Í jan­úar síð­ast­liðnum var aug­lýst til sölu stórt hús á rót­grónum stað mið­svæðis í Reykja­vík, Bræðra­borg­ar­stíg 1. Eig­andi þess vildi fá 195 millj­ónir króna fyrir hús­ið, sem var byggt 1906 og er alls um 452 fer­metr­ar. 

Í aug­lýs­ingu sem birt­ist á fast­eigna­vef eins stærsta vef­mið­ils lands­ins sagði að um íbúð­ar- og atvinnu­hús­næði sé að ræða. Það skipt­ist í eitt atvinnu­rými, dag­heim­ili, tvö íbúð­ar­rými og skrif­stofu. „Hús­næðið er í dag leigt út sem 18 her­bergi og ein tveggja her­bergja íbúð og er öll í útleigu. Tæki­færi fyrir fram­kvæmda aðila að þróa eign­ina áfram. Laus strax.“

Síð­degis á fimmtu­dag varð þetta hús elds­voða að bráð. Þrír íbúar lét­ust. Fjöldi fólks sem bar að horfði hjálp­ar­vana á það ger­ast. 

Alls eru 73 ein­stak­lingar skráðir til heim­ilis í hús­inu. Tugir bjuggu þar þegar eld­ur­inn braust út. Í næsta húsi, sem er í eigu sömu aðila, eru skráðir heim­il­is­menn 134. 

Spáð fyrir um fólk að steypa sér út um glugga

Allir hinna látnu voru erlendir rík­is­borg­arar sem komu lík­ast til hingað til lands til að vinna. Í leit að betra lífi og nýjum tæki­fær­um. Sam­kvæmt upp­lýs­ingum innan úr verka­lýðs­hreyf­ing­unni hefur meðal ann­ars fólk sem flutt er til lands­ins á vegum þekktr­ar, og alræmdr­ar, starfs­manna­leigu hafst við í hús­inu á und­an­förnum árum. Eig­andi húss­ins er, sam­kvæmt Vísi, stór­tækur í útleigu á ólög­legu íbúð­ar­hús­næði þar sem erlendir rík­is­borg­arar án atvinnu­leyfis bjugg­u. 

Stundin fjall­aði um húsið sem brann í umfjöllun sem birt­ist síðla árs árið 2015. Þar var það meðal ann­ars kallað „óhæfur manna­bú­stað­ur­“. 

Í umfjöll­un­inni sagði síðan að í hús­inu væru „engar bruna­út­göngu­leiðir fyrir utan aðal­inn­gang­inn upp á aðra og þriðju hæð. Ef kvikn­aði í stiga­gang­inum yrði fólk að steypa sér gegnum glugg­ana af 2-3 hæð eða verða elds­mat­ur.“

Rætt var við bygg­inga­full­trúa Reykja­vík­ur, sem sagð­ist ætla að láta skoða hús­ið. 

Fjórum og hálfu ári síðar dóu þrjár af þeim mann­eskjum sem urðu inn­lyksa í alelda hús­inu og steyptu sér meðal ann­ars út um glugga þess. 

Þótt grunur sé um að einn íbú­anna, maður á sjö­tugs­aldri, beri ábyrgð á því að hafa kveikt eld­inn þá blasir við að bruna­varnir voru enn í ólestri, það hafi legið fyrir árum saman og að yfir­völd hafi ekki gert neitt í því að koma í veg fyrir að eig­endur húss­ins gætu leigt út her­bergi til fólks þrátt fyrir þá stöðu.

Skópu góð­ærið en fyrst til að vera ýtt til hliðar

Síð­asta góð­æri á Íslandi, sem lauk nýver­ið, var knúið áfram af erlendu vinnu­afli. Hér fjölg­aði starf­andi fólki á íslenskum vinnu­mark­aði, aðal­lega í ferða­þjón­ustu og bygg­ing­ar­iðn­aði, um 32 þús­und frá árinu 2012 og fram á síð­asta ár. Á sama tíma fjölg­aði erlendum rík­is­borg­urum á Íslandi um 29.990 tals­ins. Þá eru ekki taldir með þeir sem koma hingað á vegum starfs­manna­leiga. 

