Á sunnu­dag var sam­þykkt frum­varp Bjarna Bene­dikts­son­ar, fjár­mála- og efna­hags­ráð­herra, um með­ferð krónu­eigna sem háðar eru sér­stök­um ­tak­mörk­un­um, eða aflandskrónu­frum­varp­ið. Það var lagt fram eftir lokun mark­aða á föstu­dag og höf­uð­á­hersla lögð á að frum­varpið yrði að lögum fyrir opn­um ­mark­aða á mánu­dag. Þess vegna fékk það mjög hraða með­ferð í þing­inu og for­set­i Ís­lands skrif­aði undir þau aðfara­nótt mánu­dags.

Frum­varpið snýst um að „bræða“ hina svoköll­uð­u aflandskrónu­hengju, sem er upp á 319 millj­arða króna, þannig að hægt verði að ráð­ast í frek­ari losun á þeim fjár­magns­höftum sem Íslend­ingar hafa þurft að búa við í tæp átta ár. Þetta á að vera loka­hnykkur í því hafta­los­un­ar­ferli sem staðið hefur yfir árum saman með­ ­söfnun á gjald­eyr­is­forða, grein­ingu á greiðslu­jafn­vægi íslenska hag­kerf­is­ins og ­samn­ingum við kröfu­hafa föllnu bank­anna.

Um hvað snýst aðgerð­in?

Í ein­földu máli snýst frum­varpið um að eig­endur „aflandskróna“ verði boðnir tveir kost­ir. Annar fel­st í því að eig­end­urnir sam­þykki að selja krón­urnar sínar á gengi sem á eftir að kynna, en verður lík­lega í kringum 200 krónur fyrir hverja evru, í upp­boði sem fram á að fara 16. júní næst­kom­andi. Þeir sem sam­þykkja ekki að taka þátt í þessu útboð­i býðst að fjár­festa í sér­stök­um inn­stæðu­bréfum útgefnum af Seðla­banka Íslands sem bera 0,5 pró­sent vexti en vextir á þeim eru end­ur­skoð­aðir árlega.

Ósam­vinnu­þýðir aflandskrónu­eig­end­ur, sem neita að taka þátt í aflandskrón­u­út­boð­inu, munu reynd­ar fá annað tæki­færi til að koma sér út úr íslensku hag­kerfi á enn verri kjöru­m frá 1. sept­em­ber til 1. nóv­em­ber 2016. Þar verður við­mið­un­ar­gengið 220 krón­ur. Til­ ­sam­an­burðar er skráð evru­gengi Seðla­banka Íslands í dag tæp­lega 140 krón­ur. Fari þeir ekki út með pen­ing­anna sína þá er alls óljóst hvenær þeir hafi aftur aðgang að ­eignum sín­um. Már Guð­munds­son seðla­banka­stjóri sagði við Morg­un­blaðið í gær að þeir myndu lenda aft­ast í röð­inni við losun hafta.

Ef all­ir aflandskrónu­eig­end­urnir myndu fara út í seinni glugg­an­um, á geng­inu 220 krón­ur ­fyrir hverja evru, yrði geng­is­hagn­aður íslenskra stjórn­valda um 116 millj­arð­ar­ króna. Miðað við það gengi sem hefur verið í aflandskrónu­við­skiptum nýverið - um 195 krónur fyrir hverja evru - má ætla að geng­is­hagn­aður íslenskra stjórn­valda vegna fyrri útboðs­ins, verði um 83 millj­arðar króna, taki allir aflandskrónu­eig­endur þátt.

Þegar slíkar tölur eru ­reikn­aðar út verður þó að taka til­lit til þess að Seðla­banki Íslands hef­ur verið að kaupa evrur á allskyns gengi á und­an­förnum árum á meðan að hann hef­ur verið að safna sér upp um 400 millj­arða króna óskuld­settum gjald­eyr­is­vara­forða til að nota í þessu upp­boði. Því þarf að taka til greina á hvaða gengi seðla­bank­inn keypti þann gjald­eyri hverju sinni áður en end­an­leg­ur„hagn­að­ur“ íslenskra ­stjórn­valda á þess­ari aðgerð liggur fyr­ir.

