Síð­ast­lið­inn þriðju­dag var árs­fjórð­ungs­upp­gjör SAS, fyrir nóv­em­ber, des­em­ber og jan­ú­ar, lagt fram. Lestur þessa upp­gjörs var ekki það sem kalla mætti ynd­is­lest­ur, myndi frekar flokk­ast sem hroll­vekja. Tap tíma­bils­ins nam um það bil 1,7 millj­arði danskra króna (34,5 millj­arðar íslenskir). Í yfir­lýs­ingu stjórn­enda SAS sem birt var sam­tímis fjórð­ungs­upp­gjör­inu var greint frá fyr­ir­hug­aðri nið­ur­skurð­ar- og hag­ræð­ing­ar­á­ætl­un. Áætl­unin sem gengur undir nafn­inu „SAS Forward“ gerir ráð fyrir að rekstr­ar­kostn­aður félags­ins verði skor­inn niður um 5,2 millj­arða danskra króna (jafn­gildir 100 millj­örðum íslenskum) á ári. For­senda þess að þetta gangi eftir er að félagið leggi fram raun­hæfa og trú­verð­uga áætlun sem fjár­festar og eig­endur félags­ins sam­þykki og trúi á.

Ekki í fyrsta sinn

SAS Forward er ekki fyrsta sparn­að­ar- og hag­ræð­ing­ar­á­ætl­unin sem félagið hefur lagt fram. Árið 2012 var kynnt áætlun í sama dúr, sú bar heitið Final Call. Þá stóð rekstur félags­ins mjög tæpt en var á síð­ustu stundu bjarg­að.

SAS skuldar nú um það bil 25 millj­arða danskra króna (sam­svarar 474 millj­örðum íslenskum) en hand­bært fé nemur sem sam­svarar 45 millj­örðum íslenskra króna, auk lána­lína sem félagið getur dregið á. Simon Pauck Han­sen fram­kvæmda­stjóri Dan­merk­ur­deildar SAS sagði í við­tali við danska sjón­varp­ið, DR, í lið­inni viku, að vet­ur­inn hafi verið lang­ur. Þegar hann var spurður hve lengi SAS gæti haldið starf­sem­inni áfram með stór­felldum tap­rekstri vildi fram­kvæmda­stjór­inn ekki svara því, sagði að slíkt tal væri ekki það sem skipti máli, „nú snú­ast hlut­irnir um nýjar áætl­anir sem miða að því að efla og styrkja félag­ið“.

Ekki allir jafn bjart­sýnir

Ole Kirchert Christen­sen, danskur sér­fræð­ingur um flug­rekstur og ferða­mál, sagði í við­tali við dag­blaðið Politi­ken í lið­inni viku að nú þurfi SAS að kíkja í alla króka og kima í rekstr­in­um, launa­kostn­að, leigu­samn­inga, samn­inga við sam­starfs­að­ila, allt. „Öllu skiptir að allir legg­ist á árarnar (læg­ger hånden på kogepla­den), ef það ger­ist ekki blasir verri kostur við, sem sé sá að ekki verði til neitt sem heitir SAS.“ Margir sér­fræð­ingar um flug­mál hafa talað á svip­uðum nót­um.

Miklar breyt­ingar

Um og eftir síð­ustu alda­mót urðu miklar breyt­ingar í flug­rekstri. Hinum svoköll­uðu lággjalda­flug­fé­lögum fjölg­aði mik­ið, þau buðu lægri far­gjöld og minni þjón­ustu, það var til dæmis ekki sjálf­sagt að hress­ing væri inni­falin í miða­verð­inu, og sama gilti um ferða­tösk­ur. Gripa­flutn­inga­vélar sögðu sum­ir. Slíkt tal breytti engu, lággjalda­fé­lögin náðu til sín sífellt stærri sneið af „far­þega­kök­unn­i“.