Stærð­fræðin er til­tölu­lega ein­föld. Þessi mann­afls­freku, og oft lágt laun­uðu en erf­iðu, verka­manna- og þjón­ustu­störf í þessum lág­fram­leiðni­geirum voru að uppi­stöðu mönnuð með inn­fluttu vinnu­afli. 

Þegar í harð­bakk­ann slær er þessi hópur fyrstur til að vera ýtt til hlið­ar. Fjórir af hverjum tíu sem voru hefð­bundnir atvinn­u­­leit­endur í maí, þ.e. voru atvinn­u­­lausir að öllu leyti en ekki á hluta­bót­um, voru erlendir rík­­is­­borg­­ar­­ar. Alls voru 6.320 slíkir án atvinnu í síð­­asta mán­uði sem sam­svarar því að um 17,6 pró­­sent atvinn­u­­leysi er á meðal erlendra rík­­is­­borg­­ara sem búa á Íslandi. Til sam­an­­burðar var almennt atvinn­u­­leysi í heild sinni 7,4 pró­­sent í maí mán­uð­i. 

Gróði fram yfir mann­legra reisn

Fjöl­margar fréttir hafa verið flutt­ar, árum sam­an, af hörmu­legum aðbún­aði hjá hluta þessa fólki, sem kom til Íslands til að reyna að vinna og bæta sinn hag. Það er svikið um laun. Sumir fá eng­in. Það sem fólkið fær er svo oft dregið af þeim í okur­leigu fyrir óboð­legt hús­næði eða annan til­bú­inn kostn­að. Við vitum þetta og við vitum að það er hægt að koma í veg fyrir þessi níð­ings­verk. En stjórn­völd ákveða að for­gangs­raða ekki í þágu rétt­inda þessa fólks. Hags­munir þeirra sem græða á þeim eru látnir njóta for­gangs. 

Þolend­urnir eru í erf­iðri stöðu. Þeir tala oft ekki tungu­mál sem gagn­ast þeim til að leita réttar síns í íslenskum kerf­um, þekkja illa þann rétt sem þeir eiga og hræð­ast það að verða sendir úr landi ef upp á sam­skipti við vinnu­veit­anda slett­ist. Það er vart hægt að kalla þetta neitt annað en nútíma þræla­hald. En stjórn­völd ákveða að for­gangs­raða ekki í þágu rétt­inda þessa fólks. Hags­munir þeirra sem græða á þeim eru látnir njóta for­gangs. 

Yfirvöld áætla að um fjögur þús­und manns búi í atvinnu­hús­næði á höf­uð­borg­ar­svæð­inu. Þá eru ótaldir hjall­arnir sem erlendu fólki er holað niður í og skil­greindir eru sem íbúð­ar­hús­næði. Eins og sá sem brann á fimmtu­dag. En stjórn­völd ákveða að for­gangs­raða ekki í þágu rétt­inda þessa fólks. Hags­munir þeirra sem græða á þeim eru látnir njóta for­gangs. 

Athugað hvort þeir séu þeir sem þeir segj­ast vera

Þrátt fyrir að kallað hafi verið eftir því árum saman að dóms­mála­ráðu­neytið geri aðgerð­á­ætlun gegn mansali, og að það ákall komi jafnt frá verka­lýðs­hreyf­ing­unni, lög­regl­unni, félags­mála­yf­ir­völdum og fleirum hag­að­il­um, þá hefur það ekki gerst. Algjöran póli­tískan vilja hefur skort til þess að móta nýja slíka áætl­un. Sú afstaða er bein­línis á skjön við alþjóða­sam­þykktir sem Ísland er aðili að. 

