Í ljósi heims­far­ald­urs kór­óna­veirunn­ar, stöndum við sem þjóð nú frammi fyrir erf­iðum og flóknum ákvörð­un­um. Við búum við for­dæma­laust ástand sem einna helst verður líkt við heims­far­aldur inflú­ensu árið 1918 og seinni heims­styrj­öld­ina. Við slíkar aðstæður þarf að bregð­ast við með hraði, af festu og nákvæmni. Aðgerðir íslenskra stjórn­valda hafa verið leiddar af emb­ætti sótt­varn­ar­lækn­is, emb­ætti land­læknis og rík­is­lög­reglu­stjóra. Svo virð­ist sem við höfum staðið okkur vel í fyrri hluta þeirrar vinnu við að draga úr smiti með rakn­ingu til­fella, en nú er komið að seinni hálf­leiknum með auknu álagi sem kallar á skjót við­brögð. 

Heil­brigð­is­starfs­menn hér­lendis og í nágranna­lönd­unum hafa komið á fram­færi skýrum skila­boðum til allra að halda sig heima til að þeim sé mögu­legt að vinna sína vinnu. Á mánu­dag til­kynni for­sæt­is­ráð­herra Breta að þjóðin yrði að standa saman og vera heima, nema algjör nauð­syn krefði. Þá tók hann fram að með því væri verið að kaupa tíma til að und­ir­búa heil­brigð­is­kerfið frekar, bæði hvað varðar tækja­búnað og mögu­lega með­ferð. Læra má að ein­hverju leyti af þeim löndum sem þegar hafa orðið illa úti, s.s. Ítalíu og Kína. Þá hefur Alþjóða­heil­brigð­is­mál­stofn­un­in, WHO, gefið út leið­bein­ingar um hvernig eigi berj­ast við þennan sjúk­dóm. 

Sér­stak­lega verður að huga að hags­munum fram­línu heil­brigð­is­starfs­manna og ann­ara sem sinna nauð­syn­legum störfum í þágu almanna­varna á þessum erf­iðu tím­um. Með hlið­sjón af skyldu stjórn­valda og vinnu­veit­anda til að tryggja starfs­fólki öruggt starfs­um­hverfi, sbr. t.d. ákvæði laga um aðbún­að, öryggi og holl­ustu­hætti á vinnu­stöðum og ákvæða EBE til­skip­ana nr. 89/391/EBE og 92/57/EBE er tví­mæla­laust skylda á yfir­völdum að tak­marka útsetn­ingu heil­brigð­is­starfs­manna, kenn­ara og ann­arra sem gert er að starfa í dag. Á yfir­borð­inu hafa stjórn­mála­menn a.m.k. ekki skipt sér af ein­stökum ákvörð­un­um, þeir bera þó á end­anum alla ábyrgð á við­brögðum við far­aldr­inum og geta ekki skýlt sér á bak við ráð­legg­ingar ann­arra. 

Af fjöl­miðlum að dæma eru við­brögð margra Vest­ur­landa­ríkja í dag grund­völluð á nýlegri skýrslu Imper­ial Col­lege í London. Þar er bent á tvær megin leiðir til að berj­ast við veiruna, ann­ars vegar bæl­ingu (e. suppression) og hins vegar mildun (e. mitigation). Ljóst er af skýrsl­unni að fyrir heil­brigð­is­kerfi Banda­ríkj­anna og Bret­lands er bæl­ing eina færa leiðin og jafn­framt sú sem myndi kosta færri manns­líf. 

Núna liggur fyrir að sam­fé­lags­smit hefur orðið í íslensku sam­fé­lagi. Hlut­fall greindra nýsmita sem ekki er hægt að rekja til erlends upp­runa fer hækk­andi. Tak­mark­anir á sýna­tökum vekja grun um að fjölda smit­aðra sé van­greind­ur. Við sam­fé­lags­smiti hefur verið brugð­ist með sam­komu­banni. Þrátt fyrir það eru leik­skólar og grunn­skólar ennþá opn­ir. Með þessu er ljóst að hluti starfs­manna sveit­ar­fé­laga er að sinna störf­um. Þeir starfs­menn þurfa að vera í nánu sam­neyti við mögu­lega smit­bera og eru þannig lagðir í hættu til að halda sam­fé­lag­inu gang­andi. Þá eru sam­göngur ennþá frjálsar af smit­uðum svæðum inn á ósmit­uð, en ósmituð byggð­ar­lög kalla eftir breyt­ingum þar á.