Stenst aðgerðin lög?

Í 72. grein stjórn­ar­skráar Íslands seg­ir: „Eign­ar­rétt­ur­inn er frið­helg­ur. Engan má skylda til að láta af hendi eign sína nema almenn­ings­þörf krefji. Þarf til þess laga­fyr­ir­mæli og kom­i ­fullt verð fyr­ir“. Þrátt fyrir það telja ráða­menn þjóð­ar­inn­ar, og Seðla­banki Íslands, að þessi ráða­gerð stand­ist eign­ar­rétt­ar­á­kvæði stjórn­ar­skráar Íslands. Davíð Þór Björg­vins­­son laga­­pró­­fess­or tekur undir það, sam­kvæmt umsögn sinni sem hann skil­aði inn vegna frum­varps­ins.

Aflandskrónu­eign­irnar eru, líkt og áður sagði, upp á 319 millj­arða króna. Nálægt 85 pró­sent svo­kall­aðra aflandsskróna eru í eigu banda­rískra eigna­stýr­inga­fyr­ir­tækja, sem stýra með­al­ ann­ars vog­un­ar­sjóð­um. Á meðal þeirra er ekki jafn mikil vissa um að aðgerð­in stand­ist stjórn­ar­skránna.

Pétur Örn Sverr­is­son hæsta­rétt­ar­lög­maður og Magnús Árni Skúla­son hag­fræð­ingur unnu umsögn um frum­varp stjórn­valda um losun fjár­magns­hafta fyrir hönd tveggja sjóða, Eaton Vance Corp. og Autonomy Capi­tal LP. Í ein­földu máli telja sjóð­irnir að frum­varpið gangi gegn stjórn­ar­skrár­vörðum eigna­rétti sjóð­anna með „bóta­skyld­um“ hætti.

Sér­­stak­­lega er áhersla lögð á það að eng­ar ­neyð­­ar­að­­stæður séu uppi í hag­­kerf­inu þessi mis­s­er­in sem rétt­­læti sér­­staka ­eigna­­upp­­­töku af sjóð­un­­um. Staða efna­hags­­mála sé góð og óskuld­­settur gjald­eyr­is­­forð­i ­Seðla­­bank­ans nemi um 400 millj­­örðum króna, eða sem nemur um 20 pró­­sent af lands­fram­­leiðslu. Kvik krón­u­­eign sé minni en sem þessu nemur og því ógn­i hröð útganga ekki hag­­kerf­inu.

Aflandskrónu­eig­end­urnir telja að ­eigna­skerð­ingin sem frum­varpið feli í sér geti á engan hátt talist í sam­ræmi við jafn­ræð­is- og eign­ar­rétt­ar­á­kvæði stjórn­ar­skrá­ar­inn­ar. Aug­ljós­lega sé ver­ið að mis­muna þeim á grund­velli þjóð­ernis og búsetu.

Hvaðan komu þessar aflandskrónu­eign­ir?

Aflandskrónu­eign­irnar má rekja að stærstu leytii til jökla­bréf­anna (e. Euro­bonds), skulda­bréfa sem gef­in voru út í íslenskum krón­um. Sú útgáfa hófst í ágúst 2005 og gaf erlendum sem inn­lendum fjár­festum tæki­færi til að stunda vaxta­muna­við­skipti (e. carry tra­de). Í ein­­földu máli snú­­ast þau um að er­­lend­ir fjár­­­festar tóku lán í myntum þar sem vextir voru lágir og keyptu síð­­an ­ís­­lensk skulda­bréf, vegna þess að vextir á þeim eru háir í öllum alþjóð­­leg­um ­sam­an­­burð­i. Því gátu fjár­­­fest­­arnir hagn­­ast vel umfram þann kostnað sem þeir báru af lán­­töku sinn­­ar. Og ef þeir voru að gera við­­skipti með eigin fé þá gát­u þeir auð­vit­að hagn­­ast enn meira. Útgef­endur bréf­anna vor­u er­lendir bankar, m.a. Rabo­bank í Hollandi og þýski bank­inn kfW.

