Nið­ur­staðan leiddi til sundr­ungar og glund­roða, sem ekki sér fyrir end­ann á enn­þá. Hvaða við­horf sem fólk hefur til Brexit - þessa stóra hug­taks sem hefur snúið breskum stjórn­málum á hvolf - þá er ekki hægt að neita því að efna­hags­leg óvissa hefur auk­ist umtals­vert eftir kosn­ing­arnar 2016. Og sú áhætta nær til Íslands.

Í nýju Pen­inga­málum Seðla­banka Íslands er fjallað um stöðu Íslands í alþjóð­legu sam­hengi og er þar ekki síst vikið að Brex­it. Mikil kúvend­ing hefur orðið í íslensku efna­hags­lífi til hins verra und­an­farin miss­eri, en spá Seðla­bank­ans gerir ráð fyrir að 0,4 pró­sent sam­dráttur verði í lands­fram­leiðslu á þessu ári. Til sam­an­burðar benda bráða­birgða­tölur Hag­stofu Íslands til þess að hag­vöxtur í fyrra hafi verið 4,6 pró­sent og að 6.500 ný störf hafi orðið til frá upp­hafi árs til loka árs­ins. Sveifl­una á þennan mæli­kvarða má því mæla í um 7 þús­und störf­um.

Óvissan um Brexit er umtals­verð, jafn­vel þó íslensk stjórn­völd hafi nú þegar samið um að við­skipta­kjör Íslands gagn­vart Bret­landi haldi sér. Áhættan er fólgin í því, hvað muni taka við þegar Bret­land yfir­gefur ESB og hvaða for­sendur verði þá fyrir hendi, þegar kemur að við­skipta­sam­bandi við EES-­svæð­ið.

Óvissan í kringum ferlið sem hófst með þjóð­ar­at­kvæða­greiðsl­unni hefur þegar dregið úr bjart­sýni og fjár­fest­ing­ar­vilja breskra fyr­ir­tækja og valdið því að bresk heim­ili halda í vax­andi mæli að sér höndum varð­andi hús­næð­is­kaup, að því er segir í Pen­inga­málum Seðla­banka Íslands, þar sem fjallað er ítar­lega um stöðu efna­hags­mála í heim­in­um.

„Fjöldi fyr­ir­tækja hefur fært starf­semi sína til meg­in­lands­ins eða íhuga að gera það og farið er að bera á því að fyr­ir­tæki, sér­stak­lega í þjón­ustu­iðn­aði, séu farin að halda að sér höndum varð­andi ráðn­ing­ar. Nokkuð hefur því hægt á hag­vexti í Bret­landi og hag­vaxt­ar­horfur eru lak­ari en þær voru áður,” segir meðal ann­ars í Pen­inga­mál­um. Á fyrstu þremur mán­uðum árs­ins var hag­vöxt­ur­inn í Bret­landi 1,8 pró­sent, en síðan þá hafa mæl­ingar á gangi efna­hags­mála sýnt að hallað hefur hratt undan fæti - svipað og gerst hefur á Íslandi.

Í Pen­inga­málum Seðla­bank­ans segir að nær allar grein­ingar sem unnar hafi verið á Brex­it, bendi til þess að útganga án samn­ings geti haft veru­lega miklar afleið­ing­ar, ekki aðeins fyrir Bret­land heldur efna­hag heims­ins.

Fram­leiðslu­keðjur slitna

Þó flestir spái því, að það verði ekki látið ger­ast, að Bret­landi gangi úr ESB án samn­ings eða ítar­legrar áætl­unar um hvernig eigi að takast á við það, þá er heldur ekk­ert sem segir að það geti ekki gerst. Sé litið yfir atburði síð­ustu mán­aða, þá liggur fyrir að engin áætl­un, sem hefur nægi­lega mik­inn stuðn­ing stjórn­mála­manna, getur orðið leið­ar­vísir út úr stöð­unni.

