Til að bregð­­ast við þeirri stöðu hófu stjórn­­­mála­­menn, meðal ann­­ars í bæj­­­ar­­stjórn Reykja­­nes­bæj­­­ar, að beita sér fyrir upp­­­bygg­ingu iðn­­að­­ar­­svæðis í Helg­u­vík. Sam­hliða gekkst Reykja­­­nes­­­bær í ábyrgð fyrir millj­­­arða króna ­upp­­­­­bygg­ingu hafnar á svæð­inu. Hug­­myndin var sú að höfnin myndi síðar skila sveit­­ar­­fé­lag­inu miklum tekjum þegar stór­iðju­­fyr­ir­tæki hæfu starf­­semi sína þar. Þá var lagt í átak við að fjölda íbúum sveit­ar­fé­lags­ins með ódýrum lóða­út­deil­ing­um.

Íbúum í Reykja­­nesbæ fjölg­aði um 30 pró­­sent á árunum 2005 til 2009. Það var líka ákveðið að selja allar verð­­mæt­­ustu eignir sveit­­ar­­fé­lags­ins, þar á meðal eign­­ar­hlut­inn í HS Orku. Á þessu tíma­bili, 2003 til 2014, skil­aði var A-hluti Reykja­­nes­bæjar rek­inn í tapi öll árin utan eins, það var árið 2010.

Gripið til neyð­ar­að­gerða

Sam­an­dregið þá fór áætl­unin um við­bragð við brott­hvarfi hers­ins ekki eins og lagt var upp með. Þess í stað end­aði Reykja­­nes­­bær sem eitt skuld­­­settasta sveit­­­ar­­­fé­lag lands­ins og rekstur þess árum saman var afleit­ur. Á tíma­bil­inu 2003 til 2014 var A-hluti Reykja­­­nes­bæjar rek­inn í tapi öll árin utan eins, það var árið 2010.

Vegna þessa þurfti sveit­­ar­­fé­lagið meðal ann­­ars að leggja auknar skatt­­byrðar á íbúa sína.

Þessi staða varð meðal ann­­ars til þess að Sjálf­­stæð­is­­flokk­­ur­inn missti hreinan meiri­hluta sinn í kosn­­ing­unum 2014. Nýr meiri­hluti Sam­fylk­ing­ar, Beinnar leiðar og Frjáls afls tók við og réð Kjartan Már Kjart­ans­son sem bæj­ar­stjóra.

Verk­efnið sem sveit­ar­fé­lagið stóð frammi fyrir á þessum tíma var gríð­ar­lega umfangs­mik­ið. Reykja­­nes­­bær var skuld­­settasta sveit­­ar­­fé­lag lands­ins. Skuldir þess voru tæp­­lega 41 millj­­arður króna í lok árs 2014, eða rúm­­lega 250 pró­­sent af reglu­­legum tekjum sveit­­ar­­fé­lags­ins en sam­­kvæmt sveit­­ar­­stjórn­­­ar­lögum sem tóku gildi árið 2012 var leyf­i­­legt skulda­hlut­­fall að hámarki 150 pró­­sent. Skulda­­staða Reykja­­nes­bæjar var því bein­­leiðis í and­­stöðu við lög.

Fjár­­­fest­ing­­arnar sem ráð­ist hafði verið í skil­uðu mun minna til baka er vonir stóðu til um. Skuldir vegna hafn­­ar­­upp­­­bygg­ing­­ar­innar voru orðar 7,5 millj­­arðar króna árið 2015. Margir þeirra sem fengu lóðir í sveit­­ar­­fé­lag­inu stóðu ekki undir þeirri skuld­bind­ingu og Íbúða­lána­­sjóður tók yfir húsin þeirra. Alls voru rúm­­lega 40 pró­­sent allra eigna sem Íbúða­lána­­sjóður hélt á árið 2015 á Suð­­ur­­nesj­­um. Á því ári voru 17 pró­sent íbúa á svæð­inu í alvar­legum van­skilum sem var hæsta hlut­fall van­skila á land­inu. Lang­tíma­at­vinnu­leysi var líka mikið vanda­mál í sveit­ar­fé­lag­inu.

