Líklega kannast flestir við auglýsingapésana, fjölpóstinn svonefnda, sem ýtt er gegnum póstlúguna, stundum oft í viku. Í mörgum löndum er áratugahefð fyrir auglýsingum af þessu tagi en hér á Íslandi er þetta fyrirbæri ekki ýkja gamalt. Pésaflóðið náði hámarki á árunum fyrir bankahrunið og í 100 ára afmælisriti póstmanna árið 2019 var sagt frá viðtali og frétt sem birtist í dagblaði árið 2007. Í viðtalinu var fjallað um póstkassa, sem séu yfirfullir af auglýsingapésum og vandræði póstburðarfólks við að koma bréfum í kassana.
Árið 2020 hætti pósturinn að dreifa svonefndum frípósti á suðvesturhorninu en þá hafði dregið verulega úr bæklingaflóðinu. Í áðurnefndu viðtali árið 2007 nefndi viðmælandinn, póstmaður, að vandamálið með yfirfulla póstkassa sé síður en svo séríslenskt fyrirbæri og vitnar í frétt danska dagblaðsins Politiken frá sama ári. Þar lýsti viðmælandi blaðsins nákvæmlega sama vandamálinu, póstkassarnir gætu engan veginn rúmað alla bæklingana.
Átta þúsund tonn á mánuði
Skrifari þessa pistils bjó um átta ára skeið í Kaupmannahöfn, 2010- 2018, í stóru íbúðablokkahverfi. Vikulega, oftast á miðvikudögum, stundum á fimmtudögum, kom sendibíll hlaðinn auglýsingapésum á bílastæði við blokkirnar. Hópur ungra manna tók svo til við að hlaða bæklingum á stórar handkerrur, sem fylgdu bílnum. Síðan voru kerrurnar dregnar að húsunum og piltarnir kepptust við að dreifa pésunum í póstkassa í húsunum. Allt gekk þetta hratt fyrir sig, tíminn er jú peningar! Og líkt og árið 2007 var engin leið að koma öllum pésunum í póstkassana og því iðulega skilinn eftir stafli á gólfinu innan við aðalinnganginn.
Pistlaskrifari var, satt að segja, undrandi á öllu þessu bæklingaflóði. Lauslegar athuganir, á netinu, leiddu í ljós að í hverri einustu viku ársins er í Danmörku dreift auglýsingapésum sem samtals vega rúmlega tvö þúsund tonn. Það gerir samtals um 100 þúsund tonn af pappír á hverju ári.
Mörgum hefur blöskrað
100 þúsund tonn af pappír er stór haugur. Væri þó enn stærri ef ekki væri hin svokallaða „Nej tak ordning“. Í henni felst að eigandi póstkassa getur sett sérstakt merki, sem á stendur „Nej tak“ á kassann þar sem auglýsingapóstur er afþakkaður. Þessi „Nej tak ordning“ hefur verið við lýði um langt árabil og um það bil helmingur allra póstkassa í Danmörku er nú merktur með þessum hætti. Fyrir tíu árum var nei takk miðinn á sjöunda hverjum póstkassa þannig að breytingin er mikil. Rétt er að nefna að einnig er til merking sem nefnist „Nej tak+“. Sú merking þýðir að sá sem hefur slíkt merki á póstkassanum hefur valið, og skráð hjá dreifingarfyrirtækinu og póstinum, hvaða pésa hann vill fá í kassann, ásamt kannski hverfis- eða svæðisblöðum.
Coop reið á vaðið
Árið 2016 tilkynnti Coop, ein stærsta verslanasamsteypa Danmerkur, að innan tveggja ára yrði prentun og dreifingu auglýsingapésa á vegum fyrirtækisins hætt, framvegis yrðu þeir á netinu. Þessi ákvörðun vakti athygli og skoðanir um hana skiptar. Samkvæmt könnunum var það einkum eldra fólk sem vildi halda í prentuðu auglýsingapésana sem, vel að merkja, eru oft tugir blaðsíðna. Forsvarsmenn Coop sögðu tímana einfaldlega breytta, í dag væri allt á netinu. Fleiri fyrirtæki hafa fylgt fordæmi Coop þótt enn láti mörg fyrirtæki, einkum verslanir prenta, og dreifa bæklingunum.
Nei eða já
Síðastliðinn þriðjudag var í danska þinginu rædd (førstebehandlet) þingsályktunartillaga frá Sósíalíska þjóðarflokknum, SF. Tillagan, verði hún samþykkt, gerir ráð fyrir þeirri grundvallarbreytingu að framvegis þurfi Danir að setja svokallað já merki á póstkassann vilji þeir fá auglýsingapóst. Eins og áður sagði er í dag hægt að hafna því að fá auglýsingapóst, með sérstöku nei merki. Kannanir sýna að margir sem ekki eru með nei merkið kæra sig þó ekkert um auglýsingarnar og henda pésunum beint í ruslið. Með því að setja já merki (ég vil auglýsingarnar) á póstkassann fá þeir einir auglýsingapésana, sem kæra sig um þá, segir talsmaður SF.
Þessi hugmynd er reyndar ekki ný. Í stjórnarsáttmála ríkisstjórnar Helle Thorning-Schmidt (2011-2015) var kveðið á um að kanna möguleikana á því fyrirkomulagi, að setja já merki á póstkassa. Þá vildi framkvæmdastjórn Evrópusambandsins ekki samþykkja slíka merkingu. Rökin voru þau að slíkt fyrirkomulag myndi hindra fyrirtæki innan ESB í að kynna vörur sínar fyrir Dönum, væri viðskiptahindrun, eins og það var orðað. Þá voru umhverfissjónarmið ekki talin jafn mikilvæg og þau eru í dag.
Já merkið leyfilegt í Amsterdam
Ein meginástæða þess að þingmenn SF telja að ESB muni ekki standa í vegi fyrir já merkingunni í Danmörku er sú að slík merki eru við lýði í Amsterdam, með samþykki ESB. Þar voru já merkin tekin í notkun í ársbyrjun 2018. Þá hafði Héraðsdómur í Amsterdam úrskurðað að heimilt væri að nota já merkið. Rökin voru umhverfissjónarmið. Hæstiréttur Hollands er með málið til meðferðar og reiknað er með að dómur verði kveðinn upp 2. júlí næstkomandi.
Neytendasamtökin hlynnt já merkingunni
Dönsku neytendasamtökin Tænk hafa árum saman verið hlynnt já merkingunni. Lögfræðingur samtakanna segir að samtökin líti svo á að eigandi póstkassa eigi að ráða, og samþykkja hvað í hann fari.
Í fylgiskjölum með þingsályktunartillögu SF kemur fram að samkvæmt tölum dönsku Umhverfisstofnunarinnar séu auglýsingapésar 35% af öllum pappír og pappa sem frá dönskum heimilum kemur.
Eins og nefnt var framar í þessum pistli er þingsályktunartillaga SF um breyttar merkingar póstkassa nú til meðferðar í danska þinginu. Nái hún fram að ganga þýðir það líklega mikla breytingu hjá þeim sem útbúa, prenta og dreifa auglýsingapésunum. En þangað til niðurstaða þingsins liggur fyrir detta áfram tvö þúsund tonn af auglýsingapappír í danska póstkassa í viku hverri.
