Vinstri græn græddu mest á falli ríkisstjórnarinnar
Vinstri græn hafa vaxið mest í kosningaspánni síðan ríkisstjórnin sprakk 15. september síðastliðinn. Flokkurinn er nú vinsælastur allra stjórnmálaflokka á Íslandi, þegar rétt rúmur mánuður er til kosninga.
Stuðningur við Vinstri hreyfinguna - grænt framboð hefur aukist mest allra stjórnmálaflokka eftir að ríkisstjórn Bjarna Benediktssonar hrundi óvænt aðfaranótt föstudagsins 15. september síðastliðinn.
Sjálfstæðisflokkurinn hefur verið stærsta stjórnmálaaflið á Íslandi undanfarna mánuði ef marka má niðurstöður kannana og kosningaspána sem unnin hefur verið í kjölfarið. Eftir að stjórnin féll urðu hins vegar sætaskipti á toppnum því Vinstri græn skriðu upp fyrir Sjálfstæðisflokkinn, sem fór með forsæti í ríkisstjórninni sem féll.
Stuðningur við framboð 24. september 2017
Mældur stuðningur við stjórnmálaflokka sem bjóða fram í Alþingiskosningunum næstkomandi, miðað við kosningaspána.
Það munar hins vegar litlu því aðeins 0,5 prósentustig skilur stuðning við flokkana af. Það verður einnig að koma fram að munurinn fellur innan vikmarka, og þess vegna gæti Sjálfstæðisflokkurinn verið stærri og Vinstri græn minni. Það má allt eins vera að því sé öfugt farið.
Kosningaspá annað árið í röð
Kosningaspá Baldur Héðinssonar og Kjarnans verður unnin í aðdraganda kosninganna 28. október næstkomandi. Kosningabaráttan verður snörp, enda dundu tíðindin um stjórnarslit og kosningar fremur óvænt yfir fyrir tæpum hálfum mánuði síðan. Í dag, 26. september, er því rétt rúmlega mánuður í kosningar.
Aðeins er ár síðan kosið var síðast til Alþingis. Í kjölfar þeirra kosninga reyndist gríðarlega erfitt að mynda ríkisstjórn. Engir tveir flokkar gátu myndað þingmeirihluta án þess að fá þriðja flokkinn með sér. Úr varð að Sjálfstæðisflokkur, Viðreisn og Björt framtíð mynduðu saman eins manns meirihluta rúmum tveimur mánuðum eftir að kosið var. Stjórnarmyndunin dróst fram yfir áramót. Fyrsti ríkisráðsfundurinn var haldinn 10. janúar 2017.
Þá höfðu ólíklegustu flokkar mátað sig saman, án þess að samkomulag hafi náðst um helstu mál. Einhverjar þreifingar áttu sér svo aftur stað eftir að Björt framtíð hafði sagt sig frá ríkisstjórnarsamstarfinu 15. september en þær ristu aldrei djúpt. Það var að heyra á formönnum flokkana að stjórnarmyndunartilraunirnar síðasta vetur væru enn í svo fersku minni að það þyrfti einfaldlega að draga upp á nýtt.
Það má því segja að kosningarnar í ár séu að einhverju leyti afleiðing niðurstöðu síðustu Alþingiskosninga.
Landslagið öðruvísi núna
Þegar niðurstöður kosningaspárinnar eru skoðaðar kemur í ljós að stjórnmálalandslagið er ekki eins og í fyrra. Fyrir ári síðan mældist Sjálfstæðisflokkurinn alltaf stærstur, Píratar héngu í um 20 prósentum en voru enn að tapa fylgi eftir að hafa farið með himinskautunum í upphafi árs 2016. Vinstri græn virtust jafnframt eiga fast land undir fótum í um og yfir 15 prósent fylgi.
Neðar í töflunni mátti svo sjá Samfylkinguna tapa fylgi með hverri könnuninni sem gerð var og Bjarta framtíð sækja það sem féll til. Viðreisn og Framsóknarflokkurinn sigldu sinn sjó í um og yfir 10 prósent fylgi.
Kosningaspáin síðasta mánuðinn fyrir kosningar 2016
Mældur stuðningur við stjórnmálaflokka sem buðu fram í Alþingiskosningunum 29. október 2016. Síðasti punkturinn í myndritinu sýnir hlutfall atkvæða í kosningum.