Ráð­ist í „Sókn­ina“

Til að bregð­ast við þessu var ráð­ist í aðgerð­ar­á­ætlun til átta ára, sem kall­að­ist „Sókn­in“. Helst mark­mið hennar var að ná skulda­hlut­fall­inu niður fyrir 150 pró­sent fyrir árið 2021. Í þessu átaki fólst að íbúar þurftu að bera auknar burð­ar. Lagt var auka­á­lag ofan á hámarks­út­svar, fast­eigna­skattar hækk­að­ir, föst yfir­vinna bæj­ar­starfs­manna lögð af, öku­tækja­styrkir aflagð­ir, fagsviðum fækkað og ýmsum milli­stjórn­endum sagt upp störf­um.

Í hálkunni milli jóla og nýárs 2014 var  íbúum boðið að koma og sækja sand til að dreifa á stétt­ina hjá sér. Það voru ekki til bæj­­­ar­­starfs­­menn til að sinna því við­viki.

Í febr­úar 2015 skrif­aði nýr bæj­ar­stjóri, Kjartan Már, grein þar sem hann lýsti veru­leik­anum sem blasti við. Þar sagði meðal ann­­ars: „Fjár­­hags­­staða Reykja­­nes­bæjar er graf alvar­­leg. Sú  stað­­reynd hefur legið fyrir um nokk­­urt skeið. Samt eru ótrú­­lega margir sem halda ennþá að þetta sé bara póli­­tískur skolla­­leikur með það að mark­miði að láta stöð­una líta verr út en hún raun­veru­­lega er. Það er fjarri lag­i.[...]­Samt hitti ég fólk af og til sem heldur hinu gagn­­stæða fram og trúir því að þetta sé allt í plati. „Var nú nauð­­syn­­legt að hækka útsvar­ið? Var nauð­­syn­­legt að hækka fast­­eigna­skatt­inn?

Var nauð­­syn­­legt að draga saman og hag­ræða í rekstri? Var nú nauð­­syn­­legt að segja upp fastri yfir­­vinnu? Var nú nauð­­syn­­legt að segja upp föstum akst­­ur­­styrkj­um? Var nauð­­syn­­legt að fækka fags­við­um? Var nú nauð­­syn­­legt að segja upp öllum fram­­kvæmda­­stjór­un­um? Var nú nauð­­syn­­legt að gera samn­ing við inn­­an­­rík­­is­ráðu­­neyt­ið? Var nú nauð­­syn­­legt að …….“ Öllum spurn­ingum í þessum dúr er bara hægt að svara á einn veg; „Já, það var bráð­nauð­­syn­­legt að taka þessar ákvarð­­anir þótt erf­iðar væru.“

Kjartan sagði enn­fremur að komið sé að ögur­­stundu og það hafi ein­fald­­lega ekki verið hægt að bíða lengur og sjá hvort ástandið myndi lag­­ast. Það þurfi að grípa til aðgerða og það hafi veirð gert. Skuldir Reykja­­nes­bæjar séu allt of háar og að það þurfi að greiða þær nið­ur­.„Það gerum við ekki nema með því að eiga rekstr­­ar­af­­gang á hverju ári sem nota má til þess að greiða niður skuldir og því þurfum við að halda gríð­­ar­­lega vel á spil­unum á næstu 8 árum að minnsta kosti. Allir sem halda öðru fram eru í afneitun og á villi­­göt­u­m.“

Ný upp­bygg­ing

Á þessum tíma var þó lífs­mark í atvinnu­upp­bygg­ingu á svæð­inu. Til­raunir til að byggja álver í Helgu­vík reynd­ust með öllu óraun­hæfur og hafa verið sleggnar af. Þá fór upp­bygg­ing kís­il­vera í Helgu­vík illa og mik­ill þrýst­ingur er á það meðal íbúa að slík fái ein­fald­lega ekki a starfa á svæð­inu. En gagn­ver voru ris­in, líf­tækni­fyr­ir­tæki voru með starf­semi í píp­unum og svo var auð­vitað að eiga sér stað for­dæma­laus vöxtur í ferða­þjón­ustu þar sem Kefla­vík­ur­flug­völlur lék lyk­il­hlut­verk.

Næstu ár voru sveit­ar­fé­lag­inu góð. Atvinnu­leysið nán­ast hvarf, íbúum sveit­ar­fé­lags­ins fjölg­aði mest allra á land­inu, fast­eigna­verð hækk­aði gríð­ar­lega og tekjur sveit­ar­fé­lags­ins juk­ust skarpt. Störfin sem urðu til voru flest tengd ferða­þjón­ustu, enda fjölg­aði ferða­mönnum úr hálfri milljón í 2,3 millj­ónir á sjö árum.