Þess í stað var meðal ann­ars lögð áhersla að koma í gagnið sér­hönn­uðum landamæra­eft­ir­lits­bíl sem notuð er til að fara á vinnu­staði og leita að starfs­fólki sem vinnur ólög­lega á Íslandi. Nýlega vakti athygli þegar yfir­lög­reglu­þjónn, sem kynnti virkni bíls­ins, sagði að lög­reglan væri að stöðva „bíla með Albönum eða Rúm­en­um. Þá athugum við hvort þeir séu þeir sem þeir segj­ast ver­a.“  

Þrátt fyrir að lofað hafi ver­ið, við gerð lífs­kjara­samn­ings­ins, að lög­festa aðgerðir gegn félags­legum und­ir­boðum og sekt­ar­á­kvæðum vegna kjara­samn­ings­brota þá bolar ekk­ert á þeim. Frum­varp gegn kenni­tölu­flakki, sem felur meðal ann­ars í sér atvinnu­rekstr­ar­banns­heim­ild, var fyrst lagt fram í maí 2020. Og er enn óaf­greitt á þingi.

Stjórn­völd ákveða ein­fald­lega að for­gangs­raða ekki í þágu rétt­inda þessa fólks. Hags­munir þeirra sem græða á þeim eru alltaf látnir njóta for­gangs. 

Smán­ar­blettur

Þetta er ekk­ert flók­ið. Á Íslandi er níðst á erlendu fólki. Það er komið fram við hluta þess eins og skepn­ur. Ástæðan sem liggur að baki þeirri hegðun er græðgi. Vilji til að auðg­ast með því að skapa mann­lega eymd. 

Á Íslandi ríkir þar af leið­andi kerf­is­lægur ras­ismi sem hefur þá birt­ing­ar­mynd að við sem sam­fé­lag tökum ekki á ömur­legri fram­komu og níð­ings­skap sem á sér stað í auðg­un­ar­skyni, vegna þess að þeir sem verða fyrir honum eru útlend­ing­ar. Níð­ing­arnir sleppa við alla refs­ingu. Og þeir vita að gjörðum þeirra fylgja engar alvar­legar afleið­ingar aðrar en mögu­lega pöntun á nýrri kenni­tölu og heila­brot um nýtt nafn á óhæfu­starf­sem­ina. 

Þessi staða er val. Það er póli­tískt val, og með­vituð for­gangs­röð­un, að eyða frekar tíma og afli í að elt­ast á sér­út­búnum bílum við ein­staka erlenda verka­menn sem eru mögu­lega vit­laust skráðir eða hafa ekki rétt leyfi, í stað þess að lög­festa almenni­lega umgjörð sem refsar þeim sem níð­ast á öðrum mann­fólki með man­sali eða annarri glæp­a­starf­sem­i. 

Þeir sem vald­efla níð­ing­anna, og gera þeim kleift að gera það sem þeir gera, eru oft fínir menn sem njóta virð­ingar í sam­fé­lag­inu. Þeir telja sig ekki ábyrga fyrir ömur­leg­heit­unum sem þeir valda þar sem að við­skipti þeirra eru við fólkið sem níð­ist á inn­flutta vinnu­afl­inu. Þolend­urnir verða með þeim hætti ekki lengur mennskir, heldur tölur í hag­kvæmri rekstr­ar­á­ætl­un. Þessir fínu menn taka ákvörðun um að líta undan og græða á gang­verk­inu. Í eigin huga að fullu und­an­þegnir ábyrgð­ar­keðj­unni.

Kerfið á Íslandi ræðst alltaf á litla mann­inn en lætur þann fína, sem sleikir út um, saddur og full­nægð­ur, vera. Þannig er til að mynda lítil vilji til að koma upp almenni­legu eft­ir­liti og rann­sókn­ar­getu gagn­vart fjár­magns­eig­endur sem mögu­lega stunda millj­arða króna skatta­snið­göngu og pen­inga­þvætti, en hart eft­ir­lit er með því að bóta­þegar með mán­að­ar­legar greiðslur undir öllum eðli­legum fram­færslu­við­miðum fái alveg örugg­lega ekki krónu meira en þau eiga rétt á. Veikar eft­ir­lits­stofn­anir með pen­inga­fólki, hörð eft­ir­fylgni gagn­vart launa­mann­inum eða bóta­þeg­anum er íslenska leið­in. 

Þessi nálgun end­ur­spegl­ast líka í afstöðu kerfa okkar gagn­vart erlendu vinnu­afli. Hún er for­kast­an­leg og smán­ar­blettur á íslenskri þjóð.

Og í fyrra­dag dóu þrír vegna henn­ar.