Í dag komst umboðs­maður Alþingis að þeirri nið­ur­stöðu að Hanna Birna Krist­jáns­dótt­ir, fyrrum inn­an­rík­is­ráð­herra, hafi farið langt út fyrir vald­svið sitt þegar hún ákvað að reyna að hafa áhrif á lög­reglu­rann­sókn sem snéri að henni og aðstoð­ar­mönnum henn­ar. Lög­reglu­stjór­inn hafði áður lýst því fyrir umboðs­manni að Hanna Birna hafði ham­ast á hon­um, með sím­töl­um, fund­ar­boðum og hót­un­um. Erfitt er að draga aðra ályktun en að til­efnið hefði verið að koma í veg fyrir að málið yrði fullrann­sakað og myndi leiða til ákæru.

Hanna Birna lét ekki þar við sitja. Eftir að Stefán hafði upp­lýst umboðs­mann um það sem hún hafði gert krafð­ist Hanna Birna, eða lög­maður á hennar veg­um, skýr­inga á því sem hann greindi honum frá. Hanna Birna lét það ekki nægja að hella sér yfir Stefán vegna rann­sókn­ar­inn­ar, heldur hélt áfram að ham­ast í honum vegna þess að hann svar­aði spurn­ingum umboðs­manns Alþingis eftir bestu sam­visku, líkt og lög gera ráð fyr­ir.

Eftir að Hanna Birna sagði af sér ráð­herra­dómi virð­ist hún hafa gef­ist upp gagn­vart því að reyna að klóra sig út úr því póli­tíska sjálf­skap­ar­víti sem hún var búin að skapa sér með síend­ur­teknum lygum um eðli sam­skipta sinna við Stefán og við­ur­kenndi í bréfi sem sent var 8. jan­úar að hún hefði ekki átt að eiga í neinum sam­skiptum við hann. Hún hefur í kjöl­farið beðið Stefán afsök­unar á fram­göngu sinni.

Dylgjur og dómar án rétt­ar­halda?

Hanna Birna þarf að biðja ansi marga til við­bótar afsök­un­ar. Einn þeirra er Tryggvi Gunn­ars­son, umboðs­maður Alþing­is. Á meðan að á athugun umboðs­manns stóð reyndi hún ítrekað að hafa áhrif á hana.

Eftir að umboðs­maður birti bréf sem hann hafði sent Hönnu Birnu opin­ber­lega sendi hún frá sér yfir­lýs­ingu. Þar sagði meðal ann­ars: „Ég undr­ast þessi vinnu­brögð umboðs­manns, ætla ekki að reyna að útskýra þau eða hafa á þeim aðra opin­bera skoðun en þá að vera bæði hugsi og sorg­mædd yfir því á hvaða stað ýmsar stofn­anir lands­ins eru og hvernig þær geta ólíkt lýð­ræð­is­lega kjörnum full­trúum eða dóm­stólum sett fram eigin dylgjur og dóma án rök­stuðn­ings eða rétt­ar­halda. Ég tel einnig að öll atburða­rásin í kringum þetta mál, sem manna á meðal er kallað leka­mál­ið, hefði miklu frekar átt að gefa umboðs­manni til­efni til vanga­veltna um stöðu og sjálf­stæði lýð­ræð­is­lega kjör­inna ein­stak­linga gegn ein­staka stofn­unum í stjórn­kerf­inu – heldur en því að gera sam­skipti sem báðir aðilar hafa sagt full­kom­lega eðli­leg tor­tryggi­leg með ein­hliða skoð­un“.

Þessi yfir­lýs­ing eld­ist ekki vel í ljósi þess að síðan hún var send þá hefur Gísli Freyr Val­dórs­son, fyrrum aðstoð­ar­maður Hönnu Birnu sem starf­aði að öllu leyti í hennar umboði og á hennar ábyrgð, játað að hafa lekið minn­is­blað­inu um Tony Omos og verið dæmdur í átta mán­aða fang­elsi fyr­ir. Hún eld­ist heldur ekki vel í ljósi nið­ur­stöðu umboðs­manns sem kunn­gjörð var í dag, enda hefur Hanna Birna nú við­ur­kennt að sam­skipti hennar við Stefán hafi verið gal­in.

Að reyna að láta reka blaða­menn

Hanna Birna mætti líka biðja blaða­menn­ina sem hún reyndi að fá rekna af DV fyrir að segja sannar og nauð­syn­legar fréttir af leka­mál­inu afsök­un­ar. Hún mætti biðja þing­menn­ina sem hún ákvað að skamma fyrir að spyrja út í málið á Alþingi afsök­un­ar. Hún mætti biðja fjöl­miðla­menn­ina sem hún laug ítrekað að um eðli sam­skipta sinna við Stefán Eiríks­son afsök­un­ar.

