Hug­takið ras­ismi nær yfir þá hug­mynd að kyn­þættir mann­kyns ­séu eðl­is­ó­líkir og að sumir kyn­þættir séu æðri en aðr­ir, án þess að geta fært ­nein hald­bær rök fyrir því. Á grund­velli þeirrar hug­myndar vilja ras­istar mis­muna. Þeir vilja verja hina æðri fyrir hinum lægri.

Það má færa rök fyrir því að hefð­bund­inn ras­ismi sé á und­an­haldi í hinum vest­ræna heimi. Hatur og ótti gegn öðrum kyn­þáttum en hin­um hvíta er auð­vitað enn til stað­ar, og hjá sumum afar rík­ur, en hann er ekki jafn­ ­kerf­is­lægur líkt og hann var lengi vel í mörgum hlutum heims­ins.

Þess í stað hefur rutt sér til rúms það sem mætti kalla ­menn­ing­ar­legur ras­ismi. Í nýlegri rann­sókn sem Kjarn­inn greindi frá í nóv­em­ber segir að eitt af höf­uð­ein­kennum menn­ing­ar­legs ras­is­ma, og systur hans ­þjóð­ern­ispopúl­ism­ans, sé að draga upp tví­skipta mynd af sínum menn­ing­ar­heim­i ann­ars vegar og útlend­ingum og öllum utan­að­kom­andi hins veg­ar. Að skipta heim­inum upp í „við“ og „hin­ir“. Svart­hvíta mynd sem aðgreinir hið „góða“ frá­ hinu „illa“.

Ég er ekki ras­ist­i, en...

Nið­ur­staða þeirrar rann­sóknar var sú að það meg­i tví­mæla­laust greina sterkan menn­ing­ar­legan ras­isma í orð­ræðu í íslenskum ­stjórn­mál­um. Gott dæmi um það voru hug­myndir sem Ásmundur Frið­riks­son, ­þing­maður Sjálf­stæð­is­flokks­ins, setti fram í kjöl­far árása á skrif­stof­ur Charlie Hebdo snemma á þessu ári. Þar velti Ásmundur því fyrir sér hvort bak­grunnur þeirra 1.500 múslima sem búa á Íslandi hafi verið kann­aður með það að leið­ar­ljósi að kom­ast að því hvort þeir hefðu „farið í þjálf­un­ar­búðir hryðju­verka­manna eða barist í Afganistan, Sýr­land eða öðrum löndum þar sem óöld ríkir meðal múslima.“ Ásmundur við­ur­kenndi síðar að hann þekkt­i ­sam­fé­lag múslima „nán­ast ekki neitt“.

Ásmundur er ras­isti í öllum hefð­bundnum skiln­ingi þess orðs. Það er eng­inn vafi um það. Hann vill vernda hina „góðu“ frá hinum „illu“ með­ því að mis­muna þeim. Setja um 1.600 milljón manns þrengri frels­is­skorður vegna þess að þeir trúa á sama guð og ein­hverjir sturl­aðir menn sem nota hann sem á­breiðu fyrir voða­verkum sín­um. En það er svipað því að ætla að ætla að dæma alla kristna menn út frá Timothy McVeigh, David Kor­esh eða öllu því sem Ku-Klux-Klan hefur gert í gegnum tíð­ina, sem væri auð­vitað fjar­stæðu­kennt.

Sú skoðun sem Ásmundur setti fram er mjög í anda þess sem Don­ald Trump, sem vill verða for­seti Banda­ríkj­anna, hefur verið að boða. Trump vill loka Banda­ríkj­unum fyrir flestum múslim­um. Til að ákveða hverjum hann vill hleypa í gegn ætlar Trump að skoða bak­grunn þeirra.

Útlend­ingar eru arfi

Ásmundur er sann­ar­lega ekki einn á báti á Íslandi. Hér þrífst ­mikil útlend­inga­andúð, þjóð­ern­ispopúl­ismi og gegnd­ar­laus hræðsla við hið ó­þekkta byggð á tillfinn­ingu mun frekar en rök­um.

Einn þekkt­asti lottó-kynnir lands­ins, Vignir Freyr And­er­sen, lýsti þeirri skoðun sinni í Morg­un­blað­inu nýverið að Íslend­ingar ættu ekki að ­taka við fleiri flótta­mönnum vegna þess hvernig staðan sé á Íslandi þar ­sem þurfi að huga að öldruðum og öryrkj­um. Svo sagði hann: „Við skulum slá heima­hag­ana fyrst og taka síðan við arf­a­num hinum megin frá.“ Lottó-kynn­ir­inn ­sagð­ist ekki hafa meint neitt illt með þessum ummælum og hafn­aði því að ver­a ras­isti. Hann sagði að fólk þyrfti „að lesa frétt­irn­ar, ekki bara ­fyr­ir­sagn­irn­ar. Ég held að það geri sér ekki allir grein fyrir því hvað það þýðir að fá þetta fólk til lands­ins.“

Lottó-kynn­ir­inn er einn af fjöl­mörgum Íslend­ingum sem kjós­a að nota öryggi sem afsökun fyrir óþoli gagn­vart fólki sem er öðru­vísi en hann sjálf­ur.

