Lífeyrissjóðir landsins munu fá að auka hlutfall eigna sinna utan Íslands um 1,5 prósentustig í fjögur ár frá 2024 verði nýtt frumvarp Bjarna Benediktssonar, fjármála- og efnahagsráðherra, um rýmkun á heimildum þeirra að lögum.
Eftir það mun heimild þeirra hækka um eitt prósentustig á ári þangað til að hún verður orðin 65 prósent árið 2036.
Lífeyrissjóðirnir mega í dag verða með 50 prósent eigna sinna erlendis. Þegar drög að sambærilegu frumvarpi var lagt fram í vor stóð til að hlutfallið myndi hækka um eitt prósentustig á ári frá byrjun árs 2024 og til loka árs 2038.
Þetta þótti allt of hægur taktur að mati ýmissa lífeyrissjóða. Í umsögn Landssamtaka lífeyrissjóða um drögin kom fram að djúpstæð óánægja væri meðal fulltrúa þeirra sjóða sem væru þegar komnir nálægt núgildandi þaki með hvers hægt ætti að rýmka heimildirnar. Kallað var eftir því að hækka heimildina strax um næstu áramót og hækka hana um tvö til þrjú prósentustig á ári þangað til að 65 prósent markinu yrði náð. Ef farið hefði verið að ítrustu kröfum sjóðanna myndi það takmark nást í árslok 2027 að óbreyttu.
Í umsögn sem Landssamtaka lífeyrissjóða skilaði um frumvarpið í maí síðastliðnum kom fram að breytingarnar sem gerðar höfðu verið frá því að drögin voru birt í samráðsgátt stjórnvalda væru til bóta, en að afstaða samtakanna hefði hins vegar ekkert breyst. Þau teldu áfram sem áður að ganga mætti hraðar í þessum efnum enda liggi fyrir að rýmkunin varði aðeins nokkra sjóði. Aðrir séu enn vel undir núgildandi mörkum.
Nokkrir sjóðir komnir nálægt hámarki
Lengi hefur legið fyrir að það þurfi að hækka hámark á erlendum eignum lífeyrissjóða þannig að íslenska lífeyrissjóðakerfið geti dreift áhættu sinni betur. Kerfið er þegar orðið risavaxið, en eignir þess námu alls 6.655 milljörðum króna í lok ágúst. Erlendu eignirnar voru metnar á 2.257 milljarða króna, sem þýðir að þær voru 34 prósent allra eigna sjóðanna. Þær hafa tvöfaldast í krónum talið á rúmum þremur árum.
Í vor voru um tíu lífeyrissjóðir komnir með hlutfall eigna sinna erlendis í um 35 prósent af heildareignum eða meira. Þar af voru þrír sjóðir komnir með hlutfallið yfir 40 prósent og einn, Lífeyrissjóður verzlunarmanna, var kominn með það nálægt 45 prósent. Sjóðirnir þora illa að fara með hlutfallið hærra þar sem skyndileg breyting á gengi krónu eða hækkanir á ákveðnum bréfum geta ýtt þeim yfir löglegt hámark.
Miklu fleiri eru að borga inn í sjóðina en að taka út úr þeim, og þeir því, undir venjulegum kringumstæðum, alltaf að stækka að umfangi óháð því hvernig fjárfestingar þeirra ganga.
Lífeyrissjóðirnir voru bundnir í fjármagnshöftum meira og minna frá haustinu 2008 og til 2017, þótt þeir hafi fengið undanþágur til að fara út með eitthvað fé. Eignir þeirra í dag eru næstum fimm þúsund milljörðum króna meira virði en þær voru síðla árs 2008. Á meðan að á haftatímabilinu stóð þurftu sjóðirnir því að kaupa nánast allt sem þeir gátu hér innanlands til að tryggja ávöxtun. Fyrir vikið eiga þeir, beint og óbeint allt að helming allra skráðra hlutabréfa í landinu og stóran hluta af útgefnum skuldabréfum.
Vilja verja „stöðugleika“
Yfirlýst ástæða þess að fjármála- og efnahagsráðherra vill fara varlega í að hleypa sjóðunum út í fjárfestingar, og hækka hámarkið í varfærnum skrefum yfir langt tímabil, er að stærri skref gætu ógnað stöðugleika gjaldeyrismarkaðar og greiðslujöfnuð þjóðarbúsins. Því meiri af peningum sem þarf að skipta úr íslenskum krónum yfir í erlenda gjaldmiðla fyrir lífeyrissjóðina því fleiri erlenda peninga þarf til að skipta í krónur svo það skapist ekki ójafnvægi sem veiki íslensku krónuna.
Samtök atvinnulífsins voru á meðal þeirra sem skiluðu umsögn um frumvarpsdrögin í vor og studdu þar nálgun fjármála- og efnahagsráðherra um að hækka þakið á erlendum fjárfestingum lífeyrissjóða varfærnislega og yfir langt tímabil. Hliðaráhrif af því verða enda þau að stærri hluti af fjármunum lífeyrissjóða þarf að leita í íslenskt atvinnulíf eftir ávöxtun.
Seðlabanki Íslands gerði heldur ekki athugasemd í sinni umsögn um drögin við helstu atriði þeirrar leiðar sem ráðherrann vill fara í málinu.
Talsverð hætta á bólumyndun
Það gerðu hins vegar, líkt og áður sagði, Landssamtök lífeyrissjóða. Í umsögn þeirra sagði að fulltrúar þeirra sjóða sem væru næst hámarkshlutfalli eigna erlendis teldu einfaldlega að boðuð skref væru allt of varfærin og ná yfir of langt tímabil. Afar brýnt væri að fara hraðar í breytingar „með hagsmuni sjóðfélaga að leiðarljósi“.
Í umsögninni sagði að ef „hömlur á fjárfestingar í erlendum gjaldmiðlum gera það að verkum að stórir sjóðir neyðast til að fjárfesta í innlendum eignum umfram það sem þeir telja æskilegt út frá hagsmunum sinna sjóðfélaga verður að sama skapi talsverð hætta á ruðningsáhrifum og bólumyndun á innlendum eignamarkaði sem getur leitt til þess að innlend eignasöfn lífeyrissjóða verði að einhverju leyti ósjálfbær til framtíðar“.
