Það þarf varla að kynna sögu SARS - CoV - 2, veirunnar sem veldur COVID-19 sjúkdómnum og hræðir nú jarðarbúa með útbreiðslu sinni. Þó flestir þekki veiruna eru þó örfá atriði sem geta vafist fyrir fólki.
Hvers vegna allur þessi viðbúnaður? Veiran greindist fyrst á Íslandi 28. febrúar síðastliðinn og síðan þá hefur stíf aðgerðaráætlun verið í gangi til að hindra útbreiðslu hennar. Ónæmiskerfi okkar hefur aldrei hitt þessa veiru áður og þess vegna eru miklar líkur á því að við veikjumst þegar við hittum veiruna.
Þegar við veikjumst er alls ekki víst að það verði alvarlegt - raunar er það ólíklegt þar sem nær 80 - 90% þeirra sem sýkjast fá væg einkenni. Einhverjir fá þó alvarlegri einkenni og þess vegna er mikilvægt að heilbrigðiskerfið hafi getu til að taka á móti þeim sem á þurfa að halda.
Er veiran hættuleg? Dánartíðni af völdum veirunnar, í heiminum, eins og staðar er í dag er um 4%. Af þeim sem veikjast alvarlega eða deyja eru langflestir aldraðir eða með undirliggjandi sjúkdóma. Það er þess vegna mikilvægt að við sem samfélag verndum þessa einstaklinga sem eru líklegri til að veikjast alvarlega.
Er bólusetning á leiðinni? Því miður er staðan þannig núna að við eigum enga bólusetningu við SARS - CoV - 2, veirunni sem veldur COVID-19. Strax um áramót, þegar veiran uppgötvaðist, fóru af stað aðgerðir til að búa til bóluefni gegn veirunni.
Starfshópur innan NIH (National Institute of Health í Bandaríkjunum) var svo bjartsýnn að lofa bólusetningu strax í vor. Bóluefnið, sem er reyndar verið að þróa m.a. í Ástralíu, er þá búið til útfrá DNA röð veirunnar. Venjulega eru bóluefni búin til með prótínum úr veirum en að nota DNA röðina, uppskriftina af prótínunum gæti flýtt fyrir ferlinu.
Þrátt fyrir það er enn langt í land með bóluefni og til að draga enn frekar úr vonum okkar þá hefur ekki enn tekist að þróa bóluefni gegn SARS - CoV, kóróna veirunni sem olli Severe Acute Respiratory Syndrome (SARS) árin 2002-2003.
Hvað með lyf? Veirur eru ekki sérlega meðfærilegar, þegar kemur að lyfjum. Sýkingar sem orsakast af veirum er ekki hægt að meðhöndla með sýklalyfjum, vegna þess að virkni þeirra felst í að drepa bakteríur, veirur eru bara allt annar flokkur.
Rannsóknir á virkni SARS - CoV - 2 benda til þess að veiran sýkir lungnafrumur okkar með því að bindast við viðtaka á yfirborði frumnanna sem heitir Angiotensin Converting Ensyme 2 (ACE2). Eftir að binding hefur orðið kemur til sögunnar ensím sem heitir TMPRSS2, og hjálpar veirunni inní frumurnar.
Mögulega væri hægt að nota hindra á ensímið TMPRSS2, sem lyf gegn COVID-19. Rannsókn sem birt var í Cell í byrjun mars sýnir að lyfið virkar vel gegn veirunni sem olli SARS árið 2002-2003 og að lyfið hefur einnig ákveðna virkni gegn veirunni sem veldur COVID-19. Enn sem komið er hafa rannsóknirnar þó einungis farið fram í frumuræktun.
Þangað til... Við munum því þurfa að bíða eitthvað eftir bólusetningum og mögulegum lyfjum sem virka gegn veirunni sem veldur COVID-19. Veiran fer hratt yfir en við getum öll lagt okkar af mörkum til að hægja á henni.
- Þvo hendur vel með sápu og forðast að snerta andlitið. Þetta er mikilvægt vegna þess að helsta leið veirunnar í líkama okkar er gegnum þessa leið. Við snertum eitthvað sem smitaður einstaklingur hefur hnerrað eða hóstað á, þannig kemst veiran á hendurnar á okkur. Þegar við síðan snertum andlitið er líklegt að veiran komist af höndunum yfir í munn, nef eða augu, þar sem veiran finnur sér inngang inní frumurnar.
- Ekki hósta eða hnerra útí loftið, hvort sem þú telur þig smitaðan eða ekki. Best er að beina hóstum/hnerrum í olnbogabót til að koma í veg fyrir að agnir með veirum berist útí andrúmsloftið.
- Ef við finnum fyrir einkennum er mikilvægt að halda sig heima og halda fjarlægt frá öðru fólki. Reynum að smita ekki aðra meðan við leyfum ónæmiskerfinu að takast á við veiruna.
Hugsum vel um ónæmiskerfið! Það eru líka nokkrar leiðir til að stuðla að auðveldari bata og halda ónæmiskerfinu sterku. Það er algengur misskilningur að þessar leiðir felist í því að borða bragðvondar jurtir eða sleppa fæðu sem gæti verið erfðabreytt. Slíkar aðgerðir hafa að öllum líkindum engin áhrif á ónæmiskerfið.
Það sem hins vegar hefur áhrif á ónæmiskerfið er hvíld, góður nætursvefn er nefnilega gulls ígildi. Hollur, góður og fjölbreyttur matur stuðlar líka að því að líkaminn hafi öll þau vítamín og steinefni sem ónæmiskerfið þarf til að berjast við sýkingar.
Hreyfing stuðlar einnig að heilbrigðum líkama og þar með heilbrigðu ónæmiskerfi. Auk þess dregur hreyfing úr streitu sem er líklega einn stærsti þátturinn í að styrkja ónæmiskerfið - þ.e. reyna að draga úr streitu.
Tökum öll þátt! Næstu vikur eða mánuðir munu sennilega vera strembnir, meðan við náum tökum á þessum faraldri. Verum góð hvert við annað (með lágmarkssnertingu þó) og sinnum okkar hlutverki sem almannavarnir.
