20 af 50 stærstu vog­un­ar­sjóðum heims komu til Íslands eftir hrun til að hagn­ast á þeirri stöðu sem var komin upp eftir að banka­kerfið féll nán­ast allt á örfáum dög­um. Að mestu er um banda­ríska sjóði að ræða.

Flestir þeirra hafa hagn­ast gríð­ar­lega á aðkomu sinni enda hækk­aði virði eigna þrota­búa Kaup­þings, Glitnis og Lands­bank­ans úr því að vera að með­al­tali fjögur pró­sent strax eftir hrun í að vera um 24 pró­sent. Virðið eft­ir­stand­andi eigna hækk­aði síðan enn meira eftir að nauða­samn­ingar voru hand­sal­aðir við íslenska ríkið árið 2015, í sumum til­fellum um 65 pró­sent. Arður kröfu­haf­anna kom úr ýmsum átt­um. Hann lá í verð­gildi skulda­bréfa sem jókst, í greiðslum í reiðufé og í skulda­jöfn­un. En efst á blaði var ágóð­inn af gengi gjald­miðla. Styrk­ing krón­unnar færði þeim sem komu til Íslands til að hagn­ast á óförum íslenska banka­kerf­is­ins, og íslensks sam­fé­lags, stór­auk­inn ágóða. 

Þetta er á meðal þess sem fram kemur í nýrri bók eftir Norð­­mann­inn Svein Har­ald Øygard, sem var Seðla­­­banka­­­stjóri á Íslandi frá febr­­­ú­­­ar­lokum 2009 og fram til 20. ágúst sama ár, sem ber heitið „Í víg­línu íslenskra fjár­­­mála“ og kom nýverið út á íslensku. 

Frá Ósk­arsverð­launum í rútu á leið til Reykja­víkur

Í bók­inni fer Øygard yfir það að þann 7. októ­ber 2008, dag­inn eftir að neyð­ar­lögin voru sett á Íslandi og þegar Lands­banki Íslands og Glitnir voru falln­ir, hafi farið fram nokk­urs konar Ósk­arsverð­launa­há­tíð skuld­setn­ingar hjá lög­mönnum sem sér­hæfa sig í upp­gjöri þrota­búa í London. Allir sem þar voru höfðu fylgst með fréttum frá Íslandi.

Viku síð­ar, þegar Kaup­þing var líka fall­inn,  voru allir helstu hákarl­arnir úr þeirri veislu komnir saman á Íslandi í rútu á leið til Reykja­víkur til að taka stöð­una. Þeir heim­sóttu höf­uð­stöðvar allra föllnu bank­anna, Seðla­bank­ann og fjár­mála­ráðu­neyt­ið, þar sem fund­ur­inn sner­ist fljótt upp í rifr­ildi. Øygard greinir frá því að einn lán­ar­drott­inn hafi þar verið mjög ákafur og sagt: „Látið okkur bara fá fjár­magns­flæðið úr fisk­vinnsl­unni og orku­ver­un­um.“ Honum varð ekki að ósk sinn­i. 

Upp­runa­legir kröfu­hafar seldu snemma kröfur sínar á hrakvirði, frá rúmu einu pró­senti af skráðu virði þeirra og upp í um sex pró­sent. Þeir sem höfðu keypt skulda­trygg­ingar leystu þær sömu­leiðis út og selj­endur þeirra sátu uppi með stór­tap. Øygard metur það sem svo að þegar allt sé talið hafi fjár­festar tapað 40 millj­örðum evra (rúm­lega 5.500 millj­arðar króna á núvirði) vegna hruns­ins á Íslandi. Sú tala er fengin út frá efna­hags­reikn­ingum bank­anna og hlut­falli end­ur­heimta. Hlut­hafar töp­uðu öllu sínu. Það gerðu líka þeir sem veittu lánin sem farið var með sem eigið fé, svokölluð afleidd lán. Alls var tap þess­ara aðila 12 millj­arðar evra. Tap lán­ar­drottna bank­anna nam svo 28 millj­örðum evra.

Kröfu­hafar og íslenska ríkið verð­launuð

Í stað þess­ara aðila mættu sjóðir sem oft eru kall­aðir hrægamma­sjóð­ir. Þeir eru til­búnir að taka mikla áhættu í flóknum stöðum þar sem ávinn­ing­ur­inn, ef veð­málið gengur upp, getur verið feyki­lega mik­ill. Á meðal þeirra allra fyrstu sem mættu til Íslands voru full­trúar frá stór­bank­anum Gold­man Sachs. Alls komu hingað tæpur helm­ingur stærstu áhættu­sjóða heims, alls 20 af 50, og flestir þeirra eru frá Banda­ríkj­un­um. 

Áhættu­sjóð­irnir sáu mögu­leika á miklum ágóða, sér­stak­lega í Kaup­þingi og Glitni, þar sem inn­lán, sem voru orðin að for­gangs­kröfum vegna neyð­ar­lag­anna, höfðu verið svo lít­ill hluti af fjár­mögnun þeirra og mark­aðs­bréf svo stór hluti henn­ar. Veik­leik­inn í banka­starf­sem­inni varð spenn­andi fyrir hrægamma.

í bók Øygard er rætt við umsjón­ar­mann eins sjóð­anna sem vildi ekki láta nafn síns getið né fyrir hvaða sjóð hann var að starfa. Hann segir þar: „Við keyptum svo­lítið síðla árs 2011 og sóttum í okkur veðrið í árs­byrjun 2012[...]Árið 2012 keyptum við í nafni aðal­sjóðs­ins okk­ar. Árið 2013, stofn­uðum við sjóð þar sem fjár­festar gátu fjár­fest beint í þrota­búum Glitnis og Kaup­þings. Árið 2016 bætt­ist við sjóður sem átti hluta af ábat­anum af upp­gjör­inu. Árið 2017 bættum við enn einum sjóði við, hann átti einn nýju bank­anna að hluta.“

Nauðasamningarnir sem voru gerðir við þrotabú föllnu bank­anna árið 2015 hleypti kröfu­höf­unum svo beint að eign­un­um. Það gerði þeim kleift að vinna enn betur úr þeim og auka hagnað sinn umtals­vert frá því sem áður var áætl­að, um allt að 65 pró­sent. Það útskýrir að þessir aðilar voru enn að bæta við nýjum sjóðum á Íslandi á árinu 2017, tæpum tveimur árum eftir að nauða­samn­ingar voru hand­sal­að­ir. 

Sami við­mæl­andi segir síðar í sama kafla að hans sjóður hafi ráði um 40 pró­sent í einu þrota­bú­anna snemma árs 2018. Lík­legt verður að telja að sjóð­stjór­inn sem um ræðir starfi hjá Taconic Capital, sem átti 46 pró­sent í Kaup­þingi ehf. í byrjun árs í fyrra og 47,7 pró­sent í byrjun yfir­stand­andi árs.

Í bók­inni er greint frá því að árið 2016 hafi tíma­ritið The Ameican Lawyer valið vinn­ings­hafa í árlegri verð­launa­af­hend­ingu fyrir lög­fræði­störf. Átján fyr­ir­tæki sem komu fram fyrir fjögur þrota­bú, hand­hafar skulda­bréfa, þrota­bús­stjórar og íslenska ríkið hrepptu verð­launin í flokknum End­ur­skipu­lagn­ing alþjóð­legra fjár­mála einka­að­ila fyrir end­ur­reisn íslensku bank­anna.