Björn Bjarna­son, fyrr­ver­andi dóms- og mennta­mála­ráð­herra og áhrifa­maður í Sjálf­stæð­is­flokknum í ára­tugi, hefur á und­an­förnum vikum og mán­uðum tjáð sig afdrátt­ar­laust um þriðja orku­pakk­ann svo­nefnda.

Í stuttu máli segir hann marga efa­semda­menn vera að mis­skilja málið og að ekki þurfi að ótt­ast það að Ísland fram­selji full­veldi eða eign­ar­hald yfir orku­auð­lindum lands­ins, með því að taka 3. orku­pakk­ann upp í íslensk lög. 

Án þess að gera deilur um þriðja orku­pakk­ann að sér­stöku umtals­efni að þessu sinni, þá hefur hann nefnt í skrifum sín­um, að svo virð­ist sem miklar efa­semdir um þriðja orku­pakk­ann komi frá Nor­egi. Stundum beint með sím­tölum til þing­manna og síðan með öðrum boð­leið­u­m. 

Fjallað var ítar­lega um þriðja orku­pakk­ann á vef Kjarn­ans á dög­un­um, en segja má að hann hafði valdið miklum titr­ingi í íslenskum stjórn­málum að und­an­förn­u. 

Nor­egur og orku­mál

Það er ástæða til að tala um Noreg í þessu sam­hengi. Þar í landi eru orku­mál hryggjar­stykkið í hag­kerf­inu og umfjöllun um þau eiga líka hið póli­tíska svið oft og tíð­um.

Ástæðan fyrir því er ekki aðeins hin mikla vel­megun lands­ins, sem fylgt hefur olíufund­inum í norskri lög­sögu, fyrir meira en hálfri öld - og síðan fram­sýnt fyr­ir­komu­lag norska olíu­sjóðs­ins frá 1996. Heldur ekki síður ákvörðun sem um náð­ist þverpóli­tískur meiri­hluti, að gera Noreg að risa­veldi fyrir umhverf­is­væna orku.

Sæstrengja­þjóð

Statkraft er 100 pró­sent í eigu norska rík­is­ins, og má segja að stefnu Nor­egs þegar kemur að end­ur­nýj­an­legum orku­gjöfum og raf­orku­sölu, sé hrint í fram­kvæmd í gegnum fyr­ir­tæk­ið. Svipað og segja má um Lands­virkjun og Lands­net á Ísland­i. 

Norsk stjórn­völd og Statkraft hafa þegar sett sér mark­mið um að raf­orku­sala til Evr­ópu verði jafn ábata­söm norska hag­kerf­inu og olíu­fram­leiðsla í náinni fram­tíð. Nor­dNed sæstreng­ur­inn milli Nor­egs og Hollands, sem tek­inn var í notkun um mitt ár 2008, tengir saman Noreg og Hol­land. Raf­orku­sala um sæstreng­inn hefur reynst mun ábata­sam­ari en reiknað var með þegar rök­rætt var um fram­kvæmd­ina á vett­vangi stjórn­mála og hjá Statkraft.



Fyrir liggur að Statkraft ætlar sér að leggja fleiri sæstrengi, bæði á Eystra­salti og svo lengsta sæstreng í heimi til Bret­lands. Sam­tals verða þeir orðnir sex innan 15 ára, ef allt gengur eft­ir.



Statkraft ætlar sér mun stærri hlut á sviði vind­orku, en hinn 2. októ­ber síð­ast­lið­inn var greint frá kaupum þess á umsvifa­miklum vind­orku­verk­efnum á Írlandi og í Bret­land­i.  

Stærð­argráða þeirra nemur um 1.500 mega­vött­um, eða um tveimur Kára­hnjúka­virkj­un­um, en fyr­ir­tækið hefur þegar sam­þykkt stefnu um að hafa 6 þús­und mega­vatta virkj­anir á sviði vind­orku fyrir 2025. Það eru um tíu Kára­hnjúka­virkj­an­ir, svo það sé sett í ein­falt og auð­skilj­an­legt sam­hengi.

