Það er mögu­legt að kom­ast hjá því að önnur bylgja far­ald­urs fylgi í kjöl­far þess sem nú gengur yfir. Hættan á annarri bylgju eykst hins vegar ef tak­mörk­unum á sam­neyti fólks verður aflétt of hratt.

„Við vitum að heims­far­aldrar inflú­ensu koma oft í fleiri en einni bylgju,“ segir Þórólfur Guðna­son sótt­varna­læknir í sam­tali við Kjarn­ann. Hann bendir á að S­AR­S-far­ald­ur­inn, sem dreifð­ist til um þrjá­tíu landa árið 2003, hafi ekki gert það. Það gæti m.a. skýrst af því að vel tókst að ein­angra sýkta. „En það sem ­menn eru hræddir við núna er að ef fáir sýkj­ast á ákveðnum svæð­um, í stórum hlutum sam­fé­laga til dæm­is, og margir sitja því eftir næm­ir, þá geti far­ald­ur komið aftur upp. Á því er hætta nema að veiran verði útdauð, hverfi úr heim­inum eða aðgerðum við­hald­ið.“

Og það er vissu­lega ekki staðan í dag. Veiruna er lík­lega að finna í öllum löndum og far­aldrar geisa nán­ast alls stað­ar. „Hún er alls ekki á þeim bux­unum að fara að verða úti í kuld­anum og deyja drottni sín­um. Því hún hefur enn fullt af fólki sem hún getur sýkt.“

Nýja kór­ónu­veiran hagar sér að mörgum leyti eins og frænka hennar sem olli SARS. Með­göngu­tím­inn er svipað langur og dán­ar­tíðnin gæti þegar upp verður staðið verið svip­uð. Þó að flestir veik­ist um viku eftir smit af nýju kór­ónu­veirunni eru margir sem fá lítil eða engin ein­kenni. Þess vegna er svo auð­velt fyrir hana að dreifa sér milli fólks og þess vegna eru fjar­lægð­ar­mörk sem mælt er með mik­il­væg. „Og þess vegna er svo miklu erf­ið­ara að stoppa hana af heldur en ef allir fengju aug­ljós ein­kenni og ekki færi á milli mála hverjir væru sýktir og hverjir ekki,“ útskýrir Þórólf­ur.

Ef vel tekst til að ein­angra veiruna þá deyr hún út því hún þarf að kom­ast inn í lík­ama fólks til að lifa af og fjölga sér. Utan lík­am­ans lifir hún aðeins í nokkra klukku­tíma eða fáeina daga við kjörað­stæð­ur.

Raun­veru­leg hætta á annarri bylgju

En meðan veiran er enn að ganga víðs vegar um heim­inn þá getur far­aldur komið upp aft­ur. Á því er raun­veru­leg hætta. Mögu­lega er slíkt að ger­ast í Suð­ur­-Kóreu. Þar tókst vel að hemja útbreiðsl­una í byrjun en nú er aðeins farið að bera á smitum á ný. „Þetta er nátt­úr­lega það sem maður er alltaf smeykur við en veit aldrei hvernig verð­ur,“ segir Þórólf­ur.

Til að áætla það hversu margir hafi raun­veru­lega sýkst af nýju kór­ónu­veirunni stendur fyrir dyrum að hefja mótefna­mæl­ingar meðal almenn­ings á Íslandi seinni hlut­ann í apríl eða byrjun maí. „Þá veit maður betur hversu við­kvæmt sam­fé­lagið er fyrir því að hún gæti komið aft­ur.“

Mótefna­mæl­ing mun segja aðra sögu en sýna­tök­urnar

Fólk myndar ekki mótefni nema það sýk­ist og lík­legt er að fólk hér á landi sem og ann­ars staðar hafi sýkst án þess að vita það. Sýna­tök­urnar sem núna er verið að fram­kvæma á veiru­fræði­deild Land­spít­al­ans og hjá Íslenskri erfða­grein­ingu stað­festa aðeins hvort við­kom­andi er sýktur eða ekki á nákvæm­lega þeim tíma­punkti sem sýni er tek­ið, ekki hvort hann hafi ein­hvern tím­ann fengið hana og auð­vitað getur þetta sama fólk átt eftir að sýkj­ast. „Þetta eru tvær ólíkar nálg­anir sem segja okkur mis­mun­andi hlut­i.“

Þórólfur segir að mótefna­mæl­ingu þurfi að hefja á réttum tíma. Hann vill sjá sýk­ingar ganga vel niður áður en að farið verður af stað. „Þetta verður eitt af okkar hjálp­ar­tækjum sem við getum stuðst við til að taka ákvarð­anir um hvenær og hvernig sé best að snúa ofan af þeim aðgerðum sem eru í gang­i.“

Bólu­efni ekki svar við far­aldr­inum

Fréttir ber­ast reglu­lega af því að þróun bólu­efnis gegn veirunni sé hafin og ­bjart­sýn­ustu menn von­ast til að hægt verði að hefja notkun þess fyrir árs­lok.

