Tveir hag­fræð­ing­ar, þau Erna Bjarna­dóttir, starfs­maður Mjólk­ur­sam­söl­unn­ar, og Ragnar Árna­son, pró­fessor emeritus, sáu sig knúna til að svara grein und­ir­rit­aðs sem birt­ist í Kjarn­anum á nýárs­dag. Ýmis atriði í svör­unum virð­ast á ein­hverjum mis­skiln­ingi byggð. Það er leið­in­legt, ekki sízt af því að Erna seg­ist í sinni grein vilja hafa það sem sann­ara reyn­ist að leið­ar­ljósi. Ég leyfi mér því að svara fáeinum atriðum í þessum skrif­um.

Óheftur inn­flutn­ing­ur?

Ragnar Árna­son segir í fyrsta lagi að und­ir­rit­aður hafi í grein­inni talað fyrir „toll­frjálsum inn­flutn­ingi á land­bún­að­ar­vörum til lands­ins“ og að ég sé með „hug­myndir […] um óheftan inn­flutn­ing á land­bún­að­ar­af­urðum frá ESB.“ 

Nú hef ég lesið mín eigin skrif aftur til að ganga úr skugga um hvort þar hafi verið um ein­hverja ósjálf­ráða skrift að ræða, en finn þessum full­yrð­ingum pró­fess­ors­ins engan stað. Félag atvinnu­rek­enda, sem ég tala fyr­ir, hefur tekið undir til­lögur Sam­ráðs­vett­vangs um aukna hag­sæld, sem til var stofnað 2013 í fram­haldi af útgáfu skýrslu McK­insey um íslenzkt efna­hags­líf, en þær gengu út á að lækka almenna tolla á búvörum um helm­ing og afnema toll­vernd á svína- og ali­fugla­kjöti að fullu.

Í grein­inni tók ég hins vegar til varna fyrir tolla­samn­ing Íslands og Evr­ópu­sam­bands­ins, sem ýmsir hags­muna­að­ilar í land­bún­að­inum hafa viljað segja upp. Sá samn­ingur gengur út á fremur tak­mark­aða frí­verzlun með land­bún­að­ar­vörur á milli Íslands og ESB, mjög langt frá ein­hverju sem hægt er að kalla óheftan inn­flutn­ing. 

Félag atvinnu­rek­enda hefur lagt áherzlu á að í þeim við­ræðum við ESB um end­ur­skoðun samn­ings­ins, sem utan­rík­is­ráð­herr­ann hefur haft frum­kvæði að, verði unnið í sam­ræmi við 19. grein EES-­samn­ings­ins, en þar seg­ir: „Samn­ings­að­ilar skuld­binda sig til að halda áfram við­leitni sinni til að auka smám saman frjáls­ræði í við­skiptum með land­bún­að­ar­af­urð­ir.“

Toll­verndin er rík­ust á Íslandi

Bæði Erna og Ragnar leggja mikið upp úr því að öll vest­ræn ríki, þar á meðal „upp­lýst­ustu þjóðir heims“, eins og Ragnar orðar það, leggi tolla á land­bún­að­ar­vörur ekki síður en Ísland. Það hafði ekki farið fram­hjá mér. Því er hins vegar gjarnan haldið fram að toll­verndin hér á landi sé bara ósköp svipuð eða jafn­vel minni en í öðrum vest­rænum ríkj­um, t.d. í Evr­ópu­sam­band­in­u. 

Nýlega kom út skýrsla starfs­hóps á vegum atvinnu­vega­ráðu­neyt­is­ins, þar sem Bænda­sam­tök Íslands, fyrr­ver­andi vinnu­veit­andi Ernu, áttu full­trúa, um þróun toll­verndar fyrir land­bún­að­ar­vörur hér á landi. Nið­ur­staða starfs­hóps­ins er að toll­vernd fyrir búvörur sé miklu meiri á Íslandi en í flestum öðrum vest­rænum ríkjum og hafi heldur auk­izt á allra síð­ustu árum. 

Í skýrsl­unni eru gögn frá Efna­hags- og fram­fara­stofn­un­inni (OECD) notuð til að bera saman toll­vernd á milli landa og reiknað svo­kallað NPCc-hlut­fall. Það er það verð sem fram­leið­endur fá greitt fyrir afurðir sínar sem hlut­fall af inn­flutn­ings­verði, þ.e. heims­mark­aðs­verði vör­unnar auk flutn­ings­kostn­að­ar. Ef hlut­fallið er 3 er verð til fram­leið­enda þrisvar sinnum (200%) hærra en verð á heims­mark­aði, en ef það er einn er verð til fram­leið­anda jafnt heims­mark­aðs­verði. Í sam­an­burð­inum er þetta hlut­fall reiknað fyr­ir­ ­vegið með­al­tal helztu land­bún­að­ar­af­urða sem hvert ríki fram­leið­ir.

Nið­ur­staðan er sú að toll­vernd á Íslandi er langt umfram það sem tíðkast að með­al­tali í aðild­ar­ríkjum OECD, eða 1,77 að með­al­tali árin 2017-2019. Það þýðir að afurða­verð til bænda er að jafn­aði 77% hærra en inn­flutn­ings­verð sam­bæri­legrar vöru ef engar hindr­anir væru á inn­flutn­ingi. Hlut­fallið fyrir Noreg er 1,73, fyrir Sviss 1,42, fyrir OECD í heild 1,12 og fyrir Evr­ópu­sam­bandið er það 1,04. Það þýðir t.d. að í Evr­ópu­sam­band­inu er toll­verndin aðeins ígildi um 4%.