Og hún ætti að biðja íslenskan almenn­ing afsök­un­ar. Afsök­unar á því að hafa ítrekað reynt, með miklum þunga, að koma í veg fyrir að leka­málið yrði upp­lýst og að stofn­anir rík­ins­ins ynnu vinn­una sína.

Snýst ekk­ert um póli­tík

Á fundi stjórn­skip­un­ar- og eft­ir­lits­nefndar virt­ust margir stjórn­ar­þing­menn sem í nefnd­inni sitja ekki hafa mik­inn áhuga á nið­ur­stöðu umboðs­manns, heldur því hvernig athugun hans fór fram. Þessi afstaða kom skýr­ast fram hjá Karli Garð­ars­syni, þing­manni Fram­sókn­ar­flokks­ins. Hann fetti fingur út í að gögn hefðu verið birt á meðan að athugun hafi staðið yfir og að umboðs­maður hafi þar með verið að reka málið í fjöl­miðl­um. Líkt og umboðs­maður benti á í svari sínu við spurn­ingum Karls þá er birt­ing slíkra gagna und­ir­orpin upp­lýs­inga­skyldu stjórn­valda. Almenn­ingur og fjöl­miðlar eiga bein­línis rétt á aðgangi að þeim sam­kvæmt upp­lýs­inga­lög­um.

Og umboðs­maður starfar í sam­ræmi við lög. Hann má ekki víkja frá þeim lögum þótt and­lag rann­sóknar hans sé ráð­herra. Ef vilji er til að breyta lögum þá er þing­mað­ur­inn Karl Garð­ars­son, sem vinnur við að setja lög, í kjörað­stæðum til að gera það.

Og umboðs­maður starfar í sam­ræmi við lög. Hann má ekki víkja frá þeim lögum þótt and­lag rann­sóknar hans sé ráð­herra. Ef vilji er til að breyta lögum þá er þing­mað­ur­inn Karl Garð­ars­son, sem vinnur við að setja lög, í kjörað­stæðum til að gera það. Hann, og ýmsir nefnd­ar­fé­lagar hans, virð­ast hins vegar hafa meiri áhyggjur af því hvernig upp­lýs­ingar um rann­sókn birt­ast en af nið­ur­stöðu rann­sókn­ar­innar sjálfr­ar. Sú sýnir nefni­lega að ráð­herra í rík­is­stjórn sem flokkur hans leiðir hefur sýnt af sér for­dæma­lausa vald­níðslu.

Hönnu Birnu var tíð­rætt um það und­an­farna mán­uði að leka­málið væri „ljótur póli­tískur leik­ur“. Þar gaf hún í skyn að umfjöll­un­um, rann­sókn á og eft­ir­fylgni með leka­mál­inu og skíta­hal­anum sem því fylgdi væru runnin undan rifjum ein­hverra óskil­greindra póli­tískra and­stæð­inga. En fólk verður að fara að átta sig á því að þetta mál snýst ekki um vinstri eða hægri. Það snýst ekki um póli­tík. Það snýst um mis­beit­ingu á valdi. Allir þeir sem ætla að stilla mál­inu upp öðru­vísi eru á villi­göt­um.

Ger­end­ur, ekki fórn­ar­lömb

Í dag eru 14 mán­uðir liðnir frá því að lek­inn á minn­is­blað­inu um Tony Omos átti sér stað. Frá þeim tíma hefur fólk í valda­stöð­um, og aðstoð­ar­menn á þeirra ábyrgð, logið alveg ævin­týra­lega mikið af þjóð­inni sem það sækir umboð sitt til. Ótrú­legum tíma, orku, athygli og fjár­munum hefur verið eytt í að stað­festa þessar lygar og koma upp um þá vald­níðslu sem fólkið hefur reynt að beita til að fela slóð sína. Á því ber eng­inn ábyrgð nema Hanna Birna Krist­jáns­dótt­ir, fyrrum aðstoð­ar­menn hennar og aðrir valda­menn sem í krafti stöðu sinna hafa reynt að koma í veg fyrir að leka­málið og eft­ir­köst þess yrðu að fullu upp­lýst.

Það verður að vera alveg skýrt í huga allra að Hanna Birna, fyrrum aðstoð­ar­menn hennar og allir þing­menn­irnir sem hafa fundið að umfjöllun um mál­ið, frekar en því sem þetta fólk hefur gert, eru ekki fórn­ar­lömb. Þau eru ger­end­ur. Þau hafa reynt að nota vald sitt til að þagga niður í fjöl­mið­um. Til að hindra rann­sóknir á lög­brot­um. Til að koma í veg fyrir að umboðs­maður Alþingis sinni starfi sínu. Og þeim hefur mis­tek­ist.

Með leka­mál­inu hefur orðið við­snún­ing­ur. Valda­fólk sem sögu­lega hefur talið það vöggu­gjöf að geta barið niður aðhald fjöl­miðla, eft­ir­lits­stofn­anir og fram­fylgd laga þegar það sjálft á í hlut hefur tap­að.

Allir aðrir hafa unn­ið.