„Prot­ect me from what I want“ er texta­verk eftir mynd­list­ar­kon­una Jenny Holzer frá árinu 1982. Lista­konan setti verkið fram eins og LED-­ljósa aug­lýs­inga­skilti á Times Squ­are, þar sem aug­lýs­ingar af öllu tagi eru yfir og allt um kring. Ég kynnt­ist þessu verki þegar ég lærði mynd­list í Lista­há­skól­anum og síðan hefur það fylgt mér eins og hálf­gerð mantra, þessi setn­ing klingir ein­hvern veg­inn. Vernd­aðu mig fyrir því sem mig langar í. Stað­setn­ing­in, á Times Squ­are innan um ógn­væn­legan flaum aug­lýs­inga sem kepp­ast við að kítla hina römmu en veik­geðja freist­inga­taug, var auð­vitað engin til­vilj­un.

Freist­ing vísar til ein­hvers sem fram­kallar sterka löngun til að neyta ein­hvers eða gera eitt­hvað, sem gæti haft nei­kvæðar afleið­ingar sem eru yfir­leitt þekktar fyr­ir­fram. Skamm­vermur unaður sem fram­kallar oft eft­ir­sjá, líkt og að drekkja sorgum sínum í bjór­glasi. Freist­ingar eru eitt­hvað sem allir berj­ast við allan dag­inn. Fyrsti bar­dag­inn hefst um leið og augun opn­ast á morgn­ana áður en maður veit hvorki í þennan heim né ann­an, maður freist­ast til að snooza og er strax kom­inn eitt núll und­ir. Fer fastandi í vinn­una. Svo er restin bara eins og að hlaupa mara­þon sam­ferða hop on - hop off strætó. Ekki borða óhollt, ekki kaupa ein­hvern óþarfa, ekki skrópa í rækt­inni, ekki snappa og keyra, ekki fresta verk­efnum sem taka minna en tvær mín­út­ur, ekki vaka fram­eftir í tölv­unni, ekki drekka og dópa, ekki ljúga, ekki stela, ekki girn­ast konu náung­ans og svo fram­vegis og svo fram­veg­is. Muna bara að ánægjan sem hlýst af því að neita sér um hlut­inn er meiri en ánægjan sem fæst af því að veita sér hann, að hætti Epikúrs. Og dag­arnir líða og maður freist­ast og freist­ast ekki á víxl.

Ég sé mig stundum í hyll­ingum í fram­­tíð­inni þegar góða lífið er loks­ins byrj­­að. Ég er í hvítri hör­­skyrtu sem flags­­ast í hlýjum blæn­­um. Áhyggju­­laus og úthvíld með svona þroskað tilfreds-bros en líka reynslu í augna­ráð­inu.

En af hverju erum við að basla við að neita okkur um munúð­legar nautnir dag­inn inn og út? Það hlýtur að vera ein­hver gul­rót. Með því að stand­ast allar hinar hvers­dags­legu freist­ingar erum við að láta undan hinni stóru freist­ingu; Við erum að freista þess að öðl­ast góða líf­ið. Ég sé mig stundum í hyll­ingum í fram­tíð­inni þegar góða lífið er loks­ins byrj­að. Ég er í hvítri hör­skyrtu sem flags­ast í hlýjum blæn­um. Áhyggju­laus og úthvíld með svona þroskað tilfreds-bros en líka reynslu í augna­ráð­inu. Ég stend í garð­inum mín­um, það er auð­vitað sól og ég horfi á börnin mín leika við hund­inn meðan ég drekk te. Bíddu, hvað heyri ég? Eru börnin að tala ensku? Þetta er ekki mitt líf! Þetta er draum­sýn ein­hvers ann­ars. Aha. Þetta er sena úr „burt með frjó­korna­of­næmið og njóttu lífs­ins áhyggju­laus“-aug­lýs­ingu. Draum­sýn mín er eft­ir­mynd aug­lýs­ing­ar! Á hinn bóg­inn er aug­lýs­ingin alls ekki eftirmynd raun­veru­leik­ans.

Flest viljum við vera heil­brigð og ham­ingju­söm. Margir þrá að fram­lengja æsk­una, því æskan er svo fal­leg. Iðunnar­eplið er örugg­lega ein öfl­ug­asta við­skipta­hug­mynd allra tíma. Eða sem sagt platónskar eft­ir­myndir þess í formi allslags yng­ing­ar­með­ala og smyrsla. Og hug­ur­inn ber mann hálfa leið sem er miklu meira en nóg til að selja t.d. eitt Sensei-augn­krem á 48.499 krón­ur. Það er grund­vall­armis­skiln­ingur í gangi sem ég ver­andi ung kona alin upp í neyslu­sam­fé­lagi hef ekki farið hall­oka af. Og hann teygir rætur sínar djúpt, lengst aftur í barn­æsku, alveg bara Bar­bie-­djúpt. Hann er sá að, sko, feg­urð veiti manni ham­ingju. Þetta er rangt. Búmm, ég veit, sjokker­andi. Auð­vitað veit ég þetta en und­ir­með­vit­undin er menguð af aug­lýs­inga­flóð­inu.

