Það hefur ekki verið auðvelt að vera Íslendingur síðustu tæpu átta árin. Fordæmalaust efnahagshrun og erfitt uppgjör þess hafa séð til þess að þjóðin hefur rifist innbyrðis um allt og ekkert nær linnulaust.
Opinberun Panamaskjalanna, sem sýndu að hundruð efnaðra Íslendinga, m.a. þáverandi forsætisráðherra landsins, áttu milljarða króna falda í þekktum skattaskjólum var ekki til að bæta ástandið. Stærstu mótmæli Íslandssögunnar - þar sem venjulegt millistéttarfólk hópaðist saman fyrir framan þing landsins - leiddu af sér afsögn valdamesta manns landsins og ýttu úr vör stjórnmálalegri kreppu sem vandséð var hvernig ætti að leysast. Svo virtist sem hið djúpa sár á þjóðarsálinni væri að rifna enn meira upp frekar en að gróa. En svo byrjaði EM.
Gullna kynslóðin
Fyrst skulum við spóla aðeins til baka. Íslensk knattspyrna hefur tekið ótrúlegum framförum á undanförnum árum. Það þekkja ansi margir söguna um litlu eyþjóðina, með aðeins fleiri íbúa en Bergen, sem áttaði sig á því rétt fyrir aldamótin síðustu að hún myndi líklega ekki ná neinum árangri í knattspyrnu með því að spila á malarvöllum í aftakaveðri og myrkri átta mánuði á ári. Þess vegna var ráðist skipulega í að byggja tíu knattspyrnuhallir og á þriðja tug gervigrasvalla. Samhliða bættri aðstöðu þá hefur menntun þjálfara verið aukin þannig að meira segja þeir sem þjálfa yngstu iðkenda eru margir með UEFA A- eða B-gráðu.
Uppskeran lét þó á sér standa. Íslenska landsliðið hélt áfram að geta ekkert árum saman. Eitthvað var samt sem áður að gerjast í moldinni sem sáð hafði verið í. Sá árangur birtist fyrst í undankeppni úrslitakeppni EM U-21 árs liða, sem fram fór í Danmörku sumarið 2011.
Íslenska liðið vann leik eftir leik og tryggði sig á lokamótið. Burðarásarnar í liðinu voru strákar sem notið höfðu góðs af bættu aðstöðunni, bættu þjálfuninni og hinum aukna metnaði sem settur hafði verið settur í íslenska knattspyrnu. Á meðal þeirra sem léku lykilhlutverk í þessu liði voru Gylfi Sigurðsson, Aron Einar Gunnarsson, Birkir Bjarnason, Jóhann Berg Guðmundsson og Kolbeinn Sigþórsson. Nær allir aðrir leikmenn þessa U-21 árs liðs hafa síðar leikið A-landsliðsleiki. Þótt liðinu hafi ekki gengið neitt sérstaklega vel á mótinu í Danmörku þá var flestum ljóst að þetta voru sérstakir drengir. Gullna kynslóð íslenskrar karlaknattspyrnu var að fæðast.
Þetta sama sumar var Lars Lagerbäck ráðinn landsliðsþjálfari Íslands. Hann var fyrsti útlendingurinn til að þjálfa liðið frá því að landi hans Bo Johansson lét af störfum 20 árum áður. Íslenska knattspyrnusambandið hafði gefið það út að stórt nafn yrði ráðið og á meðal þeirra sem rætt var við var Roy Keane. Í dag eru Íslendingar ákaflega fegnir að þær áætlanir hafi verið lagðar á hilluna. Lars og gullna kynslóðin breyttu nefnilega öllu.
Í fyrstu undankeppni sinni byggði Lars Lagerbäck liðið sitt í kringum þessa ungu leikmenn. Hann blandaði þeim saman við veðraða og granítharða járnmenn eins og Kára Árnason og Ragnar Sigurðsson og skóp vel smurða 4-4-2 vél sem hefur ekki slegið feiltakt síðan. Leikmennirnir báru áður óþekkta virðingu fyrir Svíanum og hann innleiddi bæði fagmennsku og aga sem hafði ekki verið til staðar. Í undankeppni síðasta heimsmeistaramóts komst liðið alla leið í umspil gegn Króatíu þar sem grátlegt tap á útivelli stóð á milli þess og Brasilíu. Margir héldu að þar með hefði eina tækifæri Íslands til að komast á lokamót runnið liðinu úr greipum. Þeir höfðu rangt fyrir sér.
