Dauðastríð mánuðum saman
Icelandair keypti WOW air í upphafi viku. Kaupverðið er langt frá því verði sem til stóð að fá fyrir helmingshlut í WOW air fyrir tæpum tveimur mánuðum. Um björgunaraðgerð var að ræða sem átti sér skamman aðdraganda.
Það voru ekki margir sem spáðu því, að minnsta kosti opinberlega, að árið 2018 yrði árið sem WOW air myndi fara í greiðsluþrot. Slíkt mátti að minnsta kosti ekki greina í opinberri orðræðu stjórnenda félagsins. Það hafði enda skilað 1,1 milljarða króna hagnaði árið 2015 og 4,3 milljarða króna hagnaði á árinu 2016. Öll skilaboð sem komu frá Skúla Mogensen, stofnanda, eiganda og forstjóra WOW air, voru á þann veg að frekari vöxtur og hagnaður væri framundan. Hann sagðist frekar hlusta á erlenda reynslubolta sem væru mjög upprifnir yfir árangri WOW air en „svartsýnisröflið á Íslandi“.·
Í nóvember 2017 sendi félagið meira að segja frá sér fréttatilkynningu þar sem því var haldið fram að rekstur WOW air væri full fjármagnaður út árið 2019. Skúli var síðan valinn viðskiptamaður ársins hjá Markaði Fréttablaðsins vegna ársins 2016.
Skúli var svo mættur í viðtal hjá Bloomberg 27. apríl 2018 þar sem hann sagði að sala á hlut í WOW air kæmi til greina fyrir árslok og sá orðrómur gekk að stór alþjóðleg flugfélög, sérstaklega hið þýska Lufthansa, hefði áhuga.
Það kom ansi mörgum í opna skjöldu þegar WOW air birti rekstrarniðurstöðu sína fyrir árið 2017 í júlí síðastliðnum. Algjör kúvending hafði orðið á rekstrinum og tap upp á 2,3 milljarða króna var staðreynd. Í fréttatilkynningu var haft eftir Skúla að vöxtur félagsins og fjárfesting hafi reynst dýrari en búist var við. „Ytri aðstæður hafa reynst félaginu krefjandi, svo sem hækkandi olíuverð, styrking krónunnar, dýrt rekstrarumhverfi á Íslandi og mikil samkeppni lykilmörkuðum félagsins.“
Orðrómur um slæma stöðu
Í kjölfarið rak hver fréttin aðra um stöðu mála hjá WOW air. Út kvisaðist að stjórnvöld væru að fylgjast með þróun mála dag frá degi. Katrín Jakobsdóttir, Sigurður Ingi Jóhannsson, Bjarni Benediktsson og Þórdís Kolbrún Reykfjörð Gylfadóttir voru stanslaust upplýst um stöðu mála. Ástæðan var sú að WOW air hafði vaxið svo mikið, svo hratt, að mögulega var félagið orðið kerfislega mikilvægt fyrir íslenskt efnahagskerfi. Sérfræðingar á vegum stjórnvalda og Seðlabanka Íslands unnu langa daga við að greina hver áhrifin af því að WOW air myndi lenda í greiðslustöðvun yrðu.
Þessi viðbrögð voru ekki að ástæðulausu. Eigin fé WOW air var komið í 4,5 prósent í júní 2018 á sama tíma og eldsneytiskostnaður félagsins var að hækka skarpt í takt við hækkun á heimsmarkaðsverði á olíu (verð á flugvélaeldsneyti hækkaði um 36 prósent á fyrri helmingi ársins 2018), en WOW air hafði ákveðið að verja sig ekkert gagnvart slíkum hækkunum ólíkt t.d. Icelandair.
Skúli brást við stöðunni með því að leggja 60 prósent hlut sinn í fraktflutningarfélaginu Cargo Express inn í WOW air og breyta um tveggja milljarða króna kröfu sem hann átti á félagið í nýtt hlutafé. Við þessa breytingu jókst hlutaféð í WOW air um 51 prósent. Ein eiginlegt lausafé jókst ekkert, skuldir lækkuðu bara.
WOW air vantaði tilfinnanlega lausafé og það þurfti að fá það hratt.