Þórólfur er ekki í þeim hópi. „Reynslan segir okkur að þegar menn telja sig vera komna með bólu­efni þá á eftir að rann­saka það gaum­gæfi­lega, bæði hvort að það virki og verndi og líka hvort að það sé öruggt. Það þarf að prófa það á ýmsum hópum fólks, líka börn­um. Því ekki fara menn að bólu­setja heilu þjóð­irnar nema að vita hvort að efnið er öruggt. Þá gæti komið í ljós auka­verkun og fleiri farið illa út úr bólu­setn­ing­unni en ef þeir hefðu veikst af veirunn­i.“

Þórólfur segir ekki hægt að flýta þró­un­ar­ferl­inu svo nokkru nemi. „Í mínum huga er bólu­efni ekki neitt svar við þessum far­aldri. Auð­vitað von­ast ég til að ég hafi rangt fyrir mér í því en þannig hefur það verið með öll bólu­efni sem ég man eft­ir.“

En ef bólu­efni er ekki í aug­sýn á næst­unni, hvernig mun þessum far­aldri þá ljúka?

„Veirur eru þannig að þær byrja að sýkja og í byrjun eru allir mót­tæki­leg­ir,“ útskýrir Þórólf­ur. „Eftir því sem þær sýkja fleiri og fólk fer að mynda mótefni þá kemst veiran ekk­ert áfram nema að hún hitti fyrir ein­hvern sem enn hefur ekki veikst. Og eftir því sem það veikj­ast fleiri og mót­staðan í sam­fé­lag­inu verður meiri stoppar far­ald­ur­inn.“

Þetta þýði þó ekki endi­lega það að ákveðið hlut­fall þjóðar eða sam­fé­lags þurfi að sýkj­ast svo að far­aldri ljúki.

Þórólfur bendir á að í far­alds­fræðum sé talað um svo­kall­aða útbreiðslu­tölu, R. Hún segir til um hvað hver ein­stak­lingur smitar marga. „Allar þessar aðgerðir sem hefur verið gripið til; ein­angr­un, sótt­kví, sam­komu­tak­mark­an­ir, tveggja metra nánd­ar­mörk og fleira, allt þetta miðar að því að lækka R-töl­una þannig að hver og einn ein­stak­lingur sýki miklu færri. Þannig von­umst við til að far­ald­ur­inn deyi smá saman út og miklu fyrr en hann myndi ann­ars ger­a.“

Ef okkur tekst vel til í okkar aðgerðum og náum að lág­marka útbreiðsl­una, verða þá ferða­lög milli landa helsta áskor­un­in?

„Já, ef það verður ekki mikil útbreiðsla hér af veirunni og sýk­ing­arnar hætta að gera vart við sig og ekki margir eru veikjast, þá verður það klár­lega áskorun að fólk sé ekki að fara um allan heim. Eins það að koma í veg fyrir að hingað til lands komi fólk með veiruna.“

Sótt­kví mögu­lega beitt á alla sem koma til lands­ins

Því kemur að sögn Þór­ólfs til greina að beita sótt­kví áfram á þá sem koma til lands­ins, ekki aðeins á fólk sem er búsett hér heldur einnig ferða­menn. „Það gæti líka komið til greina að krefj­ast þess að ein­stak­lingar sem koma hingað sýni fram á það með ein­hvers konar vott­orði að þeir séu með mótefni gegn veirunn­i,“ bendir hann á. „Það er líka mögu­leiki að Íslend­ingar sem ekki hafi mótefni verði hvattir til að ferð­ast ekki til útlanda fyrr en að veiran verður útdauð úr heim­inum eða að bólu­efni verður fáan­leg­t.“

Aðgerðir sem þessar geta valdið áfram­hald­andi raski á efna­hags- og atvinnu­lífi sem og dag­legum venjum fólks. „Það verður áskorun fyrir okkur öll að takast á við það.“

Eftir 4. maí stendur til að aflétta sam­komu­banni og öðrum tak­mörk­unum á sam­neyti fólks – en í áföng­um. „Það verður alls ekki þannig að þann dag verði allar tak­mark­anir teknar af og við getum bara haldið áfram eins og ekk­ert hafi í skorist,“ segir Þórólfur með áherslu. Nákvæm­lega hvernig tak­mörk­unum verður aflétt og hversu langan tíma það mun taka er svo stóra spurn­ing­in. „Það veit það eng­inn nákvæm­lega hvernig á að gera þetta, það er engin upp­skrift til. En við munum reyna að útfæra þetta á skyn­saman máta en þó þannig að við þurfum að vera til­búin að bakka og herða aftur tökin ef það er útlit fyrir að veiran ætli að blossa upp aft­ur.“

Hvenær sérð­u ­fyrir þér að við getum aftur farið til útlanda áhyggju­laus og dansa þétt sam­an­ ­fyrir framan sviðið á stór­tón­leik­um?