Bestir í að spila ljóta knattspyrnu
Fyrir EM þurfti ekkert umspil. Ísland vann sjálft Holland tvisvar á leið sinni til að tryggja sér réttinn til að spila í Frakklandi í sumar. Þrátt fyrir það átti enginn von á því að liðið gerði neinar rósir á mótinu. Flestir sérfræðingar voru sammála um að Ísland, ásamt mögulega Ungverjum, væri það lið sem hefði minnst gæði.
Gæði eru hins vegar alls konar. Það eru til að mynda gæði að geta fylgt skipulagi út í þaula. Það eru gæði að búa yfir nægum klókindum og skynsemi til að stýra þróun leikja án þess að vera með boltann nema tæplega 30 prósent leiksins. Það eru gæði að geta bætt upp fyrir skort á hraða og tækni með því að nýta hvern einasta eiginleika sem hver leikmaður hefur til hins ítrasta. Það eru gæði að geta myndað sterk persónuleg sambönd við liðsfélaga sína sem gera það að verkum að leikmenn eru tilbúnir að ganga í gegnum veggi fyrir hvern annan. Það eru gæði að vera ekki bara menn sem spila saman í liði, heldur nánir vinir. Íslenska liðið leikur kannski öðruvísi knattspyrnu en þykir hefðbundið í dag. En það spilar ekkert annað lið í heiminum hina fullkomnu ljótu knattspyrnu jafn vel og það gerir.
Á tólf ára fresti
Árangur íslenska landsliðsins í Frakklandi hefur breytt íslenskri knattspyrnu um ókomna tíð. Héðan í frá munu allir vita af Íslandi og íslenskum leikmönnum. Verðgildi þeirra mun hækka og virðingin sömuleiðis. Allt er breytt.
Samhliða því að íslensku strákarnir hafa spilað sig inn í hug og hjörtu heimsins, og sjálfa sig í hærri knattspyrnulegar hæðir, þá hafa þeir líka unnið samfélagslegt afrek. Á Íslandi er ekki rifist lengur enda er ekkert talað um neitt annað en knattspyrnu. Og þegar kemur að henni eru allir sammála.
Þessir strákar hafa gert það að verkum að íslenskt samfélag er vart starfhæft sökum spennu og áhuga. Þeir hafa dregið nær tíu prósent þjóðarinnar til Frakklands til að hvetja þá áfram og önnur tíu prósent hafa reynt að verða sér úti um flug og miða á leikinn við Frakka í kvöld. Þeir hafa safnað þúsundum saman á torgum til að horfa á liðið á risaskjám og orsakað þjóðhátíðarstemmningu á götum úti í kjölfar sigra sinna. Fyrsta verk nýs forseta landsins, sem kjörinn var á laugardag, var að mæta á leik liðsins gegn Englendingum síðastliðinn mánudag.
Eftir að hafa leitað að lækningu við sundrungunni sem hefur skaðað okkur svo mjög undanfarin ár í allskyns einstaklingum, stjórnmálastefnum og samfélagsbreytingum fundum við hana í knattspyrnuliði. Þetta litla, hugaða, heiðarlega, harða og hreinskilna, en pínulítið ljóta, lið er orðið að sameiningartákni heillar þjóðar. Og hefur um leið bjargað þjóð sinni frá sjálfri sér.
Ævintýrið er þó ekki búið. Hvorki liðið né þjóðin eru södd. Á Íslandi trúir því hver maður að við getum orðið Evrópumeistarar. Sagan hefur sýnt það að á tólf ára fresti gerist eitthvað magnað í EM. 1992 var það Danmörk. 2004. Var það Grikkland. 2016 verður það Ísland.
Greinin birtist fyrst í norska dagblaðinu Aftenposten laugardaginn 2. júlí.