Vandræðin opinberuð
Um miðjan ágúst birti Kjarninn fjárfestakynningu sem norska verðbréfafyrirtækið Pareto Securities hafði útbúið fyrir WOW air vegna skuldabréfaútboðs sem flugfélagið ætlaði í. Útboðið átti að leysa, að minnsta kosti tímabundið, mikinn lausafjárvanda WOW air. Tilboðsbókin var opnuð 29. ágúst og til stóð að loka henni á tveimur dögum. Henni var á endanum ekki lokað fyrr en um þremur vikum síðar.
Ríkið ætlaði ekki að grípa inn í með beinum hætti
Sigurður Ingi Jóhannsson, samgöngu- og sveitarfélagamálaráðherra, sagði í viðtali í sjónvarpsþættinum 21 á Hringbraut 27. september síðastliðinn að stjórnvöld hefðu verið að greina hversu stór og kerfislega mikilvæg flugfélögin væri. „Það er auðvitað ánægjulegt að segja frá því að það hefur verið gríðarlegur vöxtur bæði hjá Icelandair og WOW. En það hefur líka orðið gríðarlegur vöxtur í fjölda annarra flugfélaga hvað þeir eru orðnir stórir á markaðinum, bæði með ferðamenn eða okkur sjálf, til Íslands. Og kannski mun stærri en við gerðum okkur grein fyrir.“
Sigurður Ingi sagði að íslensku félögin tvö væru að flytja um 70 prósent allra farþegar sem koma hingað til lands, en erlend flugfélög sem hingað fljúga væru komin með hlutdeild sem væri í kringum 30 prósent. „Við erum klárlega með kerfislega mikilvæg fyrirtæki og það yrði klárlega áfall ef annað fyrirtækið yrði fyrir skakkaföllum. Það yrði efnahagslegt áfall. Þannig að við höfum verið að greina alla þessa þætti og með hvaða hætti við gætum brugðist við. Það er augljóst að það er enginn ábyrgðarsjóður til, engin ríkisábyrgð til þannig að það er ekki hægt að grípa til slíkra hluta. Eðlilegast er auðvitað, eins og allir vonast eftir, að fyrirtæki sem eru á markaði bjargi sér á markaðslegum forsendum.“Aðspurður hvort að til greina kæmi að ríkið myndi grípa inn og veita íslensku flugfélagi fjármögnun til skemmri eða lengri tíma svaraði Sigurður Ingi því neitandi. „Við höfum talið að það væri miklu eðlilegra að fyrirtæki björguðu sér á markaði og að við myndum leita allra leiða til að hafa innsýn inn í atburðarásina og grípa inn í með eðlilegum hætti.“
Starfshópur sem var skipaður fulltrúum frá fjármálaráðuneytinu, forsætisráðuneytinu og Seðlabankanum vann sviðsmyndagreiningu á áhrifum falls WOW air á íslenskt efnahagskerfi. Í niðurstöðum hans kom fram að þrot WOW air hefði getað leitt til þess að landsframleiðsla drægist saman um tvö til þrjú prósent og gengi krónunnar veiktist um allt að 13 prósent á næsta ári.
Á þessum tíma var farið að spyrjast út mjög víða að staða félagsins væri mun viðkvæmari en haldið hafði verið fram.Viðmælendur Kjarnans segja að þannig hafi verið allt frá haustinu 2017, sérstaklega eftir að færsluhirðingafyrirtækið Kortaþjónustan, sem greiddi umtalsverðan hluta af greiðslum sem bárust frá viðskiptavinum vegna ferða sem voru ófarnar strax, lenti í vandræðum og eigendaskiptum. Við bættust erfiðari ytri aðstæður, aukin launakostnaður og hörð samkeppni, sem birtist fyrst og síðast í því að nær ómögulegt virtist fyrir flugfélög að velta auknum kostnaði út í verð til neytenda.
Fjárfestakynningin staðfesti þetta. Rekstrartap á fyrstu sex mánuðum ársins 2018 var 2,8 milljarðar króna.
