Því mið­ur, góðir lands­menn, þá verða þeir verst settu í okkar sam­fé­lagi enn og aftur að herða sultar­ól­ina í boði rík­is­stjórn­ar­inn­ar. Þeirra tími kom ekki á árinu 2022. Af 3% hækkun í sumar og 6% hækkun frá rík­is­stjórn­inni nú um ára­mótin í almanna­trygg­inga­kerf­inu má þakka fyrir að 2–3% skili sér í vasa þeirra verst settu, en 6–7% renna í gegn­um­streym­is­kerfi almanna­trygg­ing­anna beint aftur í rík­is­sjóð og kjaragliðn­unin eykst. Jú, þau hækka stolt greiðsl­urn­ar, en á þann veg að eftir skatta og skerð­ingar og keðju­verk­andi skerð­ingar skila þær nær engu í vasa þeirra verst settu.

Hvað segir þetta okk­ur? Jú, að rík­is­stjórnin er vís­vit­andi og vilj­andi enn og aftur að reyna að villa um fyrir eldri borg­urum og veiku fólki sem fast er í búta­saum­uðum skerð­ing­ar­vef almanna­trygg­inga og kjaragliðn­unar und­an­far­inna ára. Eina leiðin til að koma í veg fyrir að nær allar hækk­anir í almanna­trygg­inga­kerf­inu renni í gegnum vasa þeirra verst settu og aftur í rík­is­sjóð er að hætta að skatta fátækt, hvað þá sára­fá­tækt.

Á sama tíma borga þeir sem njóta arð­greiðslna upp á millj­arða króna bara 22% skatt, engar skerð­ingar hjá þeim eins og hjá þeim verst settu í almanna­trygg­inga­kerf­inu. Stað­reyndin er sú að 100.000 kr. í líf­eyr­is­sjóði, umfram 25.000 krónur frí­tekju­mark, skilar sér í mesta lagi sem 25.000 krónur í vasa þeirra. Á sama tíma er fjár­magns­eig­andi með arð­greiðslur að halda eftir 78.000 krónum af hverjum 100.000 krónum sín­um. Þarna munar 53.000 krónum þeim ríka í hag. Þetta er ekk­ert annað en gróft fjár­hags­legt ofbeldi og eigna­upp­taka á líf­eyr­is­sjóðum þeirra sem fastir eru í búta­saum­uðum vef almanna­trygg­inga.

Flokkur fólks­ins var á móti því að til­greind sér­eign upp á 3,5% yrði hluti af líf­eyr­is­kerf­inu og þar með hluti af skerð­ing­ar­vef almanna­trygg­inga. Við vildum að hún yrði sér­eign launa­manns­ins og ekki skert og hann gæti ávaxtað hana þar sem honum þókn­að­ist.

Þeir ríku að verða rík­ari og þeir fátæku verða fátæk­ari í boði rík­is­stjórn­ar­inn­ar. En á sama tíma erum við með fólk sem þarf að hýr­ast í bílum sínum eða í hjól­hýsum í Laug­ar­daln­um. Fyrir kosn­ingar fyrir ekki svo löngu síðan lof­aði fjár­mála­ráð­herra því hreint út að hann myndi leið­rétta skerð­ingar eldri borg­ara frá 2009. Hefur verið staðið við það? Nei. Ef við horfum til elli­líf­eyr­is­þega er lægsti elli­líf­eyrir 286.619 kr. fyrir skatt, heim­il­is­upp­bót 72.427 kr. og orlofs- og jóla­bónus 104.929 krónur fyrir skerð­ing­ar.

Af hverju í ósköp­unum erum við með orlof og jóla­bónus inni á heima­síðu Trygg­inga­stofn­unar rík­is­ins og segjum ekki frá því að hann er ekki fyrir alla? Það er stór hópur sem fær ekki krónu í jóla­bónus vegna þess að þeir borg­uðu í lög þving­aðan og eigna­var­inn líf­eyr­is­sjóð. Ekki bara refsað einu sinni fyrir að borga í líf­eyr­is­sjóð, heldur marg­föld refs­ing og keðju­verk­andi skerð­ingar sem skila engu í vasa fólks­ins.

Um jólin eru glæpa­sögur vin­sælar en ein glæpa­saga, þ.e. glæpa­sagan enda­lausa, hefur ekki enn verið skrifuð að fullu, því það er enn verið að skrifa hana. Upp­haf hennar var við stað­greiðslu launa árið 1988 en þá voru líf­eyr­is­laun Trygg­inga­stofn­unar rík­is­ins skatt­laus og afgangur af per­sónu­af­slætti upp í líf­eyr­is­sjóðs­laun.

Þá fljót­lega hófst fjár­hags­legt ofbeldi gagn