Á sama tíma­bili fjölg­aði íbúum sveit­ar­fé­lags­ins mjög hratt. Um mitt ár 2011, þegar ástandið var nokkuð hart í Reykja­nes­bæ, bjuggu þar 13.990 manns. Þar af voru 1.230 erlendir rík­is­borg­ar­ar. Í lok mars síð­ast­lið­ins voru íbúar sveit­ar­fé­lags­ins orðnir 19.020 og hafði þar með fjölgað um 5.030 á nokkrum árum. Alls var 93 pró­sent aukn­ing­ar­innar til­komin vegna fjölg­unar á erlendum rík­is­borg­urum sveit­ar­fé­lags­ins. Þeir voru 8,8 pró­sent íbúa þess 2011 en 24,5 pró­sent þeirra í lok mars síð­ast­lið­ins.

Þegar síð­asti árs­reikn­ingur Reykja­nes­bæjar var afgreiddur í bæj­ar­stjórn í maí 20198 var nið­ur­staða hans sú besta sem sést hefur í sögu sveit­ar­fé­lags­ins. Skulda­við­mið sam­stæðu sveit­ar­fé­lags­ins var komin niður í 137,29 pró­sent, og þar með undir lög­boðið 150 pró­sent við­mið.

Fá millj­arða vegna sölu á HS Orku

Reykja­nes­bær fékk síðan enn einar gleði­frétt­irnar stuttu síð­ar, þegar gengið var frá sölu á hlut Fjár­fest­ing­ar­sjóðs­ins ORK í HS Orku til félags í eigu íslenskra líf­eyr­is­sjóða.

Í ágúst 2012 seldi Reykja­nes­bær nefni­lega skulda­bréf sem sveit­ar­fé­lagið eign­að­ist við sölu á hlut þess í HS Orku til Geysis Green Energy. Kaup­and­inn var áður­nefndur sjóð­ur, ORK, sem rek­inn var af Virð­ingu, sem síðar gekk í gegnum nokkrar sam­ein­ingar og er nú hluti af Kviku banka. Sjóð­ur­inn var fjár­magn­aður af líf­eyr­is­sjóðum og fag­fjár­fest­um.

Heim­ildir Kjarn­ans herma að kaup­verðið hafi verið 8,8 millj­arðar króna. Reykja­nes­bær á rétt á því að fá rúm­lega fjóra millj­arða króna til við­bótar við það sem sveit­ar­fé­lagið fékk þegar það seldi skulda­bréfið upp­haf­lega. Þeim verður öllum ráð­stafað til nið­ur­greiðslu skulda.

Fall WOW air hefur mikil áhrif

Það hafa þó einnig teikn­ast upp nýjar áskor­an­ir. Við fall WOW air í lok mars sagði bæj­ar­ráð Reykja­nes­bæjar ljóst að áfallið muni hafa mikil sam­fé­lags­leg áhrif til skamms tíma. Það sé einkum vegna þess hversu mik­ill fjöldi íbúa hafi starfað hjá WOW air eða í fyr­ir­tækjum sem veitti WOW air bæði beina og óbeina þjón­ustu.

Í mars 2019 voru 709 manns atvinnu­lausir í Reykja­nes­bæ, eða 6,7 pró­sent, miðað við 330 manns í mars 2018, eða 3,1 pró­sent, miðað við tölur Vinnu­mála­stofn­un­ar. Fjöld­inn nær þó ekki fjölda atvinnu­lausra árið 2011 þegar 1190 manns voru atvinnu­lausir í Reykja­nes­bæ.

Mun fleiri karlar eru atvinnu­lausir en kon­ur, eða 421 karl á móti 288 konum og flestir þeirra eru á aldr­inum 25-29 ára. Flestir atvinnu­lausra í Reykja­nesbæ hafa grunn­skóla sem hæstu mennt­un, eða 371 manns, þar á eftir koma háskóla­mennt­aðir eða 127 manns. Flestir atvinnu­lausra eru íslenskir rík­is­borg­ar­ar, það er 319 manns, en Pól­verjar koma fast á eftir með 287 manns.

En við blasir að staða hins 25 ára gamla sveit­ar­fé­lags er betri nú en nokkru sinni í sögu þess.