Það er því aug­ljós­lega tals­vert borð fyrir báru að draga úr toll­vernd fyrir íslenzkan land­búnað en stand­ast engu að síður sam­an­burð við „upp­lýst­ustu þjóðir heims“.

Vill eng­inn banna inn­flutn­ing?

Ég fjall­aði í grein minni um þann gríð­ar­lega þrýst­ing sem stjórn­völd hafa verið undir að und­an­förnu að hefta inn­flutn­ing á búvörum til að vernda inn­lendan land­búnað fyrir sam­keppni. Erna segir að hvergi hafi verið settar fram kröfur um að banna inn­flutn­ing á búvör­um. Það er ekki rétt hjá henn­i. 

Í frétt Morg­un­blaðs­ins 13. nóv­em­ber síð­ast­lið­inn, undir fyr­ir­sögn­inni „inn­flutn­ingur verði stöðv­að­ur“ var þannig haft eftir Ágústi Andr­és­syni, for­stöðu­manni kjöt­af­urða­stöðvar Kaup­fé­lags Skag­firð­inga, að „það eina rétta sé að stöðva inn­flutn­ing á meðan verið er að vinna úr birgð­un­um“ sem safn­azt hafi upp inn­an­lands.

Fyrr­ver­andi vinnu­veit­andi Ernu, Bænda­sam­tök­in, sendi atvinnu­vega­ráðu­neyt­inu erindi 30. apríl á síð­asta ári og fór fram á að toll­kvót­ar, þ.e. heim­ildir til toll­frjáls inn­flutn­ings, sam­kvæmt tolla­samn­ingi Íslands og ESB yrðu ekki boðnir út fyrir seinni helm­ing árs­ins. Þannig hefði í raun verið tekið fyrir stóran hluta inn­flutn­ings búvara. Ráðu­neytið svar­aði því erindi rétti­lega þannig að það væri brot bæði á samn­ingnum og lög­um. Engu að síður hafa hags­muna­að­ilar í land­bún­að­inum áfram haft slíkar kröfur uppi á hendur stjórn­völd­um, með óform­legri hætti eftir að form­lega leiðin virk­aði ekki.

Hvernig hjálpum við land­bún­að­in­um?

Tals­menn land­bún­að­ar­ins, Erna Bjarna­dóttir þar með tal­in, taka gagn­rýni Félags atvinnu­rek­enda á við­skiptaum­hverfi búvöru­mark­að­ar­ins gjarnan óstinnt upp og telja félagið andsnúið íslenzkum land­bún­aði. Það er fjarri sann­i. 

FA hefur vissu­lega gagn­rýnt harð­lega til­lögur um að hjálpa eigi land­bún­að­in­um, einum atvinnu­greina, að bregð­ast við kór­ónu­veiru­far­aldr­inum með sér­tækum aðgerð­um, sem fela í sér sam­keppn­is­hömlur og bitna á hag neyt­enda. Undir það falla kröfur um breytt útboð toll­kvóta, sem stjórn­völd létu und­an, um upp­sögn tolla­samn­ings­ins, sem rík­is­stjórnin mætti með til­lögu um end­ur­skoðun hans, og um und­an­þágu kjöt­af­urða­stöðva frá sam­keppn­is­lög­um, sem er í vinnslu í atvinnu­vega­ráðu­neyt­in­u. 

FA hefur hins vegar stutt að bændum sé hjálpað með beinum styrkjum og að rekstr­ar­að­ilar í land­bún­að­inum hafi sama aðgang og öll önnur fyr­ir­tæki að almennum úrræðum vegna kór­ónu­veiru­krepp­unn­ar, á borð við styrki, lán og greiðslu­fresti. FA er sömu­leiðis þeirrar skoð­unar að núgild­andi sam­keppn­is­lög, sem heim­ila und­an­þágur frá banni við sam­keppn­is­hamlandi sam­starfi fyr­ir­tækja ef þau geta m.a. sýnt fram á sann­gjarna hlut­deild neyt­enda í ávinn­ingi af sam­starf­inu, hljóti að eiga við um kjöt­iðnað eins og aðrar atvinnu­grein­ar. Ef menn telja þau ákvæði ekki duga, hljóta þeir að hafa áhyggjur af að geta ekki sýnt fram á ávinn­ing neyt­enda af sam­starf­in­u. 

FA er sömu­leiðis þeirrar skoð­unar að hefð­bund­inn land­bún­aður á Íslandi eigi að njóta stuðn­ings, en að hann eigi að vera á þeim nótum sem Sam­ráðs­vett­vang­ur­inn lagði til, þ.e. ekki fram­leiðslu­tengdur og mark­aðs­trufl­andi, heldur fremur tengdur við t.d. ræktun og verndun lands, líf­ræna ræktun og fjár­fest­ingu, en bændur fram­leiði síðan það sem þeim sýn­ist án afskipta rík­is­ins. 

Verzl­un­ar­fyr­ir­tæk­in, sem hafa frá upp­hafi verið kjarn­inn í FA, vita mæta vel að verzl­unin og land­bún­að­ur­inn þurfa hvort á öðru að halda og vilja gjarnan stuðla að því að efla hag hans, eins og Erna leggur til. En það er tíma­bært að fara að hugsa hlut­ina upp á nýtt í íslenzkum land­bún­aði. Núver­andi stefna hefur gengið sér til húðar og fram­tíðin ætti fremur að markast af nýsköpun og sókn en varð­stöðu um gamla póli­tík og sífelldri vörn. Og já, það er mjög gagn­legt að byggja umræð­una á stað­reyndum en ekki ein­hverjum til­bún­ingi. Þá miðar okkur kannski í átt­ina.

Höf­undur er fram­kvæmda­stjóri Félags atvinnu­rek­enda.