Rektor Karol­inska-­stofn­un­ar­innar hefur úrskurðað að 7 ein­stak­lingar séu ábyrgir fyrir vís­inda­legu mis­ferli í sex vís­inda­greinum sem sneru að plast­barka­mál­inu og er Tómas Guð­bjarts­son, pró­fessor við HÍ og yfir­læknir á Land­spít­ala, einn af þeim. Í til­viki Tómasar varðar það aðild hans að grein í hinu virta vís­inda­tíma­riti Lancet sem byggð var á fyrstu plast­barka­ígræðsl­unn­i. 

­Sjúk­ling­ur­inn sem í hlut átti var Andemariam Tekles­en­bet Beyene, Eretr­íu­maður sem var sendur á vegum íslenska heil­brigð­is­kerf­is­ins til Karol­inska-há­skóla­sjúkra­húss­ins, þar sem hann und­ir­gekkst þar ígræðslu plast­barka í júní árið 2011. 

Í grein­inni í Lancet var plast­barka­ígræðslan í Beyene kynnt sem sönnun á gildi (proof-of-concept) þess­arar nýstár­legu skurð­að­gerð­ar. Beyne lést árið 2014 og áður hafði annar sjúk­lingur sem gekkst undir plast­barka­ígræðslu lát­ist. Sama ár til­kynntu fjórir læknar á Karol­inska-há­skóla­sjúkra­hús­inu grun­semdir sínar um að vís­inda­legt mis­ferli hefði átt sér stað í greinum Macchi­ar­in­is. Í kjöl­farið var Bengt Gerdin, pró­fessor við Upp­sala-há­skóla, feng­inn að beiðni Karol­inska-­stofn­un­ar­innar til að fram­kvæma rann­sókn á störfum Macchar­inis og með­höf­unda og komst hann að þeirri nið­ur­stöðu að um vís­inda­legt mis­ferli hafi verið að ræða í öllum sex vís­inda­greinum sem höfðu birst um plast­barka­ígræðslur í ýmsum vís­inda­tíma­rit­u­m. Þá­ver­andi rektor Karol­inska-­stofn­un­ar­inn­ar, And­ers Hamsten, hreins­aði hins vegar Macchi­ar­ini af öllum ásök­unum og það var ekki fyrr en Bosse Lindquist, frétta­maður hjá SVT í Sví­þjóð, gerði þætt­ina Experimenten að málið var skoðað á ný, meðal ann­ars hér­lendis af Land­spít­ala og Háskóla Íslands.

Fals­aðar nið­ur­stöður í Lancet-­grein­inni

Tekið er fram í úrskurði Karol­inska-­stofn­un­ar­innar að mjög alvar­legar rang­færslur hafi verið í Lancet-­grein­inni Tracheo­bornchial trans­planta­tion with a steam-cell-­seeded bioartificial nanocomposite: a proop-of-concept stu­dy, um ástand Beyene, bæði fyrir og eftir plast­barka­ígræðsl­una, sem hafi verið vill­andi og einnig er tekið fram að leyfi frá vís­inda­siða­nefnd hafi ekki verið til stað­ar. Enn fremur að rann­sóknir sem skapa grund­völl fyrir fram­kvæmd plast­barka­ígræðslu hafi skort en Macchi­ar­ini full­yrti að hann hefði gert til­raunir á dýrum til að und­ir­búa aðgerðir sínar á mönn­um. Þá hafi vantað full­nægj­andi upp­lýst sam­þykki sjúk­linga. 

Munu fara yfir nið­ur­stöð­urnar

Í svari við fyr­ir­spurn um hvaða þýð­ingu nið­ur­stöð­urnar hefðu fyrir Háskóla Íslands og Tómas Guð­bjarts­son, pró­fessor við stofn­un­ina, sagði Jón Atli Bene­dikts­son, rektor Háskóla Íslands: „Karol­inska Institu­tet hefur núna úrskurðað um vís­inda­þátt plast­barka­máls­ins. Háskóli Íslands hefur áður tekið þann þátt fyrir og svar­aði 5. apríl með hlið­sjón af nið­ur­stöðum í skýrslu óháðrar nefndar Háskól­ans og Land­spít­ala um mál­ið. Land­spít­ali og Háskóli Íslands munu saman og í sitt hvoru lagi fara yfir þessa nýju skýrslu Karol­inska Institu­tet eins og önnur gögn sem fram hafa komið í þessu erf­iða og flókna máli.“

Fengu neitun frá NEJM vegna þess að ekk­ert leyfi var frá vís­inda­siða­nefnd

Lækn­arnir sem komu að plast­barka­að­gerð Beyene höfðu í upp­hafi sent vís­inda­grein­ina um aðgerð­ina til New Eng­land Journal of Med­icine en þar var henni hafn­að, m.a. á þeirri for­sendu að til­skilin leyfi vant­aði frá Vís­inda­siða­nefnd. Engu að síður sendu lækn­arnir grein­ina til Lancet sem sam­þykkti að birta hana. Ole Petter Ott­er­sen, rektor Karol­inska-­stofn­un­ar­inn­ar, segir að málið hafi verið mjög vand­lega rann­sak­að. „Þessi ákvörðun hefur verið tekin eftir nákvæmar rann­sóknir í máli sem hefur haft mikil áhrif á Karol­inska-­stofn­un­ina, á vís­inda­sam­fé­lagið í heild sinni og á traust almenn­ings á lækn­is­fræði­legum rann­sókn­um.“

