Það átta sig kannski ekki allir á því en um þessar mundir stendur yfir gríðarlega hörð barátta um afnot að sjálfbærum orkuauðlindum íslensku þjóðarinnar. Sú barátta er tilkomin vegna þess að raforkusamningur sem Norðurál, sem á og rekur álver á Grundartanga, gerði við Landsvirkjun seint á tíunda áratug síðustu aldar rennur út árið 2019 og verið er að reyna að endursemja um hann. Gildandi samningur þykir í flestum samanburði slakur fyrir Landsvirkjun, og þar af leiðandi íslensku þjóðina sem á fyrirtækið, sem litast að einhverju leyti af þeim aðstæðum sem voru fyrir orkusölu hérlendis þegar hann var gerður. Þá voru einfaldlega ekki margir að berjast um hana. Markaðurinn var kaupendamarkaður og þeir settu skilyrðin. Ísland þurfti fyrst og síðast að taka ákvörðun um hvort svaravert væri að aðlaga sig að þeim.
Nú vill Landsvirkjun hins vegar fá hærra verð fyrir orkuna sem knýr áfram álverið. Hið lága verð hefur enda skilað eiganda Norðuráls, Century Aluminum, og eiganda Century, hrávörurisanum Glencore, gríðarlegum arði frá því að hann var gerður. Ketill Sigurjónsson, sérfræðingur í orkumálum, hefur sagt að núgildandi samningur sé „einn af ódýrustu gildandi orkusölusamningum til álvera í heiminum í dag“.
Á fundi sem Landsvirkjun boðaði til með blaðamönnum í dag var augljóst á Herði Arnarsyni, forstjóra Landsvirkjunar, að hann var eindregið þeirrar skoðunar að verðið til Landsvirkjunar þyrfti að hækka umtalsvert. Og í máli hans kom skýrt fram að hann teldi Norðurál, og eigendur þess, vera að beita öllum mögulegum meðulum til að halda verðinu til sín sem lægstu.
Norðurál beitir öllum aðferðum til að lækka verðið
Fundurinn var viðbragð við þeirri umræðu sem hefur verið að undanförnu um raforkusamning Landsvirkjunar við Rio Tinto-Alcan, raforkuverð til stóriðju og skrifa verkalýðsforingjans Vilhjálms Birgissonar frá Akranesi, sem hefur gagnrýnt Landsvirkjun harðlega í pistlaskrifum fyrir að vilja ekki selja stóriðjufyrirtækjum á Grundartanga, þar sem margir skjólstæðingar hans starfa, orku á verði sem fyrirtækið telur allt of lágt.
Hörður sagði á fundinum að það væri mikilvægt að þjóðin gerði sér grein fyrir því hversu mikil verðmæti væri í þeirri frábæru vöru sem endurnýtanleg orka væri. Það væru verðmæti sem myndu bara aukast og eftirspurn eftir henni nú væri umtalsvert meiri en framboðið. Raforkusamningar Landsvirkjunar væru á meðal stærstu samninga sem gerðir væru í íslensku viðskiptalífi og virði þeirra á tíu ára tímabili væri samanlagt um 500 til 600 milljarðar króna. Það væri sambærilegt verðmæti og ríkið sé að fá út úr samningum við kröfuhafa föllnu bankanna þriggja um þessar mundir.
