Í des­em­ber 2020 greindi Kjarn­inn frá því að 20 þing­menn, 18 úr stjórn­­­ar­and­­stöðu og tveir þing­­menn Vinstri grænna, hefðu lagt fram beiðni um að Krist­ján Þór Júl­í­us­­son, sjá­v­­­ar­út­­­vegs- og land­­bún­­að­­ar­ráð­herra, láti gera skýrslu um eign­­ar­hald 20 stærstu útgerð­­ar­­fé­laga í íslensku atvinn­u­­lífi. Fyrsti flutn­ings­­maður máls­ins er Hanna Katrín Frið­­riks­­son, þing­­flokks­­for­­maður Við­reisn­­­ar.

Þing­­menn­irnir vildu að ráð­herr­ann myndi láta taka saman fjár­­­fest­ingar útgerð­­ar­­fé­lag­anna, dótt­­ur­­fé­laga þeirra og félaga þeim tengdum í félögum sem ekki hafa útgerð fiski­­skipa með höndum á síð­­­ustu tíu árum og bók­­fært virði eign­­ar­hluta þeirra í árs­­lok 2019. Í beiðn­­inni var sér­­stak­­lega farið fram á að í skýrsl­unni yrðu raun­veru­­legir eig­endur þeirra félaga sem yrði til umfjöll­unar til­­­greindir og sam­an­­tekt á eign­­ar­hlut 20 stærstu útgerð­­ar­­fé­lag­anna í íslensku atvinn­u­­lífi byggt á fram­an­­greindum gögn­­um.

Beiðnin var sam­þykkt 18. des­em­ber með 57 atkvæðum þeirra þing­manna sem voru við­staddir atkvæða­greiðslu um hana. Sam­kvæmt þing­skap­a­lögum hefur ráð­herra tíu vikur til að vinna slíka skýrslu eftir að beiðni þess efnis er sam­þykkt. Á morg­un, föstu­dag­inn 18. apr­íl, verða liðnar ell­efu vikur frá því að beiðnin var sam­þykkt.

Hanna Katrín birti stöðu­upp­færslu um málið í fyrra­dag þar sem hún gerði grein fyrir því að hún hefði fengið skila­boð frá sjáv­ar­út­vegs- og land­bún­að­ar­ráðu­neyt­inu í vik­unni um að það gæti ekki unnið skýrsl­una nema að umfang hennar yrði afmarkað við árin 2016 til 2019 í stað ára­tug­ar. Í stöðu­upp­færsl­unni segir Hanna Katrín að hún hafi fall­ist á þá afmörkun og „gott betur því ég benti á hvar þau gætu nálg­ast til­tekin gögn og aðferða­fræði. Ég er óbilandi bjart­sýn­is­mann­eskja og í því bjarta ljósi spái ég að skýrslan komi fyr­ir  næstu mán­að­ar­mót.“

Fáir halda á miklu

Í grein­ar­gerð sem birt var með beiðn­inni þegar hún var lögð fram sagði að eig­in­fjár­staða sjáv­ar­út­vegs­fyr­ir­tækja hafi batnað veru­lega frá hrunsár­unum og að bók­fært eigið fé þeirra hafi staðið í 276 millj­örðum krónum við lok árs 2018, sam­kvæmt gagna­grunni Deloitte um afkomu sjáv­ar­út­vegs­ins 2018. „Vís­bend­ingar eru um að fjár­fest­ingar þeirra út fyrir grein­ina hafi auk­ist í sam­ræmi við það. Það er jákvætt að því leyti að það dreifir áhættu félag­anna sjálfra en getur hæg­lega leitt til veru­legrar upp­söfn­unar eigna og áhrifa á fárra hendur og dregið úr virkri sam­keppni á mörk­uð­um. Vegna smæðar sinnar er íslenskt atvinnu­líf sér­stak­lega við­kvæmt fyrir fákeppn­i.“

Ljóst væri að sterk fjár­hags­staða útgerð­ar­fé­laga byggð­ist á einka­leyfi þeirra til nýt­ingar sam­eig­in­legrar auð­lindar þjóð­ar­innar og skipar það þeim í sér­flokk í íslensku atvinnu­lífi, sér­stak­lega stærstu félög­un­um. „Vegna þess­arar stöðu telja skýrslu­beið­endur mik­il­vægt að upp­lýs­ingar um eign­ar­hluti 20 stærstu útgerð­ar­fé­lag­anna og tengdra aðila í óskyldum atvinnu­rekstri hér­lendis séu teknar sam­an, með grein­ingu á fjár­fest­ingum þeirra. Með þessum upp­lýs­ingum er hægt að varpa ljósi á raun­veru­leg áhrif aðila sem hafa einka­leyfi til nýt­ingar fisk­veiði­auð­lind­ar­innar á íslenskt atvinnu­líf og sam­fé­lag. Yrði skýrsla þessi mik­il­vægt fram­lag til umræð­unnar um dreifða eign­ar­að­ild útgerð­ar­fé­laga og skrán­ingu þeirra á mark­að.“

Eiga í ótengdum rekstri

Kjarn­inn hefur fjallað ítar­lega um aukin ítök stærstu sjáv­ar­út­vegs­fyr­ir­tækja lands­ins í óskyldum geirum á und­an­förnum árum. Sam­herji, stærsta sjáv­ar­út­vegs­fyr­ir­tæki lands­ins með beint og óbeint yfir 17 pró­sent alls úthlut­aðs kvóta, hefur til að mynda verið ráð­andi í Eim­skip og á stóran hlut í Jarð­bor­un­um. 

Þá er SVN eigna­fé­lag, sem er í eigu Síld­ar­vinnsl­unnar (Sam­herji á beint og óbeint 49,9 pró­sent hlut i henn­i), langstærsti eig­andi Sjóvá með 14,52 pró­sent eign­ar­hlut. Sam­herji átti lengi vel stóran hlut í Árvakri, útgáfu­fé­lagi Morg­un­blaðs­ins, en lán­aði Eyþóri Arn­alds, odd­vita Sjálf­stæð­is­flokks­ins í Reykja­vík, til að kaupa þann hlut af sér. Eyþór hefur ekki end­ur­greitt það lán. 

Kaup­fé­lag Skag­firð­inga, Hvalur hf., Stál­skip og Ísfé­lag Vest­manna­eyja eru dæmi um önnur félög í útgerð, eða sem voru í útgerð en hafa selt sig út úr henni, sem eru afar umsvifa­mikil í íslensku við­skipta­lífi.