Í grein í Kjarn­anum 5. jan­úar 2021 setur fyrr­ver­andi kollegi minn fram þá full­yrð­ingu að það sé vel þekkt nið­ur­staða í hag­fræði að skyn­sam­lega valdir tollar á inn­flutn­ing og aðrar inn­flutn­ings­tak­mark­anir bæti þjóð­ar­hag. Kollegi minn fyrr­ver­andi vitnar í við­ur­kennt fræði­rit (New Palgrave Dict­ion­ary of Economics, 2008). Fjallað er um tolla (e. tariffs) á nokkrum stöðum í þessu ríf­lega 4.000 síðna riti. Kollegi minni hirðir ekki um að geta þess hvar í þessu langa riti sú nið­ur­staða kemur fram að tollar bæti þjóð­ar­hag. 

Nóbels­verð­launa­haf­inn Tibor Scitov­sky á kafla í bók­inni (sem reyndar er upp­haf­lega frá því 1998 eða fyrr) sem ber yfir­skrift­ina „tariffs“, sjá hér. Hann rekur að tollar hafi á sögu­legum tíma verið mik­il­væg(asta) tekju­lind kon­unga og keis­ara. Nú eru tolla­tekjur 0,4% af tekjum rík­is­sjóðs Íslands (sjá frum­varp til fjár­laga fyrir 2021). Því væri hægt að fella niður alla aðflutn­ings­tolla án þess að það hefði merkj­an­leg áhrif á afkomu hins opin­ber­a. Um­stang við inn­heimtu tolla er nokk­urt. Ekki liggja fyrir gögn um hversu dýrt er að afla hverrar krónu í tolla­tekjum sam­an­borið við kostnað við virð­is­auka­skatts- eða tekju­skattsinn­heimtu, en lík­lega yrði sá sam­an­burður óhag­stæður tollum sem tekju­stofni.

Ef tollar eru ónýtir sem tekju­öfl­un­ar­tæki, til hvers eru þeir þá lagðir á? Scitov­sky segir okkur að hag­fræð­ingar hafi nefnt þrenns konar sjón­ar­mið til sög­unn­ar. Í fyrsta lagi eru það inn­flutn­ings­skiptarökin (e. import substitution argu­ment), í öðru lagi mót­un­ar­rökin (e. infant-industry argu­ment) og í þriðja lagi við­skipta­kjararökin (e. terms-of-trade argu­ment).

Mót­un­ar­rökin komu fyrst til umræðu í grein eftir fyrsta fjár­mála­ráð­herra Banda­ríkja Norð­ur­-Am­er­íku (Alex­ander Hamilton: Report on Manu­fact­ures). Inn­tak þeirra er að gefa „ný­græð­ing­i“, þ.e.a.s. nýrri atvinnu­grein, tíma og tæki­færi til að þró­ast og þroskast í skjóli fyrir grimmri erlendri sam­keppn­i. ­Sam­kvæmt Scitov­sky nýtt­ust tíma­bundnir nýgræð­ings­tollar löndum á borð við Banda­ríki Norð­ur­-Am­er­íku og Þýska­landi ágæt­lega. En hann rekur rann­sókn­ar­nið­ur­stöður sér­stak­lega frá Pakistan og Suð­ur­-Am­er­íku sem benda sterk­lega til þess að lang­vinn beit­ing nýgræð­ings­tolla ýti undir óskil­virkni og slæma nýt­ingu auð­linda.

Inn­flutn­ings­skiptarökin eru keim­lík mót­un­ar­rök­un­um. Þá er lögð áhersla á að tollar geri inn­lenda vöru hlut­falls­lega ódýr­ari í inn­kaup­um en sam­bæri­lega erlenda vöru. ­Með þeim hætti styðji toll­ur­inn við inn­lenda fram­leiðslu, hækki atvinnustig, bæti sam­keppn­is­stöðu inn­lendrar fram­leiðslu. Þetta eru sömu áhrif og vel heppnuð geng­is­fell­ing hef­ur. Scitov­sky segir okkur að hag­fræð­ingar á borð við Little og fleiri hafi kom­ist að raun um það að jákvæð áhrif toll­verndar fjari út eftir ákveð­inn tíma af sömu ástæðum og rakið var í tengslum við mót­un­ar­rök­semd­ina. Toll­arnir gefa rými fyrir spill­ingu, óskil­virkni og lít­inn hvata til að nýta tækninýj­ung­ar, svo nokkuð sé nefn­t. ­Sam­kvæmt sam­an­tekt Dou­glas A. Irwin voru hag­fræð­ingar búnir að yfir­gefa hug­mynd­ina um ágæti tolla á grund­velli inn­flutn­ings­skipta um miðjan 7unda ára­tug 20. ald­ar­. ­Stjórn­mála­menn voru þó seinni til sam­kvæmt Irwin.