Nor­egur er ekki bara olíu­stór­veldi heldur líka raf­orku­stór­veldi þegar kemur að end­ur­nýj­an­legri orku. Ástæðan fyrir því er fram­sýn og skyn­sam­leg stefna stjórn­mála­manna í land­inu. Flókn­ara er það ekki. Vegna þess að þegar það tekst, að marka skyn­sam­lega stefnu í svona mik­il­vægum mál­um, þá er fram­kvæmdin auð­veld­ari.

Hvernig skil­grein­ist þetta á vinstri og hægri kvarð­ann?

Það er ekki gott að segja hvernig á að greina stefnu Norð­manna á póli­tíska kvarða, en stundum er það þannig með skyn­sama stefnu að hún þarf ekk­ert að vera eignuð einum eða nein­um. 



Nokkrar stað­reyndir má taka til, sem verða að telj­ast merki­leg­ar, um Noreg og norska hag­kerf­ið:

1. Norska ríkið þjóð­nýtir svo til allar olíu­auð­lindir sín­ar. Það á um 70 pró­sent hlut í Statoil á móti norskum líf­eyr­is­sjóðum og einka­fjár­fest­um. Hagn­aður á olíu­fram­leiðslu er skatt­lagður með tæp­lega 80 pró­sent skatti.



Afrakst­ur­inn er settur í norska olíu­sjóð­inn, sem norska ríkið á og stýrir í gegnum sér­stakt sam­komu­lag við seðla­banka Nor­egs. Sjóð­ur­inn er í dag stærsti fjár­fest­inga­sjóður heims­ins og á eignir sem nema rúm­lega eitt þús­und millj­örðum Banda­ríkja­dala, eða sem nemur um 125 þús­und millj­örðum króna.



Þetta er upp­hæð sem nemur 24 millj­ónum króna á hvern núlif­andi Norð­mann. Til sam­an­burðar þá nema eignir íslenskra líf­eyr­is­sjóða 11,4 millj­ónum króna á hvern Íslend­ing. Sjóð­ur­inn fjár­festir ekki í Nor­egi, nema með agn­arsmáu hlut­falli af heild, og þá einkum í inn­viða­verk­efn­um. Þannig er lít­ill hluti sjóðs­ins not­aður í að fjár­magna umfangs­mikla sam­göngu- og fjar­skipta­stefnu lands­ins.

Norð­menn hefðu alveg geta valið aðra leið, eins og Rúss­ar, Sádí-­Ar­ab­ía, Níger­ía, Venes­ú­ela og fleiri olíu­fram­leiðslu­ríki gerðu. Þessum ríkjum hefur gengið illa að nýta þessar miklu auð­lindir sínar fyrir almanna­hag, ekki síst vegna spill­ing­ar, og hafa ekki náð að byggja upp nándar nærri eins góð lífs­kjör og sam­fé­lög, eins og Norð­menn hafa gert. 

Auð­söfn­unni í olíu­geir­anum fylgja mikil völd og Norð­menn hafa sífellt verið að fá meira vægi á hinu póli­tíska sviði, enda á norska ríkið meira en 1,3 pró­sent af öllum hluta­bréfum í heim­inum í gegnum olíu­sjóð­inn. Það er eng­inn norskur olíg­arki til. Nema þá rík­is­sjóð­ur­inn norski sé skil­greindur þannig.

2. Norska ríkið hefur haft þá reglu, að það á kjöl­festu­eign­ar­hluti í mörgum af kerf­is­lægt mik­il­vægum fyr­ir­tækjum í land­inu. Má þar nefna Statoil, DNB bank­ann, álf­ram­leið­and­ann Norsk Hydro, fjar­skipta­fyr­ir­tækið Tel­eN­or, og síðan hið fyrr­nefnda Statkraft.

Ástæðan er sú, að í Nor­egi hefur tek­ist að ná þverpóli­tískri sátt um bland­aðan mark­aðs­bú­skap, þar sem ábyrgð og eign­ar­hald hins opin­bera er við­ur­kennd, á sama tíma og mark­aðs­bú­skapur fær einnig að styrkja ávöxt­un­ar­markað fjár­magns. Má nefna að Statoil er skráð á markað í Nor­egi, og styrkir þannig fjár­magns­mark­að­inn í land­inu, eins og gefur að skilja. 

