Ég las magn­aða bók um dag­inn, Smá­sögur heims­ins - Norð­ur­-Am­er­íka. Hún er hluti af bóka­röð með smá­sögum víða að úr heim­in­um, sem Bjartur gaf út.

Höf­undar koma allir frá Norð­ur­-Am­er­íku og eru að takast á við hinar ýmsu spurn­ingar í knöppu formi smá­sagna.

Fólk að tala saman

Einn af snill­ingum þessa forms er Ernest Hem­ingway. Sögur hans lifa og munu lifa. Þær fjalla margar hverjar um hvers­dags­lega hluti, oft hyl­djúpar, en líka ein­faldar og aðgengi­leg­ar. Fólk að tala sam­an, voru hans ær og kýr. Það má koma ýmsu fyrir í því formi, ef því er sýnd sú virð­ing sem það á skil­ið.

Þegar hann fékk Nóbels­verð­laun 1954 - ári á undan Hall­dóri Lax­ness - var það meðal ann­ars rök­stutt með smá­sagna­snilli hans. Það þótti umdeilt, enda voru smá­sögur lengi að fá þá virð­ingu sem þær áttu skil­ið.

Hæð­irnar eins og fílar

Í bók­inni er sagan Hæðir eins og hvítir fíl­ar. Þar er lýst hvers­dags­legu sam­tali manns og konu á bar, við lest­ar­stöð á milli Madríd og Barcelona. Þar sést yfir hæð­irnar sem standa upp úr nátt­úr­unni eins og hvítir fíl­ar.

Hem­ingway nær að fanga mikið í þess­ari stuttu sögu - hún er ein­ungis fimm blað­síð­ur. Þarna eru þagn­ir, fólk úr öllum átt­um, það er amstur dags­ins, það er lestur í tján­ingu við ókunn­uga, það er bros og dað­ur, það er eitt­hvað óáþreif­an­legt og tært við þessar lýs­ing­ar. „Mér líður vel,“ sagði hún. „Það er ekk­ert að mér. Mér líður vel.“ segir í loka­orðum sög­unn­ar.

Les­and­inn er skil­inn eftir í lausu lofti. En sá sem ekki veltir fyrir sér þessum tveimur per­sónum að tala saman á barnum við lest­ar­stöð­ina og getur ekki ímyndað sér leik­svið sem Hem­ingway dregur fram í text­an­um, hann hlýtur að eiga við eitt­hvað vanda­mál að stríða.

Marg­slungið og fal­legt

Ætli þetta telj­ist ekki list eins og hún ger­ist best. Vekj­andi upp spurn­ingar og hugs­an­ir, en um leið lýs­ing á ein­hverju sem er marg­slungið og fal­legt.

List á oft erfitt upp­dráttar í opin­berri umræðu og þá einkum ein­hvers konar við­ur­kenn­ing á efna­hags­legu mik­il­vægi hennar í okkar sam­fé­lagi. Einu sinni á ári blossar upp umræða um lista­manna­laun og eru þau oft dregin fram í nei­kvæðu ljósi. Það er í svo til eina skiptið á hverju ári, sem það fer fram opin­ber umræða um gildi lista fyrir sam­fé­lag­ið.

Á dög­unum skrif­aði ég leið­ara þar sem ég sagði, að mér fynd­ist að það kæmi vel til greina að marg­falda lista­manna­laun og það ætti að vera hluti af því að gera hlut­ina vel. Kjarni menn­ingar skil­grein­ing­ar­innar liggur ekki síst í því, að gera hlut­ina vel.

Án þess að end­ur­taka þar efn­is­lega það sem fram kem­ur, þá finnst mér að stjórn­völd þurfi að huga að því að stór­auka stuðn­ing við menn­ing­ar­starf­semi og lista­menn.

Heil­indi

Annað sem list þarf til að blómstra í sam­fé­lagi eru heil­indi.

Það þarf að vera vinna á bak við list­ina. Dugn­að­ur. Elja. Þol­in­mæði. Virð­ing. Allt sem þarf til að það sé alveg öruggt, að það sé reynt að vanda til verka eins og hægt er. Listin spyr ekki alltaf um umfang, en hún þarf heil­indi af hálfu þess sem ber hana á borð. 

Er þetta ekki gott lang­tíma­mark­mið?

Að vilja gera hlut­ina vel og af heil­ind­um. Stór­sókn í listum er eflaust hættu­leg, ef hún er fram­kvæmd bók­staf­lega, enda fátt jafn fjarri list - þar sem hlut­irnir eru gerðir vel og af heil­indum - eins og hraðsoðin hugsun eða stefna.

Stundum þarf að nostra við það að gera hlut­ina vel og sjá þá hvítu fíla sem móta rammann í kringum sam­tal okkar um list og gildi hennar í sam­fé­lag­inu. Það er von­andi að stjórn­völd muni taka ákall lista­manna - hvort sem það er í kvik­mynda­gerð, hönn­un, rit­störf­um, mynd­list, arki­tektúr eða öðrum list­grein­um- alvar­lega.

Það er þörf á því að sýna íslenskri list meiri virð­ingu - með mun meiri fjár­mun­um, beint - en ekki síður með því að vinna að lang­tíma­sýn af heil­indum og með það að mark­miði að gera það sem gera þarf vel.

Nið­ur­rifs­starf­semi

Bene­dikt Erlings­son, leik­ari og leik­stjóri, sagði eitt sinn í við­tali sem ég tók við hann árið 2015, að honum fynd­ist eins og það væri í gangi nið­ur­rifs­stefna gagn­vart menn­ing­ar­starf­semi í land­inu, fremur en upp­bygg­ing. Stór orð frá manni sem veit hvað hann syng­ur.

Til að gefa lista­mönnum það svið sem þarf til að þeir geti teiknað upp hvíta fíla á hæðum á Spáni, ljós­lif­andi á fimm síðum þannig að maður gleymi þeim aldrei - svo eitt­hvað sé nefnt - þá er lág­mark að það sé á þá hlust­að. 

Stjórn­völd eru hvött til þess standa við stóru orðin þegar kemur að því að styðja við list og meta hana að verð­leikum í fjár­fest­ingu og lang­tíma­stefnu.