Vilja koma í veg fyrir að slíkt ger­ist aftur

Ott­er­sen segir að málið hafi haft alvar­legar afleið­ingar fyrir sjúk­linga, aðstand­endur þeirra, Karol­inska-­stofn­un­ina og vís­inda­sam­fé­lagið allt. „Einkum hefur málið haft hörmu­legar afleið­ingar fyrir sjúk­linga og ætt­ingja þeirra, sem ég harma mjög. Karol­inska-­stofn­unin mun nú halda áfram að hrinda í fram­kvæmd þeim ráð­stöf­unum sem nauð­syn­legar eru til að koma í veg fyrir að eitt­hvað þessu líkt ger­ist aft­ur,“ sagði Ott­er­sen í löngum og ítar­legum rök­stuðn­ingi en stofn­unin hefur dregið allar fræði­grein­arnar til baka.

Íslensku lækn­arn­ir, Tómas Guð­bjarts­son og Óskar Ein­ars­son, sem voru meðal höf­unda Lancet-­grein­ar­innar títt­nefndu eru báðir sagðir hafa van­rækt skyldu sína að gera athuga­semdir við rang­færslur grein­ar­innar en Tómas var í for­svari fyrir með­ferð Beyene hér á landi og Óskar fram­kvæmdi berkju­spegl­anir á honum fyrir og eftir til­rauna­að­gerð­ina. Þá voru lækn­is­fræði­legar for­sendur sagðar ekki nægar til að ráð­ast í aðgerð sem plast­barka­að­gerð­irnar voru og sjúk­lingar voru látnir und­ir­gang­ast eins og kom fram í grein­inni Bera íslenskar stofn­anir ábyrgð í gervi­barka­mál­inu.

Hópur sér­fræð­inga á sviði vís­inda­mis­ferlis innan sænsku siða­nefnd­ar­innar (Centrala etik-prövn­ings­nämnden) sendi frá sér yfir­lýs­ingu 30. okt, 2017 þess efnis að Macchi­ar­ini og allir með­höf­undar hans hafi gerst sekir um mis­ferli í tengslum við birt­ingu vís­inda­greina um plast­barka­að­gerð­irn­ar. Veiga­mesta greinin birt­ist í hinu virta lækn­is­fræði­tíma­riti Lancet eins og áður grein­ir. 

Í októ­ber 2017 hafði And­ers Tor­dai sak­sókn­ari kom­ist að þeirri nið­ur­stöðu að ekki væru nægar sann­anir til að sak­fella Macchi­ar­ini fyrir dauða Beyene og var tekið fram að plast­barka­að­gerð­irnar hefði jafn­vel lengt líf ein­stak­ling­anna sem und­ir­geng­ust aðgerð­irn­ar. Þetta var harð­lega gagn­rýnt í Sví­þjóð og beðið var eftir úrskurði Karol­inska-­stofn­un­ar­innar sem nú hefur komið fram. 

Stjórn­skip­un­ar- og eft­ir­lits­nefnd Alþingis mun halda áfram með málið

Plast­barka­mál­inu er því langt í frá lok­ið, enda eitt alvar­leg­asta mál sem komið hefur upp í lækn­is­fræði síð­ustu ára­tugi. Ljóst er að ábyrgð íslenskra stofn­ana er tölu­verð eins og fram kom í nið­ur­stöðu rann­sókn­ar­nefndar sem skipuð var af HÍ og Land­spít­ala. Þrátt fyrir að báðar stofn­anir hafi brugð­ist við nið­ur­stöðum rann­sókn­ar­nefnd­ar­innar virð­ist Alþingi áfram líta málið alvar­legum augum því Stjórn­skip­un­ar- og eft­ir­lits­nefnd hefur ákveðið að taka það til umfjöll­unar að nýju (fund­ar­gerð frá 30. maí sl.).

Tómas ósáttur við nið­ur­stöð­una

Tómas Guð­bjarts­son, pró­fessor og yfir­lækn­ir, segir á Face­book-­síður sinni í morgun að hann sé afar ósáttur við nið­ur­stöður Karol­inska-­stofn­un­ar­inn­ar: „Nið­ur­staða rekt­ors Kar­ólínsku stofn­un­ar­innar byggir á rann­sókn sænsku vís­inda­siða­nefnd­ar­innar (CEPN) frá því í fyrra sem margir gagn­rýndu fyrir óná­kvæm vinnu­brögð. Engin ný efn­is­at­riði virð­ast hafa komið fram í mál­inu og í umsögn rekt­ors­ins um þátt minn í umræddri vís­inda­grein gætir óná­kvæmni og mér eru hrein­lega eign­aðir hlutir sem ég hafði aldrei aðkomu að. Ég fékk heldur ekki tæki­færi til að fylgja eftir þeim gögnum sem ég afhenti nefnd­inni, þvert á gefin lof­orð. Það eru mér mikil von­brigði að vera á grund­velli slíkra vinnu­bragða sak­aður um vís­inda­legt mis­ferli – ákvörðun sem ekki er hægt að áfrýja.“

Þá segir Tómas að margt hefði betur mátt fara í plast­barka­mál­inu sem hefði ekki komið í ljós fyrr en eftir á. Hann seg­ist vísa því alfarið á bug að hafa í grein­inni í Lancet vís­vit­andi sett fram stað­hæf­ingar gegn betri vit­und. Hann hafi á starfsævi sinni skrifað 210 vís­inda­greinar og aldrei fengið ámæli fyrir þau vís­inda­störf.