Aðstæður á Íslandi eru um margt ein­stak­ar. Milli­landa­sam­göngur hafa að mestu lagst af tíma­bundið og við þær gríð­ar­legu áskor­anir sem við stöndum frammi fyrir er það að mati und­ir­rit­aðra ill­skilj­an­legt hvers vegna stjórn­mála­menn grípa ekki taf­ar­laust til aðgerða eins og útgöngu­banns og tak­mark­ana á sam­göngum milli lands­hluta, með það að mark­miði að stöðva dreif­ingu veirunnar inn­an­lands. Hafa verður í huga að um 10% smit­aðra bæði á Ítalíu og Kína eru heil­brigð­is­starfs­menn. M.t.t. öryggis þeirra, og ann­arra sem sinna nauð­syn­legum störfum í sam­fé­lag­inu, er mik­il­vægt að fækka smit­uðum eins mikið og kostur er. Að tak­marka sótt­varn­ar­að­gerðir vegna mögu­legra efna­hags­legra afleið­inga er að mati und­ir­rit­aðra alltaf órétt­læt­an­legt. Mann­líf verða ekki metin til fjár. Öryggi og heilsa þjóð­ar­innar ásamt öryggi fram­línu starfs­manna í heil­brigð­is­kerf­inu verður að vera leið­ar­ljósið við allar ákvarð­an­ir. 

• Útgöngu­bann og tak­mark­anir á sam­göngum í nokkrar vikur myndi hafa tak­mörkuð efna­hags­leg áhrif, umfram það sem þegar er orð­ið. 
• Hjól efna­hags­lífs­ins á Íslandi gætu aftur farið að snú­ast þegar búið væri að tak­marka og/eða stöðva allt smit inn­an­lands innan nokk­urra vikna. 
• Útgöngu­bann og sam­göngu­tak­mark­anir minnka útsetn­ingu nauð­syn­legra starfs­stétta s.s. leik­skóla­kenn­ara og heil­brigð­is­starfs­manna fyrir smitefn­i. 
• Tak­mörkun á smiti núna, myndi gera und­ir­bún­ing að mögu­legri síð­ari bylgju veirunnar betri, þ.m.t. með til­liti til mögu­legra lyfja­með­ferða eða bólu­setn­ingar sem þá gæti verið komin til. 
• Engar stað­festar óyggj­andi upp­lýs­ingar liggja fyrir um að ein­stak­lingar sem smit­ast af veirunni núna hafi myndað mótefni um alla fram­tíð og þannig liggur ekki fyrir hvort hjarð­ó­næmi geti yfir höfuð mynd­ast. 
• Að mati und­ir­rit­aðra fer það gegn lögum að grípa ekki til frek­ari sótt­varn­ar­ráð­staf­ana taf­ar­laust gagn­vart fram­línu heil­brigð­is­starfs­manna og ann­ara lyk­il­starfs­manna. 

Með þessu viljum við skora á stjórn­mála­menn, sem ráða ferð­inni í við­brögðum við heims­far­aldri kór­óna­veirunn­ar, að hugsa sinn gang alvar­lega. Þá viljum við hvetja önnur stjórn­völd, þ.m.t. sveit­ar­fé­lög, til að taka sjálf­stæðar ákvarð­anir á grund­velli ábyrgðar sinnar til verndar starfs­manna. Ein­stak­lingum sem nú er gert að starfa í þágu almanna­varna eiga rétt á því gripið sé til allra mögu­legra aðgerða. Eru ráða­menn virki­lega til­búnir til að standa frammi fyrir þjóð­inni síðar og rétt­læta það að ekki hafi verið gripið til allra mögu­legra úrræða til að stöðva útbreiðslu veirunn­ar? 

Okkur öllum ber skylda til að vinna sam­an, stöðva far­ald­ur­inn og bjarga þannig manns­líf­um.  

Annar höf­unda er lög­fræð­ingur en hinn lög­maður og lækn­ir.