Afleið­ingar útgöngu án samn­ings eru taldar veru­lega alvar­leg­ar.

„Lík­legt er að við­skipti milli Bret­lands og ESB yrðu erf­ið­ari og dýr­ari og fram­leiðslu­keðjur þvert á landa­mæri yrðu í upp­námi. Þetta, ásamt hindr­unum á för vinn­andi fólks yfir landa­mæri, er lík­legt til að hafa nei­kvæð áhrif á fram­leiðni­vöxt og hag­vaxt­ar­getu þjóð­ar­bús­ins. Við bæt­ist aukin óvissa og hækk­andi áhættu­á­lag á fjár­skuld­bind­ingar sem lík­lega hægir enn frekar á inn­lendri eft­ir­spurn. Gengi punds­ins myndi að öllum lík­indum lækka sem myndi leiða til hækk­unar inn­flutn­ings­verðs og haldi kjöl­festa verð­bólgu­vænt­inga ekki gæti Eng­lands­banki þurft að hækka vexti til að halda verð­bólgu í skefjum sem myndi dýpka efna­hags­sam­drátt­inn enn frek­ar. Breska þjóð­hags­stofn­un­in, NIESR, hefur birt mat á þjóð­hags­legum áhrifum útgöngu Breta án samn­ings á breskan efna­hag. Sam­kvæmt nið­ur­stöðum þeirra gæti breska pundið lækkað um u.þ.b. 10% og lands­fram­leiðslan í Bret­landi minnkað um lið­lega 3% fram til árs­ins 2022 í sam­an­burði við útgöngu sem fæli í sér að meg­in­hluta núver­andi sam­bands Bret­lands og ESB yrði við­haldið næstu ár,” segir í Pen­inga­mál­um.

Bret­land hefur í gegnum tíð­ina verið eitt stærsta við­skipta­land Íslands. Sé miðað við töl­urnar í fyrra var Bret­lands­mark­aður með um 10 pró­sent hlut­deild í útflutn­ingi, en þar vega við­skipti með sjáv­ar­af­urðir þungt. Evru­svæðið allt er með 45 pró­sent hlut­deild í útflutn­ingi. Sam­kvæmt því sem fram kemur í Pen­inga­málum er áhættan vegna Brexit því veru­lega mik­il, þar sem við­skipta­sam­band Bret­lands við Evr­ópu er mik­il­vægt okkar hags­mun­um.

Verið að hræra í stoðum ESB?

Áhrifin af útgöngu Breta úr ESB án samn­ings á útflutn­ing héðan gætu orðið nokkur og versta sviðs­myndin veru­lega dökk.

Þar fara saman minnk­andi umsvif - þar sem veru­lega myndi draga úr eft­ir­spurn með til­heyr­andi áhrifum á verð­lag, t.d. sjáv­ar­af­urða - og síðan upp­brot á við­skipta­sam­böndum milli ríkja. Seinna atriðið er talið sér­stak­lega mik­il­vægt mál fyrir ESB, enda byggir efna­hags­legt sam­starf á víð­tæku við­skipta­sam­bandi allra ríkja ESB og síðan sam­bandi svæð­is­ins við önnur mark­aðs­svæði.  

Í umfjöllun í Pen­inga­málum Seðla­bank­ans segir að lækkun á gengi punds­ins, geti enn fremur dregið úr sam­keppn­is­hæfni útflutn­ings­fyr­ir­tækja á Íslandi, þegar kemur að breska mark­aðn­um, en flestar spár gera ráð fyrir að tölu­verð lækkun verði á gengi punds­ins komi til þess að Bret­land fari úr ESB án samn­ings. Sam­kvæmt mati NIESR, þjóð­hags­stofnun Bret­lands, gæti sam­dráttur í lands­fram­leiðslu orðið á evru­svæð­inu um 0,8 pró­sent, bara vegna Brex­it. Þessi áhrif eru mæld í tug­þús­undum starfa og fara ein­staka geirar verr út úr þessum áhrifum en aðr­ir.