Fyrr í þessum mán­uði eign­að­ist ég nýjan Face­book-vin. Hann ­setur margar stöðu­upp­færslur inn á síðu sína dag­lega. Ein sú nýleg­asta er ­stuðn­ings­yf­ir­lýs­ing við það athæfi Dana að gera skart­gripi flótta­manna upp­tæka til að nið­ur­greiða kostn­að. Áður gagn­rýndi hann harð­lega vilja alþing­is­manna til þess að opna landa­mæri fyrir veiku barni sem „kostar tugi millj­óna árlega ­fyrir lands­menn“. Þar á undan hjólaði við­kom­andi í IKEA fyrir að gefa flótta­mönnum inn­eign hjá sér og lofa þeim vinnu. Gagn­rýnin snérist um að IKEA ætti frekar að gefa Íslend­ingum hús­gögn. Face­book-vin­ur­inn spyr síð­an: „Er IKEA að stuðla að múslima­væð­ingu Íslands­?“.

Flest sem mað­ur­inn skrifar er bein­línis rangt en annað afar vill­andi. Allt er sniðið að eft­ir­far­andi skila­boð­um: Við (Ís­lend­ing­ar) vilj­u­m ekki ykkur (múslima) hing­að.

Þeir sem hafa þá skoð­un, og deila henni með Ásmundi, Vigni og nýja Face­book-vini mín­um, eru ekk­ert annað en ras­ist­ar. Flestir gangast hins vegar ekki við þeim stimpli, aðal­lega vegna þess að þeim finnst orð­ið ­gild­is­hlaðið og nei­kvætt. En ef við lítum bara inn­tak hug­taks­ins þá á það að öllu leyti við þennan hóp.

Við græðum á inn­flytj­endum

Það er mik­ill mis­skiln­ingur ef fólk heldur að þetta sé jað­ar­skoðun á Íslandi. Hér ríkir land­lægur ras­ismi og ótti gagn­vart hin­u ó­þekkta sem byggir á til­finn­ingu frekar en rökum og stað­reynd­um.

Þessi afstaða stórs hluta þjóð­ar­innar hefur verið stað­fest af sjálf­stæðum eft­ir­lits­að­il­um. Evr­ópu­nefnd gagn­vart kyn­þátta­for­dómum og um­burð­ar­leysi gaf t.d. út skýrslu árið 2010 sem sýndi að 30 pró­sent Íslend­inga vildu tak­marka fjölda inn­flytj­enda til lands­ins. Einn þriðji þess hóps, um tíu ­pró­sent lands­manna, vildi tak­marka komu fólks með annan lit­ar­hátt, trú og menn­ing­u en meiri­hluti Íslend­inga.

Í dag eru heit­ustu rökin fyrir því að halda útlend­ingum úti­ ann­ars vegar tengd öryggi og hins vegar tengd kostn­aði.

Varð­andi örygg­is­þátt­inn þá má benda á að afbrot eru í sögu­legu lág­marki á Vest­ur­lönd­um, þrátt fyrir auk­inn inn­flytj­enda­straum, Schengen og allt hitt sem úrtölu­menn alþjóða­væð­ingar og fjöl­menn­ingar telja að sé frá myrkra­öfl­unum kom­ið. Hér á Íslandi þurfum við ekki einu sinni að ræða þessi mál. Það er aug­ljóst að inn­flytj­endur eru ekki að vega að öryggi okk­ar, enda er Ísland örugg­asta land í heimi.

Það er líka mikil skamm­sýni að telja ein­vörð­ungu kostn­að ­fylgja inn­flytj­end­um. Til lengri tíma eru þeir afar lík­legir til að skila ­mik­illi verð­mæta­sköpun til íslensks sam­fé­lags. Þeir hafa til­hneig­ingu til að koma fljótt undir sig fót­unum og vinna störf sem Íslend­ingar sækj­ast vana­lega ekki mjög fast í, sér­stak­lega þjón­ustu- og umönn­un­ar­störf. 