Mörg þess­ara skulda­bréfa hafa síðan kom­ist á gjald­daga og eig­endur þeirra þá setið fastir með lausa fjár­mun­i inn­an  hafta. Þeir hafa getað selt öðrum þær krónur sem hafa viljað nota þær til fjár­fest­inga, fjár­fest fyrir þær ­sjálfir eða geymt á inn­láns­reikn­ing­um. Þess vegna eru aflandskrón­urn­ar, ­sam­kvæmt skil­grein­ingu frum­varps fjár­mála- og efna­hags­ráð­herra, ekki bara bundnar í skulda­bréf­um. Þvert á móti eru þær m.a. bundnar í hluta­bréfum í skráðum og óskráðum fyr­ir­tækj­um. Þannig fellur fjórð­ungs­hlutur banda­ríska fjár­fest­inga­sjóðs­ins Yucaipa undir skil­grein­ing­una og 66 pró­sent hlutur Alt­erra Power (áður Magma Energy) í HS Orku einnig. Sömu sögu er að segja af 13,2 pró­sent ­eign­ar­hlut Burlington Loan Mana­gement í Klakka (áður Exista), eig­anda Lýs­ing­ar.

Eru ein­hverjar samn­inga­við­ræður í gangi?

Ljóst er að sam­skipti hafa átt sér stað milli­ ­stjórn­valda og eig­enda aflandskróna þar sem hinir erlendu eig­endur krónu­eigna hafa lagt fram leiðir sem áttu að vera hlut­lausar gagn­vart greiðslu­jöfn­uð­i Ís­lands. Á meðal þeirra voru, sam­kvæmt heim­ildum Kjarn­ans, þær að aflandskrónu­vand­inn yrði leystur á löngum tíma þar sem afsláttur á krónu­eign­um yrði um eða yfir tíu pró­sent. Þessi sam­skipti leiddu ekki til nið­ur­stöðu í að­drag­anda þess að frum­varpið um aflandskrón­u­út­boð var lagt fram.

DV greindi frá því í gær að full­trúar fjár­­­mála- og efna­hags­ráðu­­neytis og Seðla­­banka Íslands fund­uðu í fyrra­dag með aðil­u­m frá þeim banda­rísku eigna­­stýr­ing­­ar­­fyr­ir­tækjum sem stýra vog­un­­ar­­sjóð­u­m ­sem halda utan um stærstan hluta af aflandskrón­u­­eign­un­um. Fund­­ur­inn fór fram í New York og þar á að svara þeim spurn­ingum sem full­­trúar sjóð­anna hafa um hin ný­sam­­þykktu lög um aflandskrón­u­út­boð­ið.

Ekki liggur fyrir hvort aflandskrónu­eig­end­urn­ir muni spila með og taka þátt í útboð­inu. Þeir gætu til dæmis neitað að taka þátt í útboð­inu í næsta mán­uði og ákveðið að leita réttar síns, bæði inn­an­lands sem og í Banda­ríkj­un­um, þar sem flestir þeirra eiga heim­il­is­festi. Í frétt RÚV fyrr í í fyrra­dag var haft eftir Pétri Erni að umbjóð­endur hans væru að meta næst­u skref.

Hvernig fór aftur síð­asta skref?

Aflandskrón­u­út­boðið sem fyr­ir­hugað er að halda í júní á að vera eitt af síð­ustu skref­unum sem stjórn­völd stíga í átt að losa um höft á ein­stak­linga, líf­eyr­is­sjóði og fyr­ir­tæki á Íslandi. Það má segja að þetta sé næst stærsta skrefið í þá átt, á eftir upp­gjöri á slita­búum fölln­u ­bank­anna, sem samið var um síðla árs í fyrra.

Þá lögðu stjórn­völd upp annað hvort eða leið ­fyrir kröfu­hafa búanna sem fólst í því að þeim var gert kleift að semja um að greiða stöð­ug­leika­fram­lög eða að lagður yrði 39 pró­sent stöð­ug­leika­skattur á allar eignir þeirra hér­lend­is.

Í aðdrag­anda þess að sú leið var kynnt með­ pompi og prakt í Hörpu fyrir tæpu ári höfðu verið upp sam­bæri­leg sjón­ar­mið ­gagn­vart stöð­ug­leika­skatt­inum og eru nú gagn­vart þeim leiðum sem bjóða á upp á í tengslum við aflandskrón­u­út­boð­in. Þ.e. að í þeim fælist eigna­upp­taka sem ekki ­stæð­ist stjórn­ar­skrá.

Ekki

 reyndi á þessi sjón­ar­mið vegna þess að ­kröfu­haf­arnir sömdu allir sem einn við íslenska ríkið um að greiða ­stöð­ug­leika­fram­lag í stað þess að láta reyna á lög­mæti stöð­ug­leika­skatts­ins.

Sam­kvæmt fjár­laga­frum­varpi þessa árs mun rík­ið ­tekju­færa 348,3 millj­arða króna vegna stöð­ug­leika­fram­lag­anna. Miðað við það verða end­ur­heimtir kröfu­hafa í bú íslensku bank­anna á pari við, eða hærri, en þeir hafa búist við á und­an­förnum árum. Í þeirra röðum ríkir nokkuð mik­il á­nægja með það sam­komu­lag sem náð­ist og er það talið kosta þá mjög svip­að hlut­fall af eignum sínum og þeir reikn­uðu með að það myndi kosta þá í sviðs­myndum sem þeir létu vinna fyrir sig rúmum þremur árum áður en gengið var frá sam­komu­lag­inu.

Í grein­ar­gerð Seðla­banka Íslands um mat hans á upp­gjörs­sam­komu­lag­inu, sem er dag­sett 27. októ­ber 2015, sagði: „Leið nauða­­samn­inga á grund­velli stöð­ug­­leika­skil­yrða er mun áhætt­u­minni en skatta­­leið­in, þar sem girt er fyrir áhættu með marg­vís­­legum ráð­­stöf­unum og áhætta vegna ­dóms­­mála verður mun minn­i".

Eru allir sáttir við þetta?

Stjórn­ar­and­staðan hefur gagn­rýnt sam­ráðs­leysi rík­is­stjórn­ar­inn­ar í því hafta­los­un­ar­ferli sem staðið hefur yfir und­an­farin ár. Sjö þing­menn úr Vinstri grænum og Pírötum sátu því hjá við afgreiðslu frum­varps­ins um aflandskrón­u­út­boð­ið. Innan stjórn­ar­and­stöð­unnar var þó sam­komu­lag um að standa ekki í vegi fyrir afgreiðslu máls­ins í ljósi þess að um afar þjóð­hags­lega ­mik­il­vægt.

Það eru þó ekki allir sáttir með þá leið sem verið er að fara og sumum finnst að ríkið sé að hleypa kröfu­höfum og aflandskrónu­eig­endum út úr höftum á undan öllum öðrum og á allt of góð­u­m ­kjör­um.

Þar hefur InDefence hóp­ur­inn gagn­rýnt áform ­stjórn­valda í hafta­los­un­ar­ferl­inu harð­lega. Sveinn Val­fells, eðl­is- og hag­fræð­ing­ur, sem staðið hefur í for­ystu­sveit hóps­ins sagði við Kjarn­ann fyrr í vik­unni að afnáms­ferlið allt virð­ist „hannað til að greiða götu kröf­u­hafa og há­marka end­­ur­heimtur þeirra, almenn­ing­­ur, atvinn­u­líf og líf­eyr­is­­sjóð­ir reka lest­ina og þola umtals­verða rýrnun á verð­­gildi krón­unn­ar.“ 

InDefence hóp­­ur­inn segir í umsögn sinni um hafta­frum­varpið að for­­gangur kröf­u­hafa í slitabú bank­anna og erlendra aflandskrón­u­eig­enda, þegar kemur að útleið úr höft­un­um, séð bæði óþarfur og skað­­leg­­ur. Almenn­ingur á Íslandi eigi ekki að reka lest­ina í þessum efn­um, heldur frekar að vera í for­­gang­i.