„Ég veit það ekki, það er algjör­lega ómögu­legt að segja til um það,“ svarar Þórólf­ur. „Það sem ég get sagt er að þegar við förum að slaka á tak­mörk­unum þá verður aðal­málið áfram að fólk þarf að passa sig. Það þurfa allir að gæta áfram hrein­læt­is, þvo sér vel um hend­urn­ar, vera ekki í tengslum innan um annað fólk þar sem smit­hætta getur skap­ast. Þó að atvinnu­lífið fari af stað og að stærri sam­komur verði leyfðar þá þurfum við enn öll að passa okk­ur. En hversu vel og lengi menn munu þurfa að fylgja því er erfitt að segja.“

Hik við að heilsa með handa­bandi

Honum kæmi ekki á óvart ef fólk yrði hik­andi við það að heils­ast með handa­bandi eftir að far­ald­ur­inn verður um garð geng­inn. „Til skemmri tíma mun þetta breyta því hvernig fólk á í sam­skipt­um. Ég veit ekki hvað ger­ist svo, það verður ein­hver bið á því að fólk hoppi í gamla góða far­ið. En menn eru hins vegar fljótir að gleyma. Hvort það líði ein­hver ár þar til sam­skipti okkar verða komin í samt horf, ég þori ekki að segja til um það.“

Margt hefur komið sótt­varna­lækni á óvart í sam­bandi við nýju kór­ónu­veiruna, bæði hvað varðar eðli sýk­ing­ar­innar og ekki síður varð­andi eðli okkar mann­fólks­ins.

„Það hefur komið mér á óvart hversu smit­andi veiran er. Svo hefur það komið mér líka á óvart hvað hún getur verið skæð. Flestir veikj­ast vægt en hún getur farið mjög illa með suma og það er ekki vitað af hverju. Það hefur líka komið mér á óvart hversu hratt almenn­ingur fór að fylgja leið­bein­ingum og hoppa á vagn­inn með okkur gert það sem gera þarf. Það hefur komið mér gríð­ar­lega á óvart að Íslend­ingar sem fara varla eftir neinum regl­um, hafi gert það,“ segir Þórólfur léttur í bragði. „Ég fer út í búð og þar eru allir með fjar­lægð­ar­mörkin alveg á hreinu og taka þetta mjög alvar­lega.“

Sam­staðan gefur aukið þrek

Sótt­varna­læknir ber ábyrgð á við­bún­aði gegn vá, meðal ann­ars að völdum smit­sjúk­dóma. Það er ekki lítið hlut­verk. Og mikið mæðir óneit­an­lega á Þórólfi þessar vik­urn­ar.

Hvernig hefur þú það Þórólf­ur, hvernig eru vinnu­dag­arnir þín­ir?

„Vinnu­dag­arnir hjá mér eru þung­ir. Þeir byrja snemma á morgn­ana og standa langt fram á kvöld. Það er mikið að gera, alveg stöðugt. Ég er búinn að vinna alla daga vik­unnar frá því í lok jan­ú­ar. Það eru góðir dagar og svo eru verri dag­ar. Sumir eru ánægju­legri en aðr­ir, sér­stak­lega þegar maður sér árangur og sér að það sem maður hefur verið að segja er að ganga eft­ir. Það gefur mér ákveðna lífs­fyll­ingu. Það er líka svo ánægju­legt að sjá hvað allir eru sam­stillt­ir; allt starfs­fólkið hér hjá emb­ætti land­lækn­is, almanna­varn­ir, heil­brigð­is­kerf­ið, rík­is­stjórn­in, almenn­ing­ur, fyr­ir­tæki. Það eru allir með. Það gefur manni aukið þrek. En maður sér ekki mikið af fjöl­skyld­unni sinni þessa dag­ana, ég við­ur­kenni það.“

Hvað gerir þú til að hlaða batt­er­í­in?

„Ég á mörg áhuga­mál en ég hef ekki haft tíma til að sinna þeim. Ég verð að gefa mér tíma í þau seinna meir.“

Ertu með ein­hverja hug­mynd um hvað þig langar að gera þegar þetta verður allt afstað­ið?

„Já, já, já,“ svarar Þórólfur strax. „Þá ætla ég að fara í gamla góða farið mitt. Hitta fjöl­skyld­una, hitta vin­ina, spila með strák­un­um, ferð­ast með fjöl­skyld­unn­i inn­an­lands – taka upp þráð­inn í öllu því sem var svo gam­an.“

Þannig að við getum ferð­ast inn­an­lands í sum­ar?

„Já, það held ég nú,“ svarar Þórólfur en var­færn­is­lega þó. „Nóg er af víð­ern­unum að minnsta kosti. Við getum öll farið inn á hálendi og haft það kósí án þess að tjalda nálægt nokkrum öðrum mann­i.“

Hafir þú, les­andi góð­ur, velt fyrir þér hverjir „strák­arn­ir“ eru sem Þórólfur hlakkar til að spila með á ný, þá er svarið að finna í mynd­band­inu hér að neð­an.