Í skýrslu Alþjóða­gjald­eyr­is­sjóðs­ins ­sem kom út í haust kom fram að innflytj­end­ur hafi almennt jákvæð áhrif á efna­hags­líf í þeim löndum sem þeir flytj­ast til. Í um­fjöllun Grein­ing­ar­deildar Arion banka um hana seg­ir:„Inn­flytj­endur greiða al­mennt skatta og opin­ber gjöld umfram það sem þeir fá frá hinu opin­bera (þetta ­styðja fleiri rann­sóknir) auk þess að koma með ýmsa færni og þekk­ingu inn í land­ið. Einnig hafa flótta­menn jákvæð áhrif á heima­lönd sín, m.a. með því að ­senda pen­ing heim og öðl­ast færni í nýju landi sem ekki er í boði í heima­land­inu. Þá sýnir nýleg rann­sókn frá Ástr­alíu að flótta­menn þar í landi hafi jákvæð efna­hags­leg áhrif, auk þess sem farið er yfir ýmsar aðrar rann­sóknir þar sem nið­ur­staðan er að flótta­menn séu ekki byrði til lengri tíma, ólíkt því sem oft er haldið fram.“

Í nýlegum leið­ara Economist var einnig fjallað um mál­ið. Þar ­sagði: „Fólk sem ferð­ast yfir eyði­merkur og úthöf til að kom­ast til Evr­ópu er ólík­legt til að vera slugs­arar þegar það kem­ur. Þvert á móti hafa ­rann­sóknir sýnt að inn­flytj­endur um allan heims séu lík­legri til að stofna ­fyr­ir­tæki heldur en heima­menn og ólík­legri til að fremja alvar­lega glæpi, auk þess að vera nettó greið­endur í rík­is­kass­ann. Ótt­inn um að þeir steli störf­um og lækki laun á sér einnig litla stoð. Vegna þess að inn­flytj­endur koma með­ öðru­vísi færni, hug­myndir og tengsl, reyn­ast þeir jafnan hækka laun heima­manna, þó laun lítið mennt­að­ara heima­manna lækki lít­il­lega.“

Rann­sóknir sýna ­sem­sagt að við græðum á því að fjölga inn­flytj­end­um. Þá er ég ekk­ert búinn að snerta á því að íslenskt sam­fé­lag vantar ein­fald­lega fólk til að a) auka ­stærð­ar­hag­kvæmni sam­fé­lags­ins, b) bregð­ast við breyttri ald­ur­sam­setn­ing­u ­þjóð­ar­innar svo ein­hverjir geti séð um og unnið fyrir Ásmundi, Vigni og Face­book-vini mínum í ell­inni og c) svo við slítum okkur úr hinum óþol­and­i viðjum frænd­hygli og nálægð­ar­spill­ingar sem hið inn­rækt­aða sam­fé­lag okk­ar ­leiðir óhjá­kvæmi­lega af sér.

Stórt póli­tískt tæki­færi til að ala á hat­ri og andúð

Það er þó ekki við því að búast að ofan­greind rök, sem styðj­ast við stað­reyndir í stað ­til­finn­inga, muni hafa þau áhrif að hræðsla og hatur gagn­vart útlend­ingum mun­i ­drag­ast saman á næstu mán­uð­um. Þvert á móti sýnir þróun mála í lönd­unum í kringum okk­ur, og rann­sóknir á þessum málum hér­lend­is, að fleiri og fleiri séu hoppa á þennan vagn. Það má sann­ar­lega sjá þess merki á sam­fé­lags­miðl­um, og í um­ræðum á Útvarpi Sögu, að fleiri og fleiri eru óhræddir við að opin­ber­a ras­isma sinn á opin­berum vett­vangi.

Ef miðað er við ­rann­sókn Evr­ópu­nefndar um kyn­þátta­for­dóma og umburð­ar­leysi, sem minnst var á hér á ofan, má ætla að á bil­inu 10-30 pró­sent þjóð­ar­innar vilji tak­marka komu inn­flytj­enda til Íslands. Í því felst aug­ljóst póli­tískt tæki­færi fyrir tæki­fær­issinn­uð ­stjórn­mála­öfl. Það sást ágæt­lega þegar Fram­sókn og flug­vall­ar­vinir ákváðu að hræra í þessum potti í síð­ustu sveit­ar­stjórn­ar­kosn­ingum og ruku upp í fylgi í kjöl­far­ið. Síðan hefur for­ysta flokks­ins reynt að þrífa þá skömm af sér, með­ mjög ósann­fær­andi hætti.

Fram­sókn mun sam­t ­sem áður ekki kom­ast upp með að svara spurn­ingum um stefnu sína í inn­flytj­enda­málum með óljósum hætti í aðdrag­anda næsta þing­kosn­inga, sem fara fram eftir um 16 mán­uði. Ef flokk­ur­inn hoppar ekki á ras­ista­vagn­inn, sem verð­ur­ að telj­ast lík­legt miðað við vand­læt­ingu for­ystu­manna hans gagn­vart rétt­mætri ­gagn­rýni á flokk­inn fyrir ras­ista­daður sitt, og for­ysta og ung­liðar Sjálf­stæð­is­flokks­ins á­kveða þá sem áður að hunsa gömlu íhaldsugl­urnar í sínum flokki, mun skapast risa­stórt tæki­færi fyrir nýtt stjórn­mála­afl til að keyra á útlend­inga­andúð. Stjórn­ar­and­stöðu­flokk­arn­ir munu ekki nýta það tæki­færi.

En það mun ein­hver ­gera það.