Skattar, gjöld og laun skipta miklu máli í rekstri flug­fé­laga. Í þessum efnum standa nor­rænu löndin illa að vígi í harðri sam­keppni. Kostn­aður vegna hvers starfs­manns er um rúm­lega fimm­tíu pró­sentum hærri í Skand­in­avíu en til dæmis í Englandi, Skotlandi eða Spáni. Fækkun starfs­fólks, launa­lækkun og hag­ræð­ing af ýmsu tagi er sú leið sem mörg „gömlu hefð­bundnu félög­in“ hafa reynt að fara. Það hefur ekki alltaf dugað til og fjöl­mörg flug­fé­lög hafa á síð­ustu árum lagt upp laupana. SAS hefur ítrekað gripið til margs konar aðgerða, upp­sagna, launa­lækk­ana og hag­ræð­ing­ar. Á liðnum árum hefur iðu­lega komið til harka­legra átaka þar sem starfs­fólk og félagið hafa tek­ist á um kaup og kjör. Fyrir örfáum dögum lagði starfs­fólk í far­ang­urs­deild, SAS Ground Hand­ling, í Kaup­manna­höfn niður vinnu. Slík var harkan í deil­unni að þrátt fyrir að vinnu­dóm­stóll (Ar­bejds­ret) hefði úrskurðað vinnu­stöðv­un­ina ólög­lega sneri fólk ekki aftur til vinnu fyrr en SAS hót­aði upp­sögn­um.

Hver er vand­inn og hvað er til ráða?

Í stuttu máli er vandi SAS sá að tekj­urnar eru ekki nógu miklar en kostn­aður of mik­ill.

Til að fá auknar tekjur þarf fleiri far­þega. En far­þegi er ekki bara far­þegi, það skiptir máli hvort hann er svo­kall­aður túristi eða hvort hann er að ferð­ast vegna vinn­unn­ar. Starf­semi SAS, einkum innan Evr­ópu, hefur að stórum hluta mið­ast við far­þega sem ferð­ast hafa vegna vinn­unn­ar. Keypti gjarna miða á síð­ustu stundu, betri sæti og borg­aði meira. Þetta hefur breyst, þeim sem ferð­ast vegna vinnu hefur snar­fækk­að, m.a vegna fjar­funda, og æ fleiri fyr­ir­tæki eru ekki til­búin að borga fyrir dýr­ari sæti. Til að bregð­ast við þessu þarf SAS í auknum mæli að sníða áætl­anir sínar að ferða­mönn­um, túrist­unum svoköll­uðu. Þegar greint var frá SAS Forward áætl­un­inni í síð­ustu viku kom fram að á kom­andi sumri verður beinum flug­ferðum fjölgað veru­lega. Beint flug milli Kaup­manna­hafnar og Boston hefst á ný og fjölgað verður um eina ferð dag­lega frá Kaup­manna­höfn til New York. Flug til Birming­ham og Hannover hefst á ný og ferðum suður á bóg­inn ( í sól­ina) verður fjölgað til muna.

En til að draga úr kostn­aði, hvað er til ráða þar? For­ráða­menn SAS hafa lýst yfir að til við­bótar lækkun launa­kostn­aðar og margs konar hag­ræð­ingu stefni félagið á að end­ur­nýja allan flug­flot­ann, sem er nú um 180 vél­ar, margar þeirra gaml­ar, og innan fárra ára verði allar vélar félags­ins mun spar­neytn­ari en nú er. Þetta skiptir veru­legu máli í rekstr­in­um.

Á bjarg­brún­inni

Ljóst er að SAS stendur á tíma­mót­um. Halla­rekstur eins og verið hefur und­an­farið getur ekki haldið áfram lengi enn. Þetta virð­ast sér­fræð­ingar sam­mála um.

Jacob Peder­sen, sér­fræð­ingur í flug­rekstri hjá Sydbank sagði í við­tali við frétta­stof­una Ritzau, eftir að árs­fjórð­ungs­skýrslan var birt, að SAS standi á bjarg­brún­inni og hyl­dýpið blasi við. Verð hluta­bréfa í félag­inu hríð­féll í kjöl­far birt­ingar skýrsl­unn­ar. „Staðan er þannig að innan til­tölu­lega skamms tíma getur reynst mjög erfitt fyrir SAS að halda rekstr­inum gang­andi nema leita til eig­end­anna eftir fjár­magn­i.“ Stærstu hlut­hafar SAS eru sænska og danska ríkið og sænska Wal­len­berg fjöl­skyld­an.

Ósenni­legt að SAS yrði látið rúlla

Danskir fjöl­miðlar hafa und­an­farna daga fjallað heil­mikið um SAS, vanda félags­ins, hverjar séu ástæður þess að rekst­ur­inn gengur ekki betur og hver sé fram­tíð félags­ins. Flestir sér­fræð­ingar eru sam­mála um að félag­inu yrði, einn gang­inn enn, bjargað með ein­hverjum hætti ef í það fer.

Þeir eru líka sam­mála um að mjög ósenni­legt verði að telj­ast að SAS yrði látið rúlla.