Eftir átta mánuði í ríkisstjórnarsamstarfi með Sjálfstæðisflokknum eru Björt framtíð og Viðreisn með minnstan stuðning allra flokka sem þegar eiga sæti á Alþingi. Viðreisn fengi líklegast 5,5 prósent atkvæða ef kosið væri nú og Björt framtíð fengi 4,1 prósent.
Miðað er við að flokkur þurfi að fá í það minnsta fimm prósent atkvæða á landsvísu til þess að fá mann kjörinn í Alþingiskosningum. Það getur hins vegar verið villandi, þá sérstaklega ef munur á stuðningi flokka milli kjördæma er mikill.
Vinstri græn hafa bætt nokkuð við sig síðan í kosningum í fyrra, ef rýnt er í kosningaspána, og mælast með 24,5 prósent fylgi nú eftir að hafa haft um 20 prósent stuðning í síðan í sumar. Sjálfstæðisflokkurinn hefur mælst nær 30 prósentum undanfarna mánuði en datt niður fyrir 25 prósent múrinn eftir að ríkisstjórnarsamstarfið slitnaði.
Þróun stuðnings við stjórnmálaflokka í kosningaspánni
Mældur stuðningur við stjórnmálaflokka sem bjóða fram í Alþingiskosningunum næstkomandi, miðað við kosningaspána.
Píratar eru ekki lengur spútnikframboðið eins og í fyrra. Flokkurinn hefur haft um 13 prósent fylgi síðan í júlí og duttu niður í 12,1 prósent í nýjustu kosningaspánni.
Einn nýr flokkur hefur skotið sér upp á meðal þeirra flokka sem náðu kjöri í fyrra. Það er Flokkur fólksins, framboð Ingu Sæland sem mælst hefur með um níu prósent fylgi í síðustu kosningaspám.
Flokkur Ingu raðar sér á milli Framsóknarflokksins og Samfylkingarinnar í nýjustu kosningaspánni. Framsóknarflokkurinn er enn með um og yfir 10 prósent fylgi, eins og í fyrra. Samfylkingin hefur hins vegar náð að bæta við sig síðan í kosningunum, hefur hangið í um 10 prósent fylgi undanfarna mánuði en pompaði niður í 7,9 prósent í síðustu tveimur kosningaspám sem gerðar voru eftir að ríkisstjórnin féll.
Spennandi mánuður fram undan
Miðað við þá stöðu sem uppi er núna – mánuði fyrir kosningar – þá er útlit fyrir að kosningabaráttan verði spennandi. Fyrir áhugafólk um þróun íslenskra stjórnmála þá er komandi mánuður einstaklega spennandi, enda virðast kjósendur vera að stilla upp tveimur turnum, hver á sínum endanum á hinum hefðbundna „vinstri-hægri“ kvarða.
Erfitt er að sjá hvernig Sjálfstæðisflokkurinn og Vinstri græn ættu að geta unnið saman í ríkisstjórn svo það er útlit fyrir að annað hvort Katrín eða Bjarni þurfi að velja sér samstarfsfólk úr „smáflokkakerfinu“ til að geta myndað ríkisstjórn að loknum kosningum (ef við drögum þá gölnu ályktun að niðurstaða kosninganna verði eins og í kosningaspánni mánuði fyrir kosningar).
Kosningaspáin verður uppfærð reglulega og í takt við birtingu kannana í aðdraganda kosninganna. Kjarninn birtir niðurstöðurnar á hér á vefnum auk þess að flytja fréttir af kosningabaráttunni og reyna að skýra stjórnmálin fyrir lesendum.
Þær kannanir sem liggja til grundvallar nýjustu kosningaspánni (gerð 24. september 2017) eru eftirfarandi.
- Þjóðmálakönnun Félagsvísindastofnunar HÍ fyrir Morgunblaðið 19. – 21. september (vægi 37,9%)
- Skoðanakönnun Fréttablaðsins, Stöðvar 2 og Vísis 18. september (vægi 26,5%)
- Þjóðarpúls Gallup 10. – 30. ágúst (vægi 23,2%)
- Skoðanakönnun MMR 15. – 18. ágúst (vægi 12,4%)
Hvað er kosningaspáin?
Fyrir hverjar kosningar um allan heim birta fjölmiðlar gríðarlegt magn af upplýsingum. Þessar upplýsingar eru oftar en ekki tölfræðilegar, byggðar á skoðanakönnunum þar sem fólk hefur verið spurt hvernig það upplifir stjórnmálin og hvað það getur ímyndað sér að kjósa. Stjórnmálafræðingar og fjölmiðlar keppast svo við að túlka niðurstöðurnar og veita almenningi enn meiri upplýsingar um stöðuna í heimi stjórnmálanna.
Allar þessar kannanir og allar mögulegar túlkanir á niðurstöðum þeirra kunna að vera ruglandi fyrir hinn almenna neytanda. Einn kannar skoðanir fólks yfir ákveðið tímabil og annar kannar sömu skoðanir á öðrum tíma og með öðrum aðferðum. Hvor könnunin er nákvæmari? Hverri skal treysta betur? Svarið er oftar en ekki óljóst því vandinn er að hinn almenni kjósandi hefur ekki forsendur til að meta áreiðanleika hverrar könnunar.
Þar kemur kosningaspáin til sögunnar.
Kosningaspálíkan Baldurs Héðinssonar miðar að því að setja upplýsingarnar sem skoðanakannanir veita í samhengi. Fyrirliggjandi skoðanakannanir eru teknar saman og þeim gefið vægi til þess að spá fyrir um úrslit kosninga. Niðurstöður spálíkansins eru svo birtar hér á Kjarnanum reglulega í aðdraganda kosninga.
Til útskýringar má segja að vægi kannana er gefið eftir því hversu næmur könnunaraðilinn og aðferðir hans eru á raunverulegar hreyfingar í samfélaginu. Kosningar eru auðvitað eini mælikvarðinn á það hversu vel könnunaraðilum tekst upp svo miðað er við söguleg gögn og þau borin saman við kosningaúrslit til að ákvarða áreiðanleika. Þá skiptir máli hversu langt er liðið síðan könnunin var gerð og hversu margir tóku þátt í henni.
Kjarninn birti Kosningaspá Baldurs fyrst í aðdraganda sveitarstjórnarkosninga 2014 og reyndist sú tilraun vel. Á vefnum kosningaspá.is má lesa niðurstöður þeirrar spár og hvernig vægi kannana var í takt við frávik kannana miðað við kosningaúrslitin.
Kosningaspá Kjarnans og Baldurs Héðinssonar er nú keyrð í aðdraganda Alþingiskosninga 28. október í annað sinn. Kosningaspáin fékk mikla athygli fyrir síðustu Alþingiskosningar 2016, ekki síst fyrir þingsætaspána þar sem spáð var um hvaða frambjóðendur myndu ná kjöri. Nánar um það hér að neðan.
Í nýjustu kosningaspánni hverju sinni eru nýjustu kannanir könnunaraðila vegnar eftir áreiðanleika. Fylgi einstakra framboða er svo fundið með vegnu meðaltali úr þeim könnunum sem liggja til grundvallar hverri spá fyrir sig. Spálíkanið sem Baldur hefur útbúið byggir að verulegu leyti á aðferðum Nate Silver. Um það má lesa hér. Vægi hverrar könnunar fyrir sig er metið út frá fyrirfram gefnum forsendum, eins og stærð úrtaks, fjölda svarenda, lengd könnunartímabils og áreiðanleika könnunaraðila. Áreiðanleiki könnunaraðila byggir á því hversu nærri kannanirnar hafa komist niðurstöðum kosninga á undanförnum árum.
Þær kannanir sem teknar eru gildar í kosningaspánni verða að uppfylla lágmarks skilyrði tölfræðilegrar aðferðafræði. Þar er litið til stærðar úrtaksins, fjölda svarenda, könnunartímabils og þess hvort úrtakið standist kröfur til að reynast marktækt, svo fátt eitt sé nefnt.
Þingsætaspáin
Þingsætaspáin er ítarlegri greining á gögnum kosningaspárinnar sem mælir líkindi þess að einstaka frambjóðandi nái kjöri í Alþingiskosningum. Niðurstöðurnar byggja á fyrirliggjandi könnunum á fylgi framboða í öllum sex kjördæmum landsins hverju sinni og eru niðurstöðurnar birtar hér á vefnum.
Fyrir kjördæmin
Líkur á því að einstaka frambjóðandi nái kjöri byggja á reiknilíkani stærðfræðinganna Baldurs Héðinssonar og Stefáns Inga Valdimarssonar. Í stuttu máli er aðferðafræðin sú að fylgi framboða í skoðanakönnunum er talin líklegasta niðurstaða kosninga að viðbættri óvissu sem byggir á sögulegu fráviki kannana frá kosningaúrslitum. Söguleg gögn sýna að fylgni er á milli þess að ofmeta/vanmeta fylgi flokks í einu kjördæmi og að ofmeta/vanmeta fylgi flokksins í öðrum kjördæmum. Frávikið frá líklegustu niðurstöðu fyrir flokk er því ekki óháð milli kjördæma. Ef frávikið er neikvætt í einu kjördæmi fyrir ákveðinn flokk aukast líkurnar á að það sé sömuleiðis neikvætt í öðrum kjördæmum.
Reiknilíkanið hermir 100.000 „sýndarkosningar“ og úthlutar kjördæma- og jöfnunarsætum út frá niðurstöðunum. Líkur frambjóðanda á að ná kjöri er þess vegna hlutfall „sýndarkosninga“ þar sem frambjóðandinn nær kjöri.
Tökum ímyndað framboð X-listans í Norðvesturkjördæmi sem dæmi: Framboðið mælist með 20 prósent fylgi. Í flestum „sýndarkosningunum“ fær X-listinn 2 þingmenn en þó kemur fyrir að fylgið í kjördæminu dreifist þannig að niðurstaðan er aðeins einn þingmaður. Sömuleiðis kemur fyrir að X-listinn fær þrjá þingmenn í kjördæminu og í örfáum tilvikum eru fjórir þingmenn í höfn.
Ef skoðað er í hversu mörgum „sýndarkosningum“ hver frambjóðandi komst inn sem hlutfall af heildarfjölda fást líkurnar á að sá frambjóðandi nái kjöri. Sem dæmi, hafi frambjóðandinn í 2. sæti X-listans í Norðvesturkjördæmi náð kjöri í 90.000 af 100.000 „sýndarkosningum“ þá reiknast líkurnar á því að hann nái kjöri í Alþingiskosningunum 90 prósent.
Skoðanakannanir í aðdraganda Alþingiskosninga 2009 og 2013 voru notaðar til að sannprófa þingsætaspánna, þar sem spáin er borin saman við endanlega úthlutun þingsæta. Þingsætaspáin var jafnframt birt í fyrsta sinn í aðdraganda Alþingiskosninga 2016.
Fyrir landið í heild
Þegar niðurstöður í öllum kjördæmum liggja fyrir er hægt taka niðurstöðurnar saman fyrir landið í heild og reikna út líkur á því hversu marga þingmenn hver flokkur fær á landsvísu. X-listinn gæti, svo dæminu hér að ofan sé haldið áfram, fengið:
- 8 þingmenn í 4% tilfella
- 9 þingmenn í 25% tilfella
- 10 þingmenn í 42% tilfella
- 11 þingmenn í 25% tilfella
- 12 þingmenn í 4% tilfella
Þetta veitir tækifæri til þess að máta flokka saman reyna að mynda meirihluta þingmanna og skoða líkur á því hvaða flokkar muni ná meirihluta á þingi að afstöðnum kosningum. Ef X-listinn er einn af þeim flokkum sem myndar meirihluta að loknum kosningnum er þingmannaframlag hans til meirihlutans aldrei færri en 8 þingmenn, í 96% tilfella a.m.k. 9 þingmenn, í 71% tilfella a.m.k. 10 þingmenn o.s.frv. Landslíkur X-listans eru því settar fram á forminu:
- = > 8 þingmenn í 100% tilfella
- = > 9 þingmenn í 96% tilfella
- = > 10 þingmenn í 71% tilfella
- = > 11 þingmenn í 29% tilfella
- = > 12 þingmenn í 4% tilfella
- = > 13 þingmenn í 0% tilfella
