Fyrir nokkrum dögum kynnti danska rík­is­stjórnin nýja áætlun um orku­mál. Sam­kvæmt henni á raf­orku­fram­leiðsla frá vind­myllum og sól­ar­raf­hlöðum að fjór­fald­ast frá því sem nú er fyrir árið 2030. Þessi áætlun „den grønne omstill­ing“ eins og Danir kalla það hefur verið lengi í und­ir­bún­ingi. Eins og margar aðrar Evr­ópu­þjóðir kaupa Danir gas af Rússum og Mette Frederik­sen for­sæt­is­ráð­herra hefur að und­an­förnu marglýst yfir vilja danskra stjórn­valda til að binda enda á þau við­skipti sem allra fyrst. Slíkt er þó hæg­ara sagt en gert, mörg lönd í Evr­ópu, þar á meðal Dan­ir, eru mjög háð rússagas­inu, eins og það er kall­að. Rússar eru sömu­leiðis háðir tekj­un­um, nær helm­ingur útflutn­ings­tekna þeirra kemur frá gasvið­skipt­um. Megnið af rússagas­inu hefur farið um um gasleiðsl­una Nordstr­eam 1 sem liggur frá Vyborg í Rúss­landi, um Finn­lands­flóa og Eysts­ra­salt, til Lubmin við Greifswald í Þýska­landi, 1200 kíló­metra leið. Nordstr­eam 1 leiðslan ann­aði vart gasþörf og und­ir­bún­ingur að lagn­ingu ann­arrar leiðslu, Nordstr­eam 2, hófst árið 2011, sama ár og Nordstr­eam 1 var tekin í notk­un, leiðsl­urnar tvær liggja sam­síða. Áður en Nordstr­eam 1 var tekin í notkun fór megnið af rússagas­inu um Úkra­ínu, og stjórn­völd þar gátu hótað að loka, eða jafn­vel lok­að, fyrir gas­streymið ef Rússar hefðu í hót­un­um. Rússar lögðu því mikla áherslu á Nordstr­eam leiðsl­urnar en þær liggja hvergi um úkra­ínskt land­svæði. Rúss­neska gas­fyr­ir­tækið Gazprom er aðal­eig­andi Nordstr­eam 1 og dótt­ur­fyr­ir­tæki þess er eig­andi Nordstr­eam 2.

Hart deilt um Nordstr­eam 2

Eins og áður sagði hófst und­ir­bún­ingur að lagn­ingu Nordstr­eam 2 leiðsl­unnar árið 2011. Ekki voru allir á eitt sáttir um þá fram­kvæmd, ýmsir töldu það slæman kost að vera að stórum hluta háðir við­skiptum við Rússa varð­andi kaup á gasi. Banda­rísk stjórn­völd voru mjög andsnúin lagn­ingu Nordstr­eam 2 en fáir eða engir hafa þó lík­lega séð fyrir atburða­rás síð­ustu vikna, sem ekki sér fyrir end­ann á. Nordstr­eam 2 leiðslan var til­búin til notk­unar í sept­em­ber á síð­asta ári en Þjóð­verjar voru mjög tregir til að und­ir­rita og stað­festa rekstr­ar­leyf­ið. Atburðir síð­ustu vikna verða ekki til að flýta fyrir þeirri und­ir­ritun og óljóst hvort, og þá hvenær gasið fer að streyma um Nordstr­eam 2 leiðsl­una. Inn­rás Rússa í Úkrínu hefur orðið til þess að mörg Evr­ópu­lönd vilja binda enda á við­skipti við Rússa og leita nú allra leiða til að ná því mark­miði.

Sól­ar­orka og vind­myllur

Þegar danska rík­is­stjórnin kynnti orku­fram­leiðslu­á­ætl­un­ina í síð­ustu viku var Dan Jørg­en­sen orku­mála­ráð­herra spurður hvernig stjórnin sæi fyrir sér að hægt yrði að fjór­falda orku­fram­leiðsl­una á næstu átta árum. Ráð­herr­ann nefndi að til dæmis væri hægt að tífalda sól­ar­orku­fram­leiðslu frá því sem nú er. Orku­fram­leiðslu með vind­myll­um, sem í dag er miklu meiri en með sól­ar­orku, mætti tvö­falda fram til 2030 og enn meira á næstu ára­tug­um. Gert er ráð fyrir að losun gróð­ur­húsa­loft­teg­unda minnki um 70% fram til 2030.

Í orku­á­ætlun sem sam­þykkt var á danska þing­inu árið 2018 var gert ráð fyrir þremur stórum vind­myllu­svæðum á hafi úti. Þar er einkum horft til svæða úti fyrir vest­ur­strönd Jót­lands. Síð­ast­lið­inn mið­viku­dag (20. apr­íl) til­kynnti þýska fyr­ir­tækið RWE að ákveðið hefði verið að fyrsta, og stærsta, vind­myllu­svæðið yrði 22 kíló­metrum frá landi úti fyrir smá­bænum Thor­sminde. Myll­urnar á þessu svæði eiga að geta fram­leitt orku sem sam­svarar notkun milljón heim­ila. Thor, eins og svæðið er nefnt, á að vera komið í fulla notkun árið 2027.

Þegar fyr­ir­hugað er að ráð­ast í stór­fram­kvæmdir af þessu tagi er í mörg horn að líta og iðu­lega verða miklar deilur vegna fyr­ir­hug­aðrar stað­setn­ing­ar. Þótt flestir vilji gjarna græna orku, eins og myllu­orkan er köll­uð, eiga myll­urnar ekki „að vera hjá mér“.

Í augum margra eru vind­myllur ekki augna­yndi og mörgum þykir hvin­ur­inn sem frá þeim stafar hvim­leiður og rann­sóknir hafa sýnt að hann getur verið heilsu­spill­andi. Til­teknar reglur gilda því um stað­setn­ingu vind­mylla. Um myllur sem telj­ast stærri en til heim­il­is­nota gildir almennt sú regla að fjar­lægð myllu frá næsta byggða bóli verður að vera fjór­föld mesta hæð myll­unn­ar, ef myllu­spaði nær hæst 50 metra upp í loftið verður myllan að vera í 200 metra fjar­lægð frá því húsi sem næst stend­ur. En engin regla er án und­an­tekn­inga og þannig er það líka með vind­myllur og fjar­lægð frá hús­um, nánar til­tekið guðs­hús­um.

Kirkjur og vind­myllur

Í Dan­mörku eru um það bil 2350 kirkj­ur. Margar þeirra komnar mjög til ára sinna, um 70% þeirra byggðar fyrir miðja 16. öld. Þegar ferð­ast er um sveitir Dan­merkur blasa kirkjur víða við, standa hátt og iðu­lega tals­vert frá öðrum hús­um, margar keim­líkar í útliti, hvít­kalk­aðar með rauð­brúnum steini á bröttu þaki. Kirkj­urnar eru eins konar kenni­leiti og um leið átta­viti, turn­inn vísar ætíð í vest­ur.

Skipu­lags­lögin

Í dönskum skipu­lags­lögum er sér­á­kvæði um bygg­ingar og mann­virki í nálægð kirkna. Þar segir að við­kom­andi sókn geti komið í veg fyrir að mann­virki, til dæmis hús, brýr og vind­myllur rísi nálægt kirkju. Til­gang­ur­inn er að tryggja sér­stöðu kirkn­anna sem hluta dansks menn­ing­ar­arfs, eins og segir í skýr­ingum með lög­un­um.

Víða í Dan­mörku háttar þannig til að í nágrenni kirkna eru óbyggð svæði sem gætu hentað vel fyrir vind­myll­ur. En skipu­lags­lög­in, í núver­andi mynd, setja slíkum fyr­ir­ætl­unum skorð­ur. Þar segir nefni­lega að fjar­lægð mann­virkis (til dæmis myllu) frá kirkju verði að vera 28 sinnum hæð þess. 100 metra há vind­mylla yrði, sam­kvæmt þessu að vera í 2,8 kíló­metra fjar­lægð frá kirkj­unni.

Gund­er­sted og vind­myll­urnar

Bæj­ar­nafnið Gund­er­sted hljómar ekki sér­lega kunn­ug­lega í flestra eyr­um. Gund­er­sted er lítið þorp norð­ar­lega á Jót­landi, vestan við Ála­borg. Íbú­arnir eru rúm­lega þrjú hund­ruð. Í Gund­er­sted hefur verið kirkja frá 12. öld, hún hefur verið end­ur­byggð nokkrum sinn­um, en ætíð á sama stað, og stendur hærra en aðrar bygg­ingar í þessu litla þorpi. Það er rúmt um kirkj­una, engin hús eða önnur mann­virki skyggja á hana.

Nokkuð frá kirkj­unni, nánar til­tekið 1,5 km, standa sex vind­myll­ur, þær hafa verið þarna um ára­bil og telj­ast lágar á myllu­mæli­kvarða. En nú eru blikur á lofti, sveit­ar­fé­lagið vill fjar­lægja gömlu myll­urnar og setja á sama stað sex nýjar myll­ur, 150 metra háar. Þessum fyr­ir­ætl­unum mót­mælti sókn­ar­nefndin í Gund­er­sted og vís­aði í sér­á­kvæðið áður­nefnda um fjar­lægð vind­mylla frá guðs­hús­um. Nýju myll­urnar sem sveit­ar­fé­lagið vill setja upp eiga að skaga 150 metra í átt til him­ins og sam­kvæmt lög­unum ættu myll­urnar því að vera í að minnsta kosti 4,2 kíló­metra fjar­lægð frá kirkj­unni. Gömlu myll­urnar standa mun nær og sókn­ar­nefndin vill alls ekki fall­ast á að nýju myll­urnar rísi á sama stað. Þessi neitun sókn­ar­nefnd­ar­innar setti myllu­á­formin í upp­nám. Borg­ar­stjór­inn í Vest­himmer­land (sem Gund­er­sted er hluti af) sagði fyrir nokkrum dögum í við­tali við danska útvarp­ið, DR, að lögin væru alveg skýr. „Þessar myllur verða ekki reist­ar, nema sókn­ar­nefndin skipti um skoðun eða ráð­herra víki frá lög­unum og heim­ili myll­urn­ar. En nú mætti kannski spyrja hvað sé því til fyr­ir­stöðu að reisa myll­urnar 4,2 kíló­metra frá kirkj­unni. Því er til að svara að skammt frá kirkj­unni í Gund­er­sted eru tvær aðrar kirkjur og fjar­lægðin milli þeirra og myllu­stæð­is­ins fyr­ir­hug­aða nær ekki 4,2 kíló­metr­um.

Ráð­herra og þing vilja breyta lögum

Fjar­lægð­ar­mál­ið, eins og danskir þing­menn kalla það, hefur komið til kasta þings­ins, Fol­ket­inget. Þessa dag­ana er þar til umfjöll­unar frum­varp um breyt­ingar á skipu­lags­lög­un­um. Ráð­herra mála­flokks­ins, Kaare Dybvad Bek, er fylgj­andi breyt­ing­unni sem frum­varpið gerir ráð fyr­ir. Stærsta breyt­ingin er sú að það verði ekki í höndum sókn­ar­nefndar að stöðva eða koma í veg fyrir fram­kvæmdir eins og til dæmis myll­urnar í Gund­er­sted. Í frum­varp­inu er gert ráð fyrir að úrskurða­rétt­ur­inn í slíkum málum verði fram­vegis hjá kirkju­mála­ráðu­neyt­inu. „Með því móti verði tryggt að allir sitji við sama borð, hvort sem er á Norð­ur­-Jót­landi eða Lálandi“ sagði ráð­herr­ann í við­tali.

Þess má að lokum geta að ráð­herr­ann hefur ákveðið að ógilda myllu­bann sókn­ar­nefnd­ar­innar í Gund­er­sted og því geta fram­kvæmd­irnar við nýju myll­urnar sex haldið áfram, eftir átta mán­aða hlé.