Þessi stefna markast af því, að það sé betra fyrir almenn­ing í Nor­egi, að vera með eign­ar­hald á þessum fyr­ir­tækjum hjá hinu opin­bera, með einka­fjár­fest­um. Þarna sé ákveðið jafn­vægi, sem þurfi að vera fyrir hendi, og stuðli meðal ann­ars óbeint að betri kjörum á alþjóð­legum fjár­magns­mörk­uð­um.

Getum lært af Norð­mönnum

Ísland getur alveg lært af Nor­egi, þegar kemur að lang­tíma­stefnu­mörkun í mál­um, eins og til dæmis í orku­mál­um. Það er algjör óþarfi að leyfa gömlum körlum á Íslandi að leiða umræð­una um mál sem varða fram­tíð Íslands. 

Fleiri þurfa að fá að leggja til mál­anna, og Sjálf­stæð­is­flokk­ur­inn, stærsti stjórn­mála­flokkur lands­ins, virð­ist þurfa að passa sér­stak­lega upp á þetta. Merki­legt var að sjá það um dag­inn, þegar eldri karlar í flokknum tóku yfir Val­höll og messuðu yfir „unga fólk­inu í flokkn­um. „Við hina ungu for­yst­u­­sveit Sjálf­­stæð­is­­flokks­ins í dag lang­ar mig að segja: Gætið að ykk­­ur. Sá þráður í sál­­ar­­lífi þessa flokks sem snýr að full­veldi og sjálf­­stæði er mjög sterk­­ur,“ sagði Styrmir Gunn­ars­son meðal ann­ars í ræðu sinni, og tal­aði til ungu kyn­slóð­ar­innar í flokkn­um.

Teng­ingar orku­neta landa er í grunn­inn sið­ferði­legt mál fyrir alla íbúa jarð­ar, þar sem þær stuðla að betri nýt­ingu orku og gera vist­vænni orku­bú­skap mögu­leg­an. Þriðji orku­pakk­inn snýst að stóru leyti um þetta og hvernig eigi að takast á við þessar áskor­anir með sam­eig­in­legu reglu­verki fyrir raf­orku- og jarð­gasmark­að. Þátt­taka í þessu verk­efni byggir á full­veldi ríkj­anna, en felur ekki í sér fram­sal á full­veld­inu. Hræðslu­á­róður um þátt­töku í þessu er óþarf­ur, því verk­efnin sem þessu tengj­ast eru nógu flókin fyr­ir.

Ísland er í þeirri ein­stöku stöðu í heim­in­um, að um 80 pró­sent af raf­orku lands­ins fer til stórnot­enda, einkum þriggja álf­ram­leið­anda. Landið er auk þess ekki með neinar teng­ingar við umheim­inn þegar kemur að raf­orku um streng.

Það sem passa þarf sér­stak­lega er að álf­ram­leið­end­urnir skipti sér ekki af því, hvernig orku­stefna lands­ins verður mót­uð. Ef Ísland ætlar að vera eyland þegar kemur að orku­mál­um, þá er það stefna útaf fyrir sig. Hún virð­ist hins vegar ólík­leg, sé litið til alþjóð­legra skuld­bind­inga og þró­unar í orku­málum heims­ins.

En það er líka eflaust eitt­hvað sem álf­ram­leið­end­urnir vilja, enda gæti orku­verðið marg­fald­ast ef sæstreng­ur­inn myndi tengja Ísland við umheim­inn. Það myndi skila sér í vasa eig­anda orku­sal­ans, Lands­virkj­un­ar, sem er íslenskur almenn­ing­ur. Alþingi ræður svo hvernig orku­verð eigi að mót­ast til almenn­ings. Sá réttur fer ekk­ert með þriðja orku­pakk­an­um.

Sæstreng­ur­inn er flókið mál og það virð­ist erfitt að koma honum á dag­skrá. Fróð­legt er í þessu sam­hengi, að velta fyrir sér hvernig Norð­menn hafa markað sína stefnu, og eru að fram­kvæma hana. Það er ekk­ert að ótt­ast þegar kemur að því að kynna sér þau mál og vinstri og hægri í stjórn­málum skiptir ekki öllu máli.