Það er ekki hægt að segja annað en að fyrirsagnir morgunblaðanna hér í Peking hafi verið nokkuð brútal föstudaginn 13. nóvember.
„Bhutan lagt 12:0“
Svolítið í anda Indriða G. í 79 af stöðinni „Annað hvort ert þú skyttan eða þú ert fuglinn.“ Knappt, hnitmiðað, grimmt.
Já eða Hemingways.
Flestir tengja Ernest Hemingway sennilega við bóhemlíf í París og stríðsbrölt á Ítalíu og Spáni. Samband hans við hinn kínverska heim er síður þekkt, a.m.k. á Vesturlöndum.
Reyndar mun hann aldrei hafa verið sérlega spenntur fyrir Kína. Segja má að hann hafi verið dreginn þangað hálfnauðugur í upphafi árs 1941.
Kína 1941
Í upphafi árs 1941 hélt hinn frægi stríðsfréttaritari Marta Gellhorn í rannsóknarleiðangur til Austurlanda fjær. Hún skrifaði fyrir bandaríska tímaritið Collier og átti nú að fjalla um stríðsrekstur Japana í Asíu. Marta var þá nýlega tekin saman við Hemingway og nauðaði í honum að koma með sér þar til hann lét það eftir henni.
Japanir höfðu ráðist inn í Masjúríu árið 1931. Á þeim tíma geisaði borgarastríð á meginlandi Kína milli þjóðernissinna (sem hrifsuðu til sín völdin árið 1927) og kommúnista. Tilraunir þeirra til að sameinast í andspyrnu gegn erlendri íhlutun fóru út um þúfur.
Tókst Japönum því að sölsa undir sig stór svæði í Norðaustur-Kína og -- eftir allsherjarinnrás árið 1937 -- einnig meðfram austurströndinni. Hröktist þjóðernissinnar þá með höfuðborg sína frá Nanjing til Chongqing langt inni í miðju landi. Þangað var för Hemingway-hjónanna heitið.
Í bresku konungsnýlendunni Hong Kong fékk skáldið að njóta lífsins lystisemda um stund. Skaut hann fashana, drakk frá sér ráð og rænu, sprengdi kínverja o.s.frv. Loks stigu þau á skipsfjöl. Lá leiðin upp stórfljót og moldarskurði um fátækar sveitir, inn í hinstu myrkur Kína.
Ljóst er að Mörtu var talsvert brugðið á þessu ferðalagi. Ekki aðeins yfir algeru getuleysi stjórnvalda að eiga við japanska innrásarliðið heldur ekki hvað síst yfir landlægri spillingu, samfélagsupplausn og „miðaldardauni“.
Í Chongqing færðu hún ástand lands og þjóðar í tal við leiðtoga þjóðernissinna Chiang Kai-shek og konu hans Soong Mei-ling. Væri ekki a.m.k. hægt að gera eitthvað fyrir hina holdsveiku -- þeir ganga um meðal almennings og betla?
En aðfinnslurnar fóru þvert ofan í gestgjafana. Mun andrúmsloftið ekki hafa verið gott á fundinum. Það bætti heldur ekki úr skák að genarilissimo Chiang mætti án gervitanna sinna og leit hræðilega út.
Hemingway, sem ólíkt Mörtu hafði ekki gert sér neinar sérstakar grillur um ástandið í landinu, kímdi: „Nú veistu hvernig það er að móðga kínversku keisadrottninguna.“
Ameríka 2015
Sú bók Hemingways sem mestrar hylli nýtur í Kína er sennilega Gamli maðurinn og hafið. Hún kom út 10 árum eftir Asíureisu þeirra hjóna og var þýdd á kínversku árið 1952. Japanir voru þá sigraðar fyrir all nokkru og kommúnistar höfðu steypt Chiang Kai-shek af stalli.
Í anda öreigabyltingarinnar var sovéskum raunsæisbókmenntum mjög haldið að þjóðinni. Framan af átti Gamli maðurinn og hafið því erfitt uppdráttar í Kína. Á 7. áratugnum voru svo bækur Hemingways og margra annarra höfuðskálda bannaðar og kerfisbundið hreinsaðar úr hillum.
Leiðtogi kommúnista Maó Zedong sagði að byltingin þyrfti að „halda áfram“ en ekki stoppa og verða „skriffinnum“ að bráð. Bægja þurfti frá afturhaldssömum borgaralegum hugmyndum og ýta þess í stað undir stéttaátök.
