að stilla skap sitt. 

Fær­eyj­ar?

Kjarn­inn greindi frá því að dótt­ur­fé­lag Sam­herja í Fær­eyjum hefði greitt 345 millj­ónir króna vegna van­gold­inna skatta. Einnig bár­ust fréttir um að skæru­liða­deild Sam­herja hafi haft uppi áform um skaða trú­verð­ug­leika frétta­manna fær­eyska sjón­varps­ins sem upp­ljóstr­uðu um meint skatt­svik Sam­herja. En stjórn­endur Sam­herja eru ekki svo vit­lausir að þeir fjár­festi í slíku heldur greiddu umrædda upp­hæð umyrða­laust. Stjórn­endur Sam­herja skilja mæta vel að árás á fær­eyska fjöl­miðla­menn geri illt verra.

Útspil sjáv­ar­út­vegs­ráð­herra Nor­egs

Norski sjáv­ar­út­vegs­ráð­herrann, Odd Emil Ingebrigt­sen, sá nýverið ástæðu til að benda á að mann­orð Sam­herja sé laskað eða vafa­samt. Ingebrigt­sen lét þess einnig getið að Nor­egur beiti sér mjög bar­átt­unni gegn glæpum sem teng­ist fisk­veið­um.

Sam­herji lýsti von­brigðum sínum með þessi ummæli norska ráð­herr­ans og segir þau mjög ósann­gjörn. Má vera, en það verður að telj­ast afar ólík­legt að Sam­herji láti fram­leiða Youtu­be-­mynd­bönd til að klekkja á norska ráð­herr­an­um.

Eftir situr spurn­ing­in: Hvernig gat Sam­herj­a­mönnum dottið í hug að hefja hernað gegn frétta­stofu RÚV og Helga Selj­an? Eitt svar við þeirri spurn­ingu er að Sam­herji hefur staðið mjög lengi í þessu stríði við RÚV. Fram kemur í spjalli skæru­lið­anna að gott væri að láta Óðinn Jóns­son, f.v. frétta­stjóra hjá RÚV fá á bauk­inn en Óðinn hætti störfum sem frétta­stjóri fyrir heilum sjö árum síð­an. 

Nið­ur­staðan

• ekki verður sagt að eig­endur Sam­herja hafi dregið stysta stráið við skipt­ingu gæða hér á landi. Þeir eru vissu­lega dugn­að­ar­forkar en hafa líka safnað miklum auði í krafti þeirra for­rétt­inda að nýta sam­eig­in­lega auð­lind þjóð­ar­inn­ar. 
• óvið­un­andi er að stór­fyr­ir­tækið Sam­herji standi að árásum á fjöl­miðla eða fjöl­miðla­fólk. 
• við­brögð erlendis benda til að umfjöllun Kveiks sé áreið­an­leg. 
• ef mis­brestir reyn­ast vera í rekstri útgerð­ar­ris­ans liggur bein­ast við að eig­end­urnir veiti alla þá hjálp sem þeir geta til að upp­lýsa mál­ið.
• þol­in­mæði fyrir glæp­a­starf­semi sjáv­ar­út­vegs­fyr­ir­tækja fer þverr­andi í lýð­ræð­is­ríkj­u­m. 

Höf­undur er for­maður Nátt­úru­vernd­ar­sam­taka Íslands.