Dómsmálaráðuneytið hefur sérstaklega tekið það til athugunar hvort að það sé löglegt að sitjandi dómarar við Landsrétt sækist eftir því að fá nýja skipun við réttinn. Niðurstaða þeirrar athugunar hafi verið sú að ekkert standi í vegi fyrir því.
Verði það hins vegar niðurstaða dómsmálaráðherra, að fenginni umsögn dómnefndar, að skipa þegar skipaðan dómara í Landsrétt þá verður það þó ekki gert „nema viðkomandi óski áður eftir og fái lausn frá því embætti sem hann hefur nú þegar skipun til, enda verður sami maður ekki skipaður tvisvar í sama embættið.“
Þetta kemur fram í svarbréfi ráðuneytisins til Ástráðs Haraldssonar héraðsdómara, sem er einn fjögurra umsækjenda um nýlega auglýsta stöðu við Landsrétt. Tveir hinna umsækjendanna, Ásmundur Helgason og Ragnheiður Bragadóttir, eru bæði þegar dómarar við Landsrétt.
Kjarninn hefur kallað eftir upplýsingum um hvort að utanaðkomandi álit hafi verið unnin fyrir dómsmálaráðuneytið um þessa stöðu, og ef svo er að fá þau afhent. Svar við fyrirspurn Kjarnans hefur ekki borist.
Sigríður Á. Andersen, þáverandi dómsmálaráðherra, ákvað að víkja frá hæfnismati dómnefndar um skipun fimmtán dómara í Landsrétt í lok maí 2017. Hún ákvað að tilnefna fjóra einstaklinga dómara sem nefndin hafði ekki metið á meðal 15 hæfustu, þar með talin bæði Ásmund og Ragnheiði, og þar af leiðandi að skipa ekki fjóra aðra sem nefndin hafði talið á meðal þeirra hæfustu. Alþingi samþykkti þetta í byrjun júní 2017.
Í kjölfarið hafa íslenskir dómstólar úrskurðað að Sigríður hafi brotið stjórnsýslulög með atferli sínu. Auk þess komst Mannréttindadómstóll Evrópu að þeirri niðurstöðu í málinu í mars í fyrra að dómararnir fjórir sem voru færðir upp á lista Sigríðar væru ólöglega skipaðir, og geti þar með ekki fellt dóma yfir þeim sem fyrir þá koma, enda hafi þeir ekki hlotið réttláta málsmeðferð. Í kjölfar þess að dómur Mannréttindadómstólsins féll þá sagði Sigríður af sér embætti dómsmálaráðherra.
Telur umsókn sitjandi dómara ekki standast lög
Ástráður var einn þeirra fjögurra sem var metinn á meðal 15 hæfustu af dómnefnd þegar upphaflega var skipað í Landsrétt, en varð af dómarasæti þegar Sigríður ákvað að breyta listanum.
Í bréfinu kom fram að Ástráður teldi augljósa hættu á því að ef umsókn skipaðs Landsréttardómara sé talin gild og myndi svo leiða til nýrrar skipunar umsækjandans í embætti Landsréttardómara gætu þeir sem svo kysu látið á það reyna hvort slík skipun teldist lögmæt.
Með slíkri skipan væri í raun verið að gera tilraun til að löghelga eftir á skipun dómara sem þegar hefði verið metin ólögmæt. „Ég tel talsverðar líkur á að niðurstaða dómstóla yrði sú að slík skipan stæðist ekki. Það væri, svo vægt sé til orða tekið, í ljósi forsögunnar, afar óheppilegt bæði fyrir dómskerfið og umsækjandann ef það yrði niðurstaðan. Slíkur framgangur væri auk þess til þess fallinn að draga á langinn ríkjandi réttaróvissu um framtíðarskipan Landsréttar og fæli í sér afar sérkennileg skilaboð inn í yfirstandandi málarekstur fyrir Mannréttindadómstóli Evrópu. Ég tel raunar að Landsréttur megi illa við frekari slíkum skakkaföllum.“
Ekki leyst með stólaballett
Ástráður rakti í bréfi sínu í síðustu viku að svipuð staða hefði komið upp í maí 2019, þegar staða Vilhjálms H. Vilhjálmssonar við Landsrétt var auglýst laus til umsóknar, í kjölfar þess að hann tilkynnti um hann ætlaði að setjast í helgan stein. Þá hafi afstaða dómsmálaráðuneytisins verið sú að það að umsækjandi væri skipaður Landsréttardómari stæði ekki í vegi fyrir því að sá sami gæti sótt um embættið. „Þessa niðurstöðu ráðuneytisins frá í maí 2019 tel ég bersýnilega ranga. Það er mín afstaða að ekki standist að Landsréttardómari sem skipaður er ótímabundið í embætti geti án þess að segja fyrst af sér embættinu sótt um laust embætti Landsréttardómara. Ég tel raunar að þessi niðurstaða sé svo augljós af eðlisrökum að varla ætti að vefjast fyrir nokkrum manni. Enginn getur sótt um embætti sem þegar gegnir því embætti.“
Ástráður rekur það að tilgangur þess að auglýsa laust embætti Landsréttardómara nú væri sá að manna lausa stöðu sem losnaði vegna þess að Ingveldur Einarsdóttir var skipuð dómari við Hæstarétt í desember síðastliðnum, en hún var áður dómari við Landsrétt. „Þessum tilgangi verður augljóslega ekki náð með því að færa til mann úr einu embætti Landsréttardómara í annað. Sá vandi sem ólögmæt embættisfærsla dómsmálaráðherra sumarið 2017 skóp dómskerfinu og þeim einstaklingum sem ekki hafa getað gegnt störfum Landsréttardómara síðan í mars 2019 verður ekki leystur með slíkum stólaballett eða hnísustökki. Væri sú afstaða um gildi umsóknar sem ráðuneytið tók í maí 2019 almennt lögð til grundvallar væri ekkert því til fyrirstöðu að til að mynda dómarar Hæstaréttar sæktu sjálfir um hverja þá stöðu sem að auglýst yrði við réttinn. Þeir myndu að líkindum teljast meðal hæfustu umsækjenda og gætu með þessum ef þeim bið svo við að horfa, komið í veg fyrir að unnt yrði að skipa nýja dómara meðan þeim sjálfum entist embættisaldur. Augljóst er að slík endaleysa stenst ekki.“