Hann snéri sér síðan að þeim endursamningum sem eru í gangi gagnvart Norðuráli og skóf ekkert undan í lýsingu á skoðun sinni á aðstæðum. Hörður sagði að umræða um raforkusamning Landsvirkjunar og Rio Tinto-Alcan hafa verið dregna inn í þá kjaradeilu sem þar stendur yfir af öðrum en deiluaðilum. Aðspurður um hverjir það væri sagði Hörður: „Stjórnendur Norðuráls, þeir telja að þetta styðji þeirra málstað. Þegar þú ert að semja um tugmilljarða hagsmuni þá beita aðilar öllum aðferðum til þess að styrkja sinn málstað. Það er ekkert óeðlilegt. Hvort þeir séu að ganga lengra núna en áður verða kannski aðrir að meta, en ég tel þessa tengingu mjög óheppilega og mér finnst hún mjög ósanngjörn gagnvart Rio Tinto.“
Meiri eftirspurn en framboð
Aðspurður um hvað það væru sem stjórnendur Norðuráls væri að gera sagði Hörður það vera ljóst, og fullkomlega eðlilegt, að þeir færu víða í samfélaginu til að koma sjónarmiðum sínum á framfæri. Auk þess sagði Hörður: „Það er hins vegar alveg rétt að það hafa komið upp hópar manna sem hafa áður ekki tengst orkuumræðu inn í umræðuna. Þeir hafa verið kynntir í viðtölum sem ráðgjafar Norðuráls.“
Þessi hópur sem Hörður talar um er leiddur af manni sem heitir
Viðar Garðarsson, viðskiptafræðingi og markaðsráðgjafa, sem blandað hefur sér
af miklu afli í umræður um orkumál að undanförnu. Viðar er á meðal þeirra sem
heldur úti vettvangnum „Auðlindirnar okkar“ á Facebook, nýstofnaða vefmiðlinum
Veggnum og skrifar pistla á vef mbl.is. Í skrifum Viðars og annarra á þessum síðum er talað fyrir lægra
orkuverði til stóriðju, lengri orkusölusamningum og gegn lagningu sæstrengs til
Bretlands. Þá var Viðar til viðtals í fréttum Stöðvar 2 í byrjun desember. Í
kynningu þeirrar fréttar kom fram að Viðar hafi unnið fyrir Norðurál. Í þeirri
frétt sagði Viðar að hótun Rio Tinto um að loka álverinu í Straumsvík hafi
verið sett fram vegna þungs reksturs, sem megi rekja til of hás orkuverðs.
Hörður sagði þennan hóp og skrif þeirra ekki trufla Landsvirkjun mikið og að samningsviðræður við Norðurál stæðu yfir þrátt þessa stöðu. Þær væru alls ekki í uppnámi. „En það er tekist á.“
Jafnvel þótt að ekki myndi semjast við Norðurál um
áframhaldandi kaup á orku væri engin skortur á öðrum áhugasömum kaupendum. Það
væri mikill áhugi frá aðilum í kísiliðnaði, sem reka gagnaver og öðrum
blönduðum iðnaði fyrir því að kaupa orku frá Landsvirkjun auk þess sem
heildsölumarkaður væri alltaf að vaxa. Því væri meiri eftirspurn en framboð.
Segist hugsi yfir skrifum Vilhjálms Birgissonar
Vilhjálmur Birgisson, formaður Verkalýðsfélags Akraness, hefur sett fram harða gagnrýni á Landsvirkjun á undanförnum dögum vegna þess að fyrirtækið vildi ekki semja við járnblendiverksmiðju Elkem á Grundartanga og vegna þess að ekki er búið að ganga frá samningum við Norðurál, sem rekur álver á sama stað. Vilhjálmur hefur áhyggjur af því að forsvarsmenn Landsvirkjunnar „ átti sig ekki á því að raforkuverð í heiminum hefur hríðfallið á undanförnum árum og misserum og því eru samkeppnisskilyrði hér á landi að verða mun bágbornari heldur en í þeim löndum sem við viljum bera okkur saman við. [...]Það er mikilvægt að menn átti sig á því að ef Landsvirkjun horfir ekki á þessar staðreyndir þá eru umtalsverðar líkur á því að þúsundir starfa í stóriðjum muni tapast á næstu árum.“ Þessi gagnrýni er mjög í takt við þá sem Viðar og fleiri kollegar hans hafa sett fram, en Landsvirkjun segir að sé ekki í neinum takti við raunveruleikann.
Hörður sagði til að mynda alrangt að Landsvirkjun væri ekki að bjóða samkeppnishæf kjör. „Það er mikil eftirspurn. Væri hún til staðar ef þetta væri rétt? Svarið við því er auðvitað nei.“
Hann sagðist hugsi yfir skrifum Vilhjálms og hvaðan þær upplýsingar sem hann leggi út frá komi. „Ég hef ekki trú á að þær upplýsingar komi frá honum sjálfum. Ég tel að þessar upplýsingar sem Vilhjálmur Birgisson vitnar til komi frá fyrirtækinu [Norðuráli]. Þær upplýsingar eru í sumum tilvikum rangar og í öðrum tilfellum mjög villandi.“
