Á dög­unum kom út skýrsla sér­fræð­inga á vegum Sam­ein­uðu þjóð­anna um stöðu mála vegna hlýn­unar jarð­ar. Hún þykir óvenju­lega skor­in­ort, og er talað um að ríki heims­ins þurfi að grípa til stór­tæk­ari aðgerða til að bregð­ast við alvar­legum áhrifum vegna hlýn­unar jarðar af manna­völd­um. Tólf ár er algjört hámark í þessu efn­um, segir í skýrsl­unni, til að hindra það að ekki verði aftur snúið af ógæfu­braut.

Aðal­at­riðið í skýrsl­unni er að hún sýnir glögg­lega alvar­lega stöðu mála víða um heim og að mik­il­vægt sé fyrir ríki heims­ins - hið opin­bera, fyr­ir­tæki og almenn­ing - að grípa taf­ar­laust til stór­tækra aðgerða.

Eitt af því sem fjallað er um í skýrsl­unni eru efna­hags­leg áhrif af þeim miklu breyt­ingum sem eru að verða á jörð­inni, vegna lofts­lags­breyt­inga. James Han­sen, einn yfir­manna NASA í Banda­ríkj­un­um, segir að ef fram­heldur sem horf­ir, og að með­al­hiti á jörð­inni muni hækka um 1 gráðu, þá verði áhrifin alvar­leg og að stór svæði í heim­inum geti orðið ólíf­væn­leg. Þetta mun ekki ger­ast hægt og bít­andi, heldur hratt og örugg­lega.

Vist­kerf­is­breyt­ingar verða það mikl­ar. (Kjarn­inn hefur fjallað mikið um þessi mál, allan starfs­tíma sinn, og mun gera það áfram).

Stóra álykt­unin sem höf­undar skýrsl­unnar draga, er að tím­inn sé að renna út. Nú þurfi allir að snúa bökum saman og bjarga jörð­inni.

Sam­staða á Íslandi

Á Íslandi er nýfram­komin metn­að­ar­full stefna stjórn­valda, þegar kemur að lofts­lags­breyt­ing­um. Í hinu póli­tíska lit­rófi á Íslandi er sam­staða um mik­il­vægi aðgerða til að sporna gegn alvar­legum áhrifum vegna meng­unar og hlýn­unar (Það eru helst Sig­ríður And­er­sen inn­an­rík­is­ráð­herra og félagar hennar á vefnum Vef­þjóð­vilj­anum (and­rik­i.is), sem eru með miklar efa­semdir um alvar­leg áhrif, sé mið tekið af fjöl­mörgum greinum sem þar hafa birst um efnið á und­an­förnum árum.). Þetta er mik­il­vægt og gefur von um að Alþingi muni geta beitt sér af þunga í þágu mál­efn­is­ins.

Meðal þess sem stefnt er að eru orku­skipti bíla­flot­ans yfir í raf­magn á næsta rúma ára­tug ásamt marg­vís­legum öðrum aðgerð­um.

Fólkið ræður ferð­inni

Það sem er erf­ið­ast við þennan mikla vanda, sem ríki heims­ins glíma við, er að koma fólki í skiln­ing um að það er eng­inn að fara leysa vanda­málin ef fólkið er ekki til­búið að leggja það á sig. Fólkið sjálft hefur áhrif með því að breyta um lífstíl. Mat­ar­venj­ur, ferða­máti og sjálf­bærni í víðum skiln­ingi. Það er stórt og mikið vanda­mál og mun án efa verða það sem verður erf­ið­ast í þess­ari bar­áttu. Fátt bendir til þess að muni takast, ef maður á að vera alveg hrein­skil­inn.

Áhættu­þættir fyrir Ísland

Fjöl­margir efna­hags­legir áhættu­þættir eru í kort­unum vegna lofts­lags­breyt­inga, hvað Ísland varð­ar. 

Til dæmis blasir við að þjóðir heims­ins munu þurfa að leggj­ast mun betur yfir alla losun gróðu­húsa­loft­teg­unda, og búa til strang­ara reglu­verk.

Í ferða­þjón­ustu er vax­andi mengun vegna óþarfa ferða­laga fólks með flug­vél. Kolefn­is­spor slíkra ferða er veru­lega mikið og skað­legt. Fyrir okkur sem höfum gaman af því að ferð­ast er þetta líka mikil lífs­kjara­skerð­ing, ef það fer svo að það þarf að tak­marka þennan ferða­máta. En svona er þetta samt. Þó það sé öllum hollt að kynn­ast heim­in­um, þá blasir við að mik­ill útblástur vegna ferða­laga fólks - sem ekki telj­ast vera brýn nauð­syn - er óæski­leg­ur.