Viðskiptakjararökin lúta að því að land sem kaupir stóran hluta ákveð­innar vöru sem fram­leidd er í öðru landi geti þvingað selj­endur vör­unnar til að lækka inn­kaups­verð með því að leggja á tolla. Limao, Wein­stein og Broda gera til­raun til að kanna þetta mál töl­fræði­lega. ­Nið­ur­staða þeirra er að þetta megi til sanns vegar færa. Þannig kom­ast þeir að því að tollar sem Kín­verjar lögðu á inn­flutn­ing hafi verið allt að því 9 pró­sentu­stigum hærri í vöru­flokkum þar sem mark­aðs­hlut­deild þeirra var mikil sam­an­borið við vöru­flokka þar sem mark­aðs­hlut­deild þeirra var lít­il. Þeir kom­ast sömu­leiðis að því að Banda­ríkin beiti sér af svip­uðum hætti á þeim sviðum við­skipta þar sem Alþjóða­við­skipta­mála­stofn­unin (WTO) setur þeim ekki stól­inn fyrir dyrn­ar. Limao gerir síðan grein fyrir þessum sömu rökum í grein í 2008 útgáf­unni af New Palgrave Dict­ion­ary of Economics sem ber yfir­skrift­ina Optimal Tariffs. Í loka­orðum þeirrar greinar leggur hann áherslu á að kenn­ingin um hag­kvæma tolla hafi þró­ast frá því að vera leið­bein­andi (e. normati­ve) í að vera hluti af verk­færum hag­fræð­inga sem greina hag­ræn rök ýmissa ákvæða tollasamn­inga (e. positive the­or­y).

Tollum er nú fyrst og fremst beitt gagn­vart inn­fluttum land­bún­að­ar­af­urð­um. Hvaða leið­bein­ingu gefa Scitov­sky, Palgra­ve, Irwin og Limao og félagar okkur varð­andi þær afurð­ir? Hvernig eiga mót­un­ar­rök­in, inn­flutn­ings­skiptarökin og við­skipta­kjararökin við í til­felli íslensks land­bún­að­ar­? ­Mót­un­ar­rökin eiga aug­ljós­lega ekki við. Land­bún­aður er ekki í hlut­verki reifa­barns í íslensku atvinnu­lífi. Þvert á móti er land­bún­aður elsta atvinnu­grein lands­ins. Inn­flutn­ings­skiptarökin eru þau rök sem tals­menn land­bún­aðar nefna langoft­ast í ræðu og rit­i. Eins og rakið er hér að ofan eru nokkrir ára­tugir síðan hag­fræð­ingar afskrif­uðu þá rök­semda­færslu með hlið­sjón af reynslurökum og töl­fræði­legum próf­un­um. Þá eru aðeins við­skipta­kjararökin eft­ir. Íslend­ingar eru ekki stærsti kaup­andi nokk­urrar erlendrar land­bún­að­ar­af­urð­ar. Íslend­ingar geta því ekki beitt kaup­enda­mætti sínum til að þvinga inn­kaups­verð slíkra afurða niður.

Að öllu sam­an­lögðu verð­ur­ að álykta að jafn­vel þó svo inn­flutn­ings­tak­mark­anir og inn­flutn­ings­tollar geti við ákveðnar aðstæður og sé þeim beitt í til­tölu­lega stuttan og afmark­aðan tíma bætt þjóð­ar­hag, þá eigi þau rök ekki með neinum hætti við um íslenskan land­bún­að. Vilji kollegi minn fyrr­ver­andi finna veilur í rökum fram­kvæmda­stjóra Félags atvinnu­rek­enda, sem hann telur sig svara í grein sinni, verður hann að leita á önnur mið en í smiðju grein­ar­höf­unda í New Palgrave Dict­ion­ary of Economics.

Höf­undur er pró­­­­­fessor í hag­fræði við Háskóla Íslands.