Þing­menn fjög­urra flokka, þriggja úr stjórn­ar­and­stöðu og eins sem situr í rík­is­stjórn, hafa lagt fram þings­á­lykt­un­ar­til­lögu um að fela for­sæt­is­ráð­herra, fjár­mála- og efna­hags­ráð­herra og dóms­mála­ráð­herra að leggja fram frum­vörp um ann­ars vegar full­an, laga­legan og fjár­hags­legan aðskilnað ríkis og kirkju og hins vegar um jafn­ræði allra trú- og lífs­skoð­un­ar­fé­laga í sam­skiptum og skil­greindum verk­efnum þeirra við og fyrir ríki, sveit­ar­fé­lög og aðra opin­bera aðila. 

­Sam­kvæmt til­lög­unni á að leggja frum­vörpin fram í síð­asta lagi á vor­þingi 2021, því síð­asta áður en að næstu þing­kosn­ingar verða haldnar miðað við áætl­un. Þau eiga að kveða á um að fullur aðskiln­aður verði milli ríkis og kirkju í síð­asta lagi í árs­lok 2034. 

Fyrsti flutn­ings­maður frum­varps­ins er Jón Stein­dór Valdi­mars­son, þing­maður Við­reisn­ar. Aðrir sem eru skrif­aðir fyrir því eru Hanna Katrín Frið­riks­son, Þor­gerður K. Gunn­ars­dótt­ir, Þor­steinn Víglunds­son, Andrés Ingi Jóns­son, Björn Leví Gunn­ars­son, Helga Vala Helga­dótt­ir, Helgi Hrafn Gunn­ars­son, Guð­mundur Andri Thors­son og Stein­unn Þóra Árna­dótt­ir.

Því eru flutn­ings­menn­irnir úr Sam­fylk­ingu, Pírötum og Við­reisn en einnig eru tveir flutn­ings­manna, þau Andrés Ingi og Stein­unn Þóra, úr flokki for­sæt­is­ráð­herra, Vinstri græn­um.

Trú­frelsi en eitt félag nýtur algerrar sér­stöðu

Í grein­ar­gerð sem fylgir frum­varp­inu segir að á síð­ustu ára­tugum hafi orðið miklar  breyt­ingar á við­horfi til trúar og hlut­verki hennar í nútíma­sam­fé­lagi, ekki síst gagn­vart tengslum við rík­is­valdið og vegna jafn­ræði milli trú­fé­laga, lífs­skoð­un­ar­fé­laga og þeirra sem kjósa að standa utan slíkra félaga. „Á Íslandi er trú­frelsi. Hitt blasir við að eitt trú­fé­lag nýtur algerrar sér­stöðu. Hin evang­el­íska lút­erska kirkja skal vera þjóð­kirkja á Íslandi og skal rík­is­valdið að því leyti styðja hana og vernda. Breyta má þessu með lög­um.“ 

Bent er á að aðild að þjóð­kirkj­unni hafi tekið miklum breyt­ingum á síð­ustu öld og enn meiri það sem af er þess­ari öld. Fátt bendi til að sú þróun muni breyt­ast á kom­andi ára­tug­um. „Ná­lægt 100% lands­manna voru skráðir í þjóð­kirkj­una á sínum tíma sú staða er nú en gjör­breytt. Sam­kvæmt gögnum Hag­stof­unnar voru um 90% lands­manna í þjóð­kirkj­unni árið 1998 en 65% um næst­liðin ára­mót. Þá hefur fólki innan þjóð­kirkj­unnar bein­línis fækkað allar götur frá árinu 2010. Árið 1998 voru 244.893 skráðir í þjóð­kirkj­una en 232.591 um síð­ustu ára­mót. Utan þjóð­kirkj­unnar voru á sama tíma 124.400 manns.“

Þjóð­kirkjan best í stakk búin til að standa ein

Þjóð­kirkjan er samt sem áður stærsta ein­staka trú­fé­lag lands­ins og í grein­ar­gerð­inni segir að hún ætti að vera best í stakk búin allra þeirra til þess að standa á eigin fótum af öllum trú- og lífs­skoð­un­ar­fé­lög­um. „Má ætla að þjóð­kirkj­an, ekki síður en rík­ið, hefði hag af laga­legum og fjár­hags­legum aðskiln­aði þess­ara stofn­ana.“

Þings­á­lykt­un­ar­til­lagan kallar á að lagt verði fram laga­frum­varp sem feli í sér fullan aðskilnað ríkis og kirkju að lögum bæði að formi, efni og fjár­hag. „Í því felst að búa þarf þannig um hnúta að slitin verði öll tengsl sem byggj­ast á gild­andi lögum og sér­stökum samn­ing­um, þ.m.t. sér­á­kvæði stjórn­skip­un­ar­laga um þjóð­kirkj­una sem tryggir henni sér­stöðu umfram önnur trú- og lífs­skoð­un­ar­fé­lög. Skal samið um end­an­legt upp­gjör allra samn­inga þannig að því upp­gjöri ljúki eigi síðar en árið 2034.“

Þá er kallað eftir því að lagt verði fram frum­varp að heild­stæðri lög­gjöf um öll trú- og lífs­skoð­un­ar­fé­lög þar sem settar verði almennar reglur um starf­semi þeirra og eftir atvikum hvort ríkið eigi að hafa milli­göngu um inn­heimtu gjalda eins og nú tíðkast eða hvort að slík inn­heimta verði alfarið í höndum félag­anna sjálfra án aðkomu rík­is­ins. „Í frum­varp­inu verði einnig ákvæði um hvernig skuli staðið að samn­ingum við félögin sé talin þörf á að fela þeim til­tekin sam­fé­lags­leg verk­efni. Um þau verði þá gerðir sér­stakir tíma­bundnir þjón­ustu­samn­ingar og gætt fulls jafn­ræðis milli þeirra félaga sem vilja taka að sér slík verk­efni og upp­fylla almenn skil­yrði um fag­lega getu til þess að sinna þeim. Frum­varp af þessu tagi verði afgreitt á kjör­tíma­bil­inu. Í vilja­yf­ir­lýs­ingu sem fylgdi við­bót­ar­samn­ingi íslenska rík­is­ins og þjóð­kirkj­unnar um end­ur­skoðun á sam­komu­lagi um kirkju­jarðir er m.a. gert ráð fyrir end­ur­skoðun og brott­falli ýmissa laga sem varða þessi mál­efni og getur það einmitt nýst vel við að setja heild­stæða lög­gjöf um öll trú- og lífs­skoð­un­ar­fé­lög.“