Það var þó engan bilbug á WOW air að finna opinberlega. Skúli fór í viðtal við Morgunblaðið og Fréttablaðið um miðjan ágúst og sagði að hann ætlaði sér að gera flugfélagið sitt markaðsleiðandi á Íslandi strax á árinu 2019. Til þess þyrfti hann sex til tólf milljarða króna brúarfjármögnun til að styrkja fjárhag WOW air og viðhalda miklum vexti þess. Skúli var sannfærður um að eiginfjárstaða félagsins myndi styrkjast hratt á seinni hluta ársins 2018 og að WOW air myndi skila um tveggja milljarða króna hagnaði á því tímabili.
Þá sagði í fjárfestakynningunni að WOW air yrði skráð á markað innan 18 mánaða og að skuldabréfaútboðið væri til þess að fjármagna starfsemina þangað til. Helst væri horft til skráningar í Frankfurt í þeim efnum.
Hæstu vextir í Evrópu
Allskyns viðbótarupplýsingar spurðust út. Viðmælendur Kjarnans sögðu að lausafjárstaða WOW air í upphafi árs hafi verið þannig að hún dyggði varla til að fjármagna næsta dag. 28 milljóna dala endurgreiðsla á innborgunum á vélar sem WOW air hafði ætlað að kaupa hafi ekki gert mikið meira en að plástra yfir þær sprungur sem voru farnar að myndast.
Afar illa gekk að fá fjárfesta til að taka þátt í skuldabréfaútboði WOW og ljóst var að stórir fagfjárfestar á Íslandi, sérstaklega lífeyrissjóðir, myndu ekki kaupa bréf. Þetta var þrátt fyrir að vaxtakjörin sem voru í boði níu prósent ofan á þriggja mánaða Euribor vexti, voru hærri en vextir voru í útboðum hjá Air Berlin, Finnair, Norwegian Air, Air France, British Airways og Lufthansa sem ráðist hefur verið í á tímabilinu 2013 til 2018.
Áður voru hæstu vextir sem evrópskt flugfélag hafði samþykkt að greiða 8,5 prósent í útboði sem Air Berlin fór í árið 2017 þegar fyrirtækið sótti 125 milljón evra með víkjandi skuldabréfaútgáfu. Air Berlin fór í greiðslustöðvun í ágúst í fyrra og hætti starfsemi 27. október 2017. Önnur flugfélög sem gáfu út skuldabréf á tímabilinu greiða, samkvæmt frétt Bloomberg um málið, 5,1 til 7,9 prósent vexti.
Félagið sagt skulda lendingargjöld
Í ljósi lítils áhuga á þátttöku í útboðinu var skilmálum þess breytt og við bætt afslætti á hlutafé í framtíðinni. Staða WOW air hafði á þessum vikum sem útboðið stóð yfir bein áhrif á lífskjör landsmanna. Vegna óvissu um framtíð félagsins veiktist krónan skarpt sem endaði með því að Seðlabanki Íslands greip inn í þróunina með því að selja gjaldeyri fyrir 1,2 milljarða króna. Hlutabréfamarkaðurinn fylgdi fréttum af WOW air.
Fjárfestar héldu að sér höndum og viðskipti voru almennt með lægsta móti flesta daga. Ef talið var að tíðinda væri að vænta af WOW air áttu sér þó stað miklar hreyfingar, sérstaklega með hlutabréf í Icelandair sem hækkuðu ef líkur voru taldar á því að WOW air færi á hliðina. Sömuleiðis lækkuðu hlutabréf í N1, eldsneytissala WOW air, við slík tíðindi.
Þann 15. september greindi Morgunblaðið frá því að WOW air skuldaði ríkisfyrirtækinu Isavia háar fjárhæðir vegna ógreiddra lendingagjald og að hluti skuldarinnar væri þegar gjaldfallinn. Isavia hefur ekki viljað tjá sig um hver skuld WOW air við félagið var né hvernig fyrirtækið tók á þeirri stöðu. Skúli Mogensen gagnrýndi fréttaflutning af þessari skuld harðlega og sagði meðal annars í stöðuuppfærslu á Facebook að hann tryði „ekki að nokkur blaðamaður eða fjölmiðill sé svo skammsýnn að vilja vísvitandi skemma fyrir áframhaldandi uppbyggingu félagsins.“
Ætlaði að selja helming á tugi milljarð króna
Nú gerðust hlutirnir hratt. Tveimur dögum síðar, 17. september, fór Skúli í viðtal við alþjóðlega stórblaðið Financial Times þar sem hann sagðist ætla að safna 200 til 300 milljónum dala, þá um 22 til 33 milljörðum króna, í nýtt hlutafé í hlutafjárútboði sem væri framundan. Í því ætlaði hann að selja helming félagsins. Skúli mat því verðmæti WOW air í því ætlaða útboði á allt að 66 milljarða króna.
