Með því að hægja á útbreiðslu er hægt að koma í veg fyrir að margir veik­ist í einu og þannig er lík­legra að inn­viðir sam­fé­laga stand­ist á­lag. Einnig gefur það fram­leið­endum bólu­efna lengri tíma til rann­sókna og við­bragða. Flest sjúkra­hús eru starf­hæf ef 10% starfs­manna eru fjar­ver­andi en það eru þau mörg hver ekki þegar um helm­ingur starfs­fólks kemst ekki til­ vinnu á sama tíma.

Í umræðu síð­ustu vikna hafa heyrst þær spurn­ingar hvort best væri að leyfa COVID-19 að breið­ast út hratt því þá muni far­aldr­inum ljúka hratt. „Það er upp­skrift að skelf­ing­ar­á­standi, óþarfa þján­ingum og dauðs­föll­u­m,“  hefur New York Times eftir Drew Harris, lýð­heilsu­fræð­ingi við Thomas Jeffer­son-há­skóla í Banda­ríkj­un­um. „Það að hægja á út­breiðslu og dreifa yfir lengri tíma mun bjarga manns­líf­um.“

Að „fletja út kúr­f­una“ heldur sam­fé­lögum gang­andi, seg­ir Harr­is.

Hann grípur til sam­lík­ing­ar: Hugsið um heil­brigð­is­kerf­ið eins og lest­ar­vagn. Í vagn­inum er aðeins pláss fyrir ákveðið margt fólk á hverjum tíma. Á háanna­tíma þá er plássið ekki nóg til að svara eft­ir­spurn svo að fólk þarf að bíða eftir að röðin komi að sér. Að kvöldi stytt­ist röðin í vagn­inn og líkur á því að þú fáir jafn­vel sæti í honum aukast.

Sem sagt: Með því að hægja á útbreiðslu nýju kór­ónu­veirunn­ar og þar með draga úr álagi á heil­brigð­is­kerfið á hverjum tíma aukast líkur á því að þeir sem þurfa að leita lækn­is­að­stoðar fái hana. 

„Það sem er alveg ljóst er að án þess að draga mjög úr hraða út­breiðsl­unnar þá munu heil­brigð­is­kerfi ekki ráða við ástand­ið,“ segir Ric­hard ­Neher, sem starfar við Basel-há­skóla í við­tali við VOX. Hann hefur verið að kort­leggja ­getu sjúkra­húsa í Evr­ópu til að takast á við COVID-19.

Ljóst er að staðan er þegar orðin slæm á Ítalíu þar sem lang­flest til­felli veirunnar hafa greinst utan Kína. Ekki er að fullu útskýrt af hverju veiran breidd­ist svo hratt út þar. Kenn­ingar eru uppi um að hún hafi komið þangað jafn­vel um miðjan jan­úar en ekki greinst fyrr en mörgum vik­um ­síð­ar. Fólk með sýk­ing­una hafi jafn­vel leitað til sjúkra­húsa í miklum mæli án þess að vita að það var með COVID-19. Það aftur varð til þess að um 10% alls heil­brigð­is­starfs­fólks í ákveðnum hér­uðum í norð­ur­hluta lands­ins eru nú smit­uð.  

Enn ein kenn­ingin teng­ist svo háum með­al­aldri ítölsku þjóð­ar­inn­ar. ­Sýk­ingin leggst einna þyngst á eldra fólk og af því er fleira á Ítalíu en í flestum löndum Evr­ópu.

Hver svo sem skýr­ingin er þá er gríð­ar­legt álag á ítalska heil­brigð­is­kerf­inu þessa dag­ana. Reynslan sýnir að í slíku ástandi fjölgar ó­tíma­bærum dauðs­föll­um, þ.e.a.s. hættan á því að fólk sem þarf á heil­brigð­is­þjón­ust­u að halda, vegna lang­vinnra sjúk­dóma til dæm­is, fær hana jafn­vel ekki. „Það sem er hættu­legt í far­öldrum er að allir smit­ist á sama tíma og að heil­brigð­is­kerfin geti ekki brugð­ist við,“ segir Steven Hoffman sem starfar við York-há­skóla. Aðgerðir sem bein­ist að því að minnka náin sam­skipti milli fólks hafa það helst að mark­miði að minnka álag á heil­brigð­is­kerf­ið. 

Sjúk­dómar smit­ast frá einum manni til ann­ars. Margir þætt­ir hafa hins vegar áhrif á hversu hratt þetta ger­ist. Það fer til dæmis eftir því hversu smit­andi bakt­er­ían eða veiran er, hversu margir eru sér­lega við­kvæm­ir ­fyrir henni og hversu fljótt þeir veikj­ast.

Mun­ur­inn á hinni árs­tíða­bundnu inflú­ensu og nýju kór­ónu­veirunn­i er meðal ann­ars sá að margir hafa að ein­hverju leyti myndað ónæmi fyrir þeirri veiru sem veldur flensu ár hvert og einnig standa bólu­efni við henni til boða. Mun fleiri eru við­kvæmir fyrir nýju kór­ónu­veirunni og þess vegna er hún mun meira smit­andi og getur breiðst hratt út. Því virka þær aðgerðir sem stjórn­völd margra landa hafa nú gripið til; að ráð­leggja fólki að forð­ast fjöl­farna stað­i og jafn­vel aflýsa manna­mótum og marg­vís­legum við­burðum þar sem margir kom­a ­saman . Sótt­kví og ein­angrun hefur einnig áhrif á það hversu hratt veiran get­ur breiðst út.