Þeir sem fengu stimpilinn „stéttaóvinur“ voru niðurlægðir, barðir og limlestir. Sumir máttu dúsa í steininum árum saman. Aðrir voru sendir í endurhæfingu. Fólst hún yfirleitt í erfiðisvinnu á afskekktum stað upp til fjalla eða inn til dala.
Nokkrir þeirra sem tilraun var gerð til að endurhæfa voru reyndar svo „óheppnir“ að komast yfir upptæk söfn forboðinna bókmennta er gerði þeim fært að næra í fylgsni hugans „hægri hentustefnu“ svo og ýmsa aðra „villutrú“.
Xi litli var einn af þeim. Þegar hann var 10 ára féll faðir hans í ónáð. Eftir það sætti fjölskyldan ofsóknum. Flúði strákur þá upp í sveit og settist að í þorpi fjarri skarkala stéttaátakanna. Stundaði hann landbúnaðarstörf að deginum en stalst í Tolstoy, Jack London og Hemingway á kvöldin.
Hann sagði einmitt frá þessu í kvöldverðarboði á Westin hótelinu í miðborg Seattle nú fyrir skemmstu. Meðal boðsgesta voru Henry Kissinger, Bill Gates og Dennis Muilenburg forstjóri Boeging svo einhverjir séu nefndir.
„Þetta var erfitt líf,“ viðurkenndi Xi, sem fullu nafni heitir Xi Jinping og er í dag forseti Kína. En reynslan í sveitinni fyllti hann eldmóði. Hann ól með sér draum: Kínverska drauminn, sem hann hefur sagt að feli í sér endurnýjun þjóðlífs, bætt kjör alþýðu, hagsæld og öflugri her.
Meðan elítan í bandarískum stjórnmálum og viðskiptalífi gæddi sér á safaríkri Washington steik og lífrænu grænmeti kom Xi inn á kynni sín af Gamla manninum og hafinu.
Sagðist hann hafa verið sem bergnuminn af glímu Santiagos við sverðfiskinn, leiftrandi lýsingunum á veðurofsa, skoppandi fiskibátinum og hákörlunum.
Í fyrstu ferð sinni til Havana gat hann víst ekki stillt sig um að skoða Cojimar, fyrirmynd Hemingways að sögusviðinu. Í annari ferðinni skellti hann í sig mojito skáldinu til heiðurs.
Rússland 2018
Já, hann Santiago. Hann hafði ekki dregið bein úr sjó í 84 daga. Sjálfstraustið var ekki gott. Fólkið í þorpinu sniðgekk hann. Eins og lánleysið væri hættulegur smitsjúkdómur.
Hann þurfti eitthvað „stórt“ til að stimpla sig aftur inn. Svo hann mætti rísa undan helköldum hrammi elli og stirðleika. Öðlast viðurkenningu samborgaranna. Lifa í goðsögnum komandi kynslóða.
Hemingway á víst að hafa sagt að það sé enginn symbolismi í Gamla manninum og hafinu. Hafið er bara hafið og gamli maðurinn bara gamli maðurinn.
En það er auðvelt að skilja afhverju Xi Jinping varð snortinn af lestri sögunnar í æsku. Ég býst við að í huga margra samlanda hans gæti hún allt eins heitið Gamla Kína og hafið.
Og kannski er það svo, eftir þær hörmungar sem þjóðin hefur gengið í gegn um síðustu 200 árin, að hún þarf á einhverju stóru að halda til að glata ekki sjálfsvirðingu sinni.
Einhverju til að vega á móti sárri minningunni um yfirgang Vesturveldanna á 19. öld, fólskuverk Japana í seinni heimstyrjöldini, öfgastefnur Maós og sitthvað fleira.
Stórsigur fótboltalandsliðsins á Bhutan í undankeppninni fyrir HM í Rússlandi 2018 er að sjálfsögðu ekki það sem Kínverjar hafa verið að bíða eftir árum saman.
Þeir hafa lagt færi sitt á ólguhafi „hins sósíalíska markaðshagkerfis“ (kapítalismi án vestræns lýðræðis). Þar er þeirra sverðfiskur. Getur hann fætt þjóðina? Hve mikið verður uppétið af hákörlum?
Eigi að síður er ljóst af stríðsfyrirsögnuninni Bútan lagt 12:0 að þetta var sætur sigur. Markalaust jafntefli gegn Hong Kong („litla bróður“) fimm dögum seinna var hins vegar skelfilegt áfall og hefur að mér virðist nánast gert út um Rússlandsævintýrið.