Það sem mörgum finnst vanta í góða lífið er meiri tími. Að hafa meiri tíma til að sinna áhuga­mál­um, verja tíma með fjöl­skyldu og vinum og ná átta tíma svefni. Stara á vegg annað slag­ið. Til að spara tíma viljum við minni vinnu og ein­falda líf­ið. Við­skipta­hug­mynd? Það er eig­in­lega und­er­sta­tem­ent. Tími er pen­ingar en það er tíma­skortur svo sann­ar­lega líka. Tíma­skortur hefur í raun­inni hannað iðn– og tækni­bylt­ing­una. Prent­vél­ar, bílar, sauma­vél­ar, flug­vél­ar, símar, trakt­or­ar, ryksug­ur, færi­bönd, hraðsuðukatl­ar, bor­vél­ar, hár­þurrk­ur, fræs­ar­ar, inter­netið og Siri. Allt var þetta fundið upp til að spara tíma. Við höfum meira að segja tíma­spar­andi maka­leit­arapp til að ein­falda valið á lífs­föru­naut. Valið sko.

Eng­inn hefur tíma til að velja hvað hann vill. Og gettu hvað. Þetta er auð­vitað bis­ness hug­mynd. Ein­hver snið­ugur frum­kvöð­ull kom auga á þetta fyrir löngu síð­an.

Enginn hefur tíma til að velja hvað hann vill. Og gettu hvað. Þetta er auð­vitað bis­ness hug­mynd. Ein­hver snið­ugur frum­kvöð­ull kom auga á þetta fyrir löngu síð­an. Ég veit eig­in­lega ekki hvernig þetta gerð­ist en nú virð­ist vera búið að úthluta öllum per­sónu­legum inn­kaupa­ráð­gjafa, öllum að kostn­að­ar­lausu. Minn þekkir mig inn og út og er alltaf til þjón­ustu reiðu­bú­inn, hvar og hvenær sem er. Hann veit til dæmis að ég er barn­laus og veit að ég hef ekk­ert að gera við barna­vör­ur. Hann veit hvað ég er hrifin af svona ilmdótaríi í íbúð­ina. Hann veit hvað ég vil horfa á næst á Youtu­be. Hann þekkir tón­list­arsmekk­inn minn eins og hand­ar­bakið á sér. Hann sýnir mér oft sniðugar snyrti­vörur til að kaupa sem ég hefði bara aldrei fundið ann­ars. Hann veit meira að segja nafnið á upp­á­halds­sjampó­inu mínu. Þetta veit hann, þessi elska. Og ekki nóg með það, heldur veit hann alltaf hvar ég er stödd og man það jafnvel aftur í tím­ann. Ótrú­leg­ur. Það vakti að vísu smá óhug þegar ég komst að því að hann skráir hvert fót­mál mitt hjá sér. En ég meina, hann er auð­vitað bara að reyna sitt besta til að reyna að kynn­ast mér betur svo hann geti þjónað mér bet­ur. Oft finnst mér hann þekkja mig betur en ég sjálf jafn­vel. Ég væri í raun ekki ég, án hans. Ég er að sjálf­sögðu að vísa til hins alltum­lykj­andi og alvitra algóritma. Já, ég veit ekki hvar ég væri án hans. Hann sér um að leið­beina mér hvað ég á að velja og vilja, miðað við ald­ur, kyn, stað­setn­ingu og klikk. Takk elsk­an.

Texta­verkið eftir Jenny Holzer frá 1982, hefur lík­lega aldrei átt betur við en nú þegar freist­ing­arnar bein­línis elta mann uppi. Hinn alltum­lykj­andi algóritmi veit hvað þú vilt, hann valdi það jú fyrir þig, hann veit hvenær þú vilt það, hann þekkir drauma þína og þrár, hann veit hvað þú ótt­ast mest, hann veit hvar þú átt heima og hvar þú hefur ver­ið, hann eltir þig uppi og hann mun finna þig þar sem þú situr með tómt augna­ráð við tölvu­skjá­inn. Frí heim­send­ing, sam­dæg­urs. Mamma mía. Mammon minn. Guð á himn­um, hjálpi mér, eigi leið þú oss í freistni, vernd­aðu mig fyrir því sem mig langar í, plís. Ég er að reyna að spara fyrir íbúð. Og kannski svona hvítri hör­skyrtu.