Margir vinna heima

Aftur er lík­ingin við lest­ar­vagn­inn góð: Þétt­set­inn ­lest­ar­vagn og marg­menni á lest­ar­stöð eru dæmi um staði þar sem fólk er í miklu ­ná­vígi hvert við annað og þar með eiga veirur og bakt­er­íur auð­veld­ara með að dreifa sér. En með því að fækka fólki í hverjum vagni og á hverri lest­ar­stöð er hægt að koma í veg fyrir smit margra í einu.

Í Banda­ríkj­un­um, svo dæmi sé tek­ið, hafa mörg fyr­ir­tæki í Seatt­le, þar sem útbreiðslan er hvað mest, gripið til þess ráðs að biðja ­starfs­fólk að vinna heima. Um 50 þús­und starfs­menn Microsoft eru til­ ­dæmis heima­vinn­andi þessa dag­ana.

Með aðgerðum sem þessum er þeim tæki­færum þar sem smit get­ur átt sér stað fækk­að. Og þetta hægir á útbreiðsl­unni.

Mik­il­vægt er að þeir sem eru við­kvæm­ast­ir, t.d. fólk með­ und­ir­liggj­andi sjúk­dóma og aldr­að­ir, gæti sér­stakrar var­úðar og hafa al­manna­varnir hér á landi beint þeim til­mælum til áhættu­hópa halda sig heima við sé þess kostur og hafa bein sam­skipti við sem fæst fólk. Hér er að finna frek­ari leið­bein­ingar til áhættu­hópa.

Gamla, góða tuggan um mik­il­vægi hand­þvottar er aldrei of oft sögð. Að þvo sér reglu­lega um hend­urnar með sápu og heitu vatni í 20-30 ­sek­úndur í hvert skipti dregur úr líkum á smiti. Rétt er að forð­ast náið ­sam­neyti við fólk sem er með almenn kve­fein­kenni, hnerra eða hósta, eins og raun­hæft er. Fleiri góð ráð má finna hér.

 Ráð­gjöf vegna COVID-19 og manna­móta

Til­fellum nýju kór­óna­veirunnar hefur fjölgað hratt hér á landi und­an­farna daga og vik­ur. Líkur eru á að hún haldi áfram útbreiðslu sinn­i í Evr­ópu næstu vikur og mán­uði. Nú þegar hafa tugir til­fella komið upp hér á landi og hund­ruð eru í sótt­kví eftir að hafa orðið útsett fyrir smiti.

Ekki er sam­komu­bann í gildi á Íslandi en ekki er úti­lokað að ­gripið verði til slíkra aðgerða meðan unnið er að því að stemma stigu við út­breiðslu veirunnar hér á landi. Því er eðli­legt að skipu­leggj­endur fjöl­menn­ra við­burða séu ugg­andi yfir stöð­unni. Meðan far­aldur geisar þarf ávallt að meta hvort rétt sé að halda við­burð eða hvort betra sé að fresta til­teknum við­burð­i þar til far­aldur er geng­inn yfir.

Fyrir skipu­leggj­endur

Meðan ekk­ert sam­komu­bann er í gildi er mik­il­vægt fyr­ir­ ­skipu­leggj­endur að gæta vel að smit­vörnum á við­burð­um, segir í leið­bein­ing­um land­lækn­is. Nauð­syn­legt er að gestir hafi greiðan aðgang að heitu vatni og ­sápu, hand­spritti og einnota þurrk­um.

Einnig er brýnt að skipu­leggj­endur taki mið af þeim hópi sem mun sækja við­burð­inn. Vitað er að eldri borg­arar og þeir sem glíma við und­ir­liggj­andi sjúk­dóma (t.d. syk­ur­sýki, hjarta- og æða­sjúk­dóma, lang­vinna lungna­teppu, lang­vinna nýrna­bilun og krabba­mein) eru í mestri hættu með að fá al­var­leg ein­kenni COVID-19.

Skipu­leggj­endur verða jafn­framt að brýna fyrir þátt­tak­end­um að þeir sem eiga að vera í sótt­kví eftir að hafa orðið útsettir fyrir smit eiga ekki að mæta á við­burð­inn.

Þar sem ekki hefur verið sett á sam­komu­bann þá er það á á­byrgð skipu­leggj­enda við­burða að taka upp­lýsta ákvörðun um fram­hald­ið. Ef grunur leikur á að ekki verði hægt að tryggja öryggi ein­stak­linga sem eru í á­hættu­hópi eða að erfitt verði að tryggja gott aðgengi að hrein­læt­is­að­stöð­u, hand­spritti o.þ.h. er ráð­lagt að taka til skoð­unar hvort halda skuli við­burð­inn.

Fyrir þátt­tak­endur

Áður en ákveðið er að halda við­burð þarf hver og einn að ­meta stöðu sína vel. Almennt eigum við ekki að vera í mik­illi nálægð við aðra þegar við finnum fyrir flensu­líkum ein­kenn­um. Sér­stak­lega er þetta mik­il­vægt ­fyrir þá sem annað hvort hafa verið á skil­greindum hættu­svæðum eða verið í tengslum við ein­stak­linga með stað­fest eða grunað smit. Þessir aðilar ættu að ­forð­ast sam­neyti við aðra ein­stak­linga og vera í sótt­kví.

Á fjöl­mennum við­burði er einkar mik­il­vægt að huga vel að ­per­sónu­legu hrein­læti; þvo hendur reglu­lega, nota hand­spritt þegar þörf kref­ur og hnerra eða hósta í einn­nota þurrku eða í oln­boga­bót­ina, segir í nýjum leið­bein­ingum frá land­lækni.