Daginn eftir, 18. september, var tilkynnt um að skuldabréfaútboðinu hefði verið lokað og að WOW air hefði náð í 50 milljónir evra. Ekki var greint frá því hverjir hefðu tekið þátt í skuldabréfaútboðinu að öðru leyti en að það væri bæði innlendir og erlendir fjárfestar. Viðmælendur Kjarnans segja að á meðal erlendu fjárfestanna séu vogunarsjóðir sem átt hafa stöður á Íslandi. Þessi hópur var með belti og axlabönd varðandi WOW air þar sem kaupum þeirra fylgdi breytiréttur á skuldabréfunum í hlutafé ef rekstur WOW air reyndist verri en lagt var upp með í áætlunum.
Alls kyns fyrirvarar voru settir inn í endanlega skilmála sem fólu meðal annars í sér að WOW air þyrfti að standast regluleg álagspróf sem þurftu að sýna að eigið fé félagsins ekki lægra en 25 milljónir dala fyrstu tólf mánuðina eftir útgáfuna og 30-35 milljónir dala eftir það. Auk þess kom fram að vaxtagreiðslum sem féllu til vegna skuldabréfaútboðsins yrðu færðar á fjárvörslureikning.
Í nokkrar vikur var svikalogn. Ekkert heyrðist annað en það að WOW air hætti að fljúga á nokkra áfangastaði.
Eftirlitsaðilinn hrökk í gang
Í síðustu viku var staðan orðin þannig að grípa þurfti til frekari aðgerða. WOW air átti ekki með góðu móti fyrir mánaðamótunum sem framundan voru. Samkvæmt upplýsingum Kjarnans hrökk Samgöngustofa, sem gefur út flugrekstrarleyfi og hefur eftirlit með þeim flugfélögum sem hafa leyfi til að starfa, í gírinn og þrýsti á aðgerðir. Æðstu ráðamönnum þjóðarinnar var haldið upplýstum.
Skúli Mogensen leitaði til Icelandair eftir viðræðum um kaup á WOW air á föstudag fyrir viku síðan. Þær umleitanir áttu sér ekki langan aðdraganda.
Viðræðurnar hófust fyrir alvöru á laugardag og stóðu yfir fram á mánudagsmorgun. Það var svo tilkynnt til Kauphallar Íslands klukkan 12:49 á mánudag að Icelandair hefði keypt WOW air.
Skúli gæti setið uppi með lítið gagngjald
Uppgefið kaupverð á WOW air , sem verður greitt með hlutum í Icelandair, var um tveir milljarðar króna miðað gengi Icelandair þegar tilkynnt var um kaupin. Það var ansi langt frá þeim tugum milljarða króna sem forstjóri WOW air mat félagið á í viðtalinu við Financial Times 17. september.
Kaupverðið er líka bundið allskyns fyrirvörum. Skúli Mogensen fær 1,8 prósent hlut í Icelandair fyrir þau víkjandi lán sem hann breytti í hlutafé fyrr á þessu ári. Þau voru upp á tvo milljarða króna en virði hlutarins sem hann getur fengið var 684 milljónir króna þegar tilkynnt var um kaupin.
Þá er gengið út frá því að aðrir hluthafar, sem er félagið Títan fjárfestingar í eigu Skúla Mogensen, muni fá um 3,5 prósent hlut í Icelandair. Það gagngjald er þó bundið niðurstöðu áreiðanleikakönnunar. Sýni slík könnun að staða WOW air sé betri en reiknað er með getur hlutur stofnandans farið upp í 4,8 prósent. Sýni hún mun verri stöðu getur Skúli setið uppi með að fá ekkert til viðbótar fyrir WOW air.
Vert er að taka fram að hlutabréf í Icelandair hækkuðu um yfir 40 prósent eftir að tilkynnt var um kaupin á WOW air og því hefur virði gagngjaldsins hækkað á síðustu dögum.
Nú er beðið niðurstöðu áreiðanleikakönnunar og Samkeppniseftirlitsins til að hægt sé að klára kaupin. Ekki er ljóst hvenær sú niðurstaða mun liggja fyrir. Ljóst er þó að samkeppnisyfirvöldum verður gerð grein fyrir því að engin önnur staða hafi verið í kortunum til að halda starfsemi WOW air áfram. Aðrir kaupendur hafi ekki verið í myndinni og eina sem blasað hefði við að óbreyttu væri gjaldþrot.
Búast má við skipulagsbreytingum og hærra flugmiðaverði
Icelandair hefur sjálft átt í umtalsverðum rekstrarvandræðum undanfarin misseri. Breytingar á leiðarkerfi og markaðsstarfi sem ráðist var í í fyrra reyndust afleitar og vegna fyrstu tveggja fjórðunga ársins voru sendar afkomuviðvaranir vegna þess að niðurstaða þeirra var langt undir væntingum. Þessi staða gerði það að verkum að Björgólfur Jóhannsson, sem hafði verið forstjóri Icelandair í tíu ár, sagði af sér í lok ágúst. Með því vildi hann axla ábyrgð á ofangreindum breytingum, sem teknar höfðu verið á hans vakt.
Vegna þessa hríðféll markaðsvirði Icelandair. Það var um 189 milljarðar króna fimmtudaginn 28. apríl 2016 en var 38 milljarðar króna þegar tilkynnt var um kaupin á WOW air.Það sem var jákvætt var að Icelandair hafði byggt upp umtalsvert eigið fé á síðustu árum og var því ágætlega í stakk búið til að takast á við sveiflur. Eigið fé í lok september var um 70 milljarðar króna, en hafði lækkað um 2,6 milljarða króna það sem af var ári. Þessi staða gerði það að verkum að Icelandair braut skilmála skuldabréfaflokka sem félagið hafði gefið út og er sem stendur í viðræðum við eigendur þeirra um að endursemja vegna þessa. Stærstu hluthafar félagsins eru íslenskir lífeyrissjóðir, en stærsti hluthafinn er Lífeyrissjóður verslunarmanna með 13,99 prósent hlut.
Viðmælendur Kjarnans segja að það séu töluverð samlegðaráhrif sem skapist við kaupin á WOW air. Markaðsstarf síðarnefnda félagsins á netinu sé til að mynda mjög gott og bókunarkerfi þess hagkvæmt. En það býst enginn sem við er rætt við öðru en að seglin verði dregin verulega saman, vélum sem eru á leigu verði skilað og starfsfólki fækkað. Óhjákvæmilegt sé að flugmiðaverð fari í kjölfarið hækkandi. Þá megi búast við því að uppstokkun verði á skipulagi innan Icelandair Group þegar og ef yfirtakan á WOW air gengur í gegn.
Lesa meira
-
11. janúar 2023Vatn á myllu kölska
-
10. janúar 2023Vilja sjúga sand af hafsbotni í stórum stíl og flytja út
-
9. janúar 2023Fjármálaeftirlitið telur Íslandsbanka mögulega hafa brotið gegn lögum
-
8. janúar 2023Náttúra og umhverfi í forgang
-
8. janúar 2023Lífeyrissjóðir hafa ekki lánað meira verðtryggt á einum mánuði frá því fyrir faraldur
-
8. janúar 2023Sautján ár á milli ráðninga á konu í forstjórastóli hjá skráðu félagi
-
4. janúar 202314 félög lækkuðu í virði en fjöldi einstaklinga sem á hlutabréf þrefaldaðist á þremur árum
-
3. janúar 2023Vont vetrarveður en gæti verið (miklu) verra
-
2. janúar 2023Fréttablaðið hætt að koma inn um lúguna hjá fólki – Lestur hríðfallið og kostnaður aukist
-
2. janúar 2023Seðlabankinn gleymdi að telja séreignarsparnaðinn með í minnisblaði um greiðslubyrði