Á Íslandi er alveg ein­stök þjón­usta við þá sem ferð­ast með einka­þot­um. Þeir fá að lenda í mið­borg Reykja­vík­ur, á besta stað, og þjón­usta við þá með ein­dæmum góð. Það er veru­lega mikið umhugs­un­ar­efni hvort ekki ætti að banna strax einka­þotur á Íslandi. Með örfáum und­an­tekn­ingum (ef ein­hver nauð­syn er upp­fyllt), en helst ekki samt. Meng­unin á hvern far­þega er það mik­il.

Ferða­þjón­ustan gæti því vel fengið á sig högg, ef það verður vit­und­ar­vakn­ing um þessi mál, og fólk hvatt til að ferð­ast meira um nærum­hverfi sitt og nýta umhverf­is­vænni ferða­máta. Víða eru svona her­ferðir í gangi. Hin hreina ímynd Íslands er nefni­lega ekki svo hrein, þegar kolefn­is­sporið af flugi er tekið með í reikn­ing­inn.

Súrnun sjávar

Ein hrylli­leg­asta mynd lofts­lags­breyt­inga og meng­unar er súrnun sjáv­ar. Hún er þegar farin að grafa undan líf­ríki í sjónum og hún er líka tengd marg­vís­legum öðrum þátt­um. Á meðal þeirra sem hefur rann­sakað þessi mál á Íslandi er dr. Hrönn Egils­dótt­ir. Hún hefur látið hafa eftir sér, að mikil ógn sé af þessum áhrif­um. Íslenskur sjáv­ar­út­vegur hefur tekið rann­sóknum hennar alvar­lega, og fékk hún meðal ann­ars hvatn­ing­ar­verð­laun frá sjáv­ar­út­vegn­um. Í versta falli getur þró­unin vegna súrn­unar sjávar orðið sú, að íslensk lög­saga verður ekki efna­hags­lega gjöful fyrir hag­kerf­ið. Þó það sé lítið púsl í heild­ar­mynd slæmra áhrifa af súrnun sjáv­ar, þá er það samt veru­lega ógn­vekj­andi sviðs­mynd fyrir Ísland.

Þetta þarf að taka veru­lega alvar­lega. Lík­lega þyrfti að setja mun meiri slag­kraft í rann­sóknir á þessu sviði, eins og reyndar hefur verið kallað eft­ir, bæði frá háskólum og fyr­ir­tækjum í sjáv­ar­út­vegi.

Hver mun borga?

Annar óvissu­þáttur sem snýr að Íslandi er Par­ís­ar­sam­komu­lagið og hvernig Ísland ætlar að standa við skuld­bind­ingar sínar hvað varðar útblást­ur. Gagn­vart Par­ís­ar­sam­komu­lag­inu hefur Ísland hengt sig á Evr­ópu­sam­bandið og tekur þátt í sam­eig­in­legu mark­miði aðild­ar­ríkja Evr­ópu­sam­bands­ins um að vera búið að minnka losun frá Íslandi um 40 pró­sent árið 2030 miðað við losun árs­ins 1990.

Til ein­föld­un­ar, þá er búið að búa til mark­aðs­skipu­lag með meng­un­ar­kvóta. Ef Ísland mun ekki standa sig, þá mun mik­ill kostn­aður lenda á Íslandi. Miðað við fram­reikn­aðar töl­ur, og stöðu mála eins og hún hefur þró­ast á Íslandi und­an­farin ár, þá er ljóst að ef ekki verður gripið til auk­inna mót­væg­is­að­gerða í lofts­lags­málum þá mun heild­ar­út­streymi frá Íslandi verða á bil­inu 53 til 99 pró­sent meira en árið 1990 árið 2030.

Reikn­ing­arnir vegna þess­arar stöðu - það er of mik­illar meng­unar miðað við alþjóð­legar skuld­bind­ingar - munu koma og verða sam­fé­lags­legur kostn­að­ur, upp á marga tugi millj­arða á ári, ef ekk­ert breyt­ist. Augun bein­ast óneit­an­lega að stór­iðj­unni og álf­ram­leið­end­un­um, meðal ann­ars. Munu þeir borga þessa reikn­inga beint, eða á að velta þeim yfir á skatt­greið­end­ur?

Margar spurn­ingar vakna, varð­andi þessi mál.

Vita­skuld mætti nefna ótal fleiri atriði, sem eru ógn­andi fyrir Ísland, vegna hlýn­unar jarðar og lofts­lags­breyt­inga. Það sem mestu skiptir er að taka málin alvar­lega og óhjá­kvæmi­lega þurfum við öll að líta í eigin barm og spyrja okkur hvernig við getum tek­ist á við þessa alvar­legu stöðu í gegnum dag­legt líf.