Rúg­brauð og rauð­kál, ban­anar og brenni­vín, majo­nes og mjólk, kaffi og kótel­ett­ur, tómat­ar­ og tarta­lett­ur, núðlur og nauta­steik­ur. Allt þetta og ótal­margt annað blasir dag­lega við blaða­les­endum í heil­síðu­aug­lýs­ingum danskra versl­ana. Allt á til­boði auð­vit­að. Und­an­farna daga hefur hins­vegar birst á síðum blað­anna, í bið­skýlum stræt­is­vagna, á Metro­stöðv­unum í Kaup­manna­höfn og víð­ar, óvenju­leg aug­lýs­ing frá Boeing flug­véla­verk­smiðj­un­um. Eins og geta má nærri er þar ekki verið að aug­lýsa kjöt og nýlendu­vörur heldur orustu­vél. F 18 Super Hornet. Verðið kemur ekki fram í aug­lýs­ing­unni en hins­vegar full­yrt að með því að velja þessa gerð orustu­vélar fremur en vél frá ”keppi­naut­un­um” spari danska þjóð­in allt að 20 millj­örðum króna (ca. 380 millj­arðar íslenskir) á næstu 30 árum. Ekki er útskýrt hvernig þessi nið­ur­staða er feng­in.

Til­efn­i aug­lýs­ing­ar­innar er flestum Dönum kunn­ugt og kemur reyndar fram í text­an­um: til­ stendur að kaupa nýjar orustu­vél­ar.

Flug­flot­inn orð­inn aldr­aður

Danski flug­her­inn ræður yfir 30 orustu­þot­um, þær eru af gerð­inni F16 (Fight­ing Falcon) frá Lock­heed Mart­in.

Þot­urn­ar eru allar orðnar gaml­ar, flestar frá því um 1980. Þótt þær hafi á sínum tíma verið meðal þeirra full­komn­ustu sem völ var á, og enn not­hæf­ar, þurfa þær mik­ið við­hald og tækni­bún­að­ur­inn, að sögn, ekki lengur í sam­ræmi við kröfur nútím­ans.

Margra ára vanga­veltur       

Mörg ár eru ­síðan umræður um end­ur­nýjun flug­flot­ans hófust. Þing­menn og yfir­menn hers­ins eru sam­mála um að það sem sumir þeirra hafa kallað ”við­skipti ald­ar­inn­ar” þurf­i ­vand­aðan und­ir­bún­ing og ekki megi hrapa að ákvörð­un­um. Nokkrar nefndir hafa, í gegnum árin unnið að und­ir­bún­ingn­um, vegið og metið kosti og galla ein­stakra flug­véla­gerða, reynt að leggja mat á þarfir danska flug­hers­ins á kom­andi árum o.s.frv. Mik­il­vægt er að vandað sé til verka, áður en ákvörðun er tek­in. Fjár­fest­ingin er mik­il, vél­arnar þurfa að henta verk­efnum danska flug­hers­ins, ­tryggt þarf að vera að vara­hlutir verði fáan­legir næstu ára­tugi svo fátt eitt sé nefnt.

Verk­efnin

Í dag ­skipt­ast verk­efni flug­hers­ins í þrjá meg­in­flokka.+

1.     Eft­ir­lit með danskri loft­helgi. Þessu ­sinna að jafn­aði tvær vél­ar. Verk­efnið er að fylgj­ast með umferð erlendra flug­véla, ann­arra en far­þega­véla. Umferð erlendra flug­véla um danska loft­helg­i, einkum rúss­neskra, hefur auk­ist mikið að und­an­förnu. Danir hafa harð­lega ­gagn­rýnt Rússa fyrir að virða allar reglur að vettugi og í fyrra mun­aði minnstu að far­þega­vél frá SAS og rúss­nesk flug­vél (sögð njósn­a­vél) rækjust saman yfir­ Eyr­ar­sund­i. 

2.    Loft­rým­is­eft­ir­lit á veg­um Atl­ants­hafs­banda­lags­ins, NATO. Gæslan nær til Íslands og Eystra­salts­land­anna þriggja en þessi lönd ráða ekki yfir flug­her. Samn­ing­ur­inn um eft­ir­litið er frá árinu 2004 og hern­að­ar­brölt Rússa, ekki síst á Krím­skaga, hefur orðið til að aukin nauð­syn er talin á slíku eft­ir­liti.

3.    Alþjóð­leg verk­efni. D­an­mörk hefur skuld­bundið sig til að taka þátt í alþjóð­legum verk­efnum NATO og ­leggja þar til að minnsta kosti fjórar vél­ar, með fullri áhöfn og þeirri ­þjón­ustu, t.d flug­virkj­um, sem slíkum verk­efnum til­heyra. Danir hafa sömu­leið­is ­tekið þátt í verk­efnum ein­stakra NATO landa. Fyrstu verk­efni af þessu tagi vor­u í Kosovu á tíunda ára­tug síð­ustu ald­ar. Danskar orustu­vélar tóku einnig þátt í árásum í Afganistan 2002-2003, í Líbíu árið 2011 og í Írak í fyrra og hitteð­fyrra.  

Val­kost­irnir

Nú stytt­ist í að ákvörðun verði tekin um hvaða orustu­vélar eigi að kaupa. Eftir að hafa kannað alla kosti sem í boði eru stendur valið á milli þriggja ­véla. Tvær þeirra eru fram­leiddar í Banda­ríkj­un­um, sú þriðja í Evr­ópu.

Banda­rísku vél­arn­ar eru:  F- 35 Joint Strike Fighter. Þetta er ný vél fram­leidd af Lock­heed Mart­in. Þessi vél er ekki komin í notk­un, byggir að hluta á tækni frá­ eldri vélum fram­leið­and­ans. Eins og áður sagði eru núver­andi orustu­þotur danska flug­hers­ins frá sömu verk­smiðj­um.

F 18 Super Hornet. Fram­leidd hjá Boeing verk­smiðj­un­um.Var í upp­hafi hönnuð og smíðuð hjá MCDonn­ell Douglas, sem síðar sam­ein­að­ist Boeing, árið 1995 en hefur margoft ver­ið ­tækni­lega end­ur­bætt. Banda­ríski her­inn hefur notað þessa vél árum sam­an.

Þriðja ­vélin er frá Air­bus í Evr­ópu: Eurofighter ­Typhoon. Þessi vél var tekin í notkun árið 2003 en hefur verið end­ur­bætt í takt við aukna og bætta tækni síðan þá.

All­ir ­þrír fram­leið­end­urnir telja vita­skuld sinn fugl feg­urst­an. Nú er það þings­ins, varn­ar­mála­ráðu­neyt­is­ins og hers­ins að taka ákvörðun um kaup­in. Sú ákvörðun á að liggja fyrir á næstu mán­uð­um, ekki síðar en í árs­lok. Boeing hefur eins og minnst var á í upp­hafi þessa pistils ræki­lega minnt á sig með aug­lýs­ing­um, það hafa hinir tveir fram­leið­end­urnir ekki gert. Ekki enn að minnsta kosti.

NATO hefur áhyggjur

Danski her­inn hefur á síð­ustu árum mátt sæta miklum nið­ur­skurði. Yfir­stjórn NATO ­fylgist grannt með fram­lögum aðild­ar­ríkj­anna til her- og varn­ar­mála og hefur í bréfi til dönsku stjórn­ar­innar lýst áhyggj­um. Í bréf­inu segir að ef í fjár­fram­lögum til hers­ins verði ekki tekið til­lit til þeirrar miklu fjár­fest­ingar sem fyr­ir­huguð sé með flug­véla­kaup­unum muni afleið­ingin verða sú að danski her­inn verði ófær um að sinna verk­efnum sín­um. Danski varn­ar­mála­ráð­herr­ann hefur ekki tjáð sig bein­línis um áhyggjur NATO en sagði í skrif­legu svari til fjöl­miðla að starf­semi hers­ins í heild sinni skuli rúmast innan heim­ilda. Þetta þótti fjöl­miðlum loðið svar.

Mik­ill meiri­hluti þing­manna virð­ist sam­mála um að ­nauð­syn­legt sé að end­ur­nýja orustu­þotur hers­ins. Það hafi í raun dreg­ist of ­lengi. Þegar teknar eru stórar og kostn­að­ar­samar ákvarð­anir dugir ekki að ­stjórnin og stuðn­ings­flokkar hennar styðji mál­ið, í slíkum til­vikum þarf auk­inn ­meiri­hluta í þing­inu. Sumir í hópi þing­manna hafa þó spurt hvort nauð­syn­legt sé að kaupa 30 þot­ur, kannski sé það fullvel í lagt.