Útganga Breta án samn­ings myndi einnig hafa áhrif á önnur lönd, þ.á m. Ísland. Í Pen­inga­málum seg­ir: „Miðað við mat NIESR á hag­vaxt­ar­á­hrifum útgöngu Breta án samn­ings á efna­hags­um­svif í Bret­landi og á evru­svæð­in­u má áætla að lands­fram­leiðsla á evru­svæð­in­u ­gæti minnkað um 0,6% fram til árs­ins 2022 og um 0,8% meðal helstu við­skipta­landa Íslands. Áhrifin af útgöngu Breta úr ESB án samn­ings á útflutn­ing héðan gætu því orðið nokk­ur. Við bæt­ist tæp­lega 1% hækkun raun­gengis vegna geng­is­lækk­unar punds­ins, aukin alþjóð­leg óvissa og mögu­leg smitá­hrif hækk­andi vaxta­á­lags á fjár­mála­leg skil­yrði hér á land­i,” segir í Pen­inga­mál­um.

Ekk­ert van­mat

Þrátt fyrir að ýmsar áhyggju­raddir hafi lengi heyrst, vegna þró­unar mála þegar kemur að Brex­it og hvernig málið hefur þró­ast í breskum stjórn­mál­um, þá eru mörg íslensk fyr­ir­tæki búin að greina vel hver áhrifin gætu orðið á rekstur á Íslandi. Þetta á meðal ann­ars við um íslenskan sjáv­ar­út­veg, sem á mikið undir því að halda áfram góðu við­skipta­sam­bandi við Bret­lands­mark­að, hvað sem Brex­it líð­ur.

Við­mæl­endur Kjarn­ans í íslenskum sjáv­ar­út­vegi sögðu einnig að toll­ar, við­skipta­bönn og óvissa vegna stjórn­mála­legrar áhættu, væru núna ein mesta óvissan þegar kæmi að rekstri íslenskra fyr­ir­tækja.

T.d. hefur lokun Rúss­lands­mark­að­ar, með við­skipta­banni sem nær til Íslands, haft mikil nei­kvæð áhrif á sölu mak­ríls, tolla­stríð Banda­ríkj­anna og Kína hefur valdið því að margir fjár­festar og fyr­ir­tæki halda að sér hönd­um, og Brex­it-­málið í Bret­landi hefur verið eins og olía á eld þegar kemur að stjórn­mála­legri áhættu. Í slíkum aðstæðum er erfitt að gera lang­tíma­á­ætl­anir og við­halda fjár­fest­ingu í nýjum tæki­færum og við­skipta­þró­un.

Veru­leg þörf er á því að náið sé fylgst með því, hvernig fram­vinda Brexit verð­ur, á næstu mán­uð­um. Ekki er nóg að hafa gert jákvætt sam­komu­lag við stjórn­völd í Bret­landi, því það eitt og sér er algjört auka­at­riði við hlið­ina á mögu­legum miklum nei­kvæðum afleið­ingum af upp­broti á gang­verki alþjóða­við­skipta í Evr­ópu, eins og margir telja að geti gerst ef Bret­land gengur úr ESB án þess að for­send­urnar verði traustar og gagn­sæj­ar.



Það sem helst getur unnið með íslenskum sjáv­ar­út­vegi er að hann er tækni­vædd­ari en víða ann­ars staðar í heim­in­um, og mikil reynsla er innan grein­ar­innar hér á landi að takast við sveiflur og erf­ið­leika. Þörf gæti hins vegar verið á mun meiri og sam­stillt­ari mark­aðs­sókn, heldur en til þessa hefur verið stund­uð. Ef dyrnar lok­ast að hluta að einum mark­aði verður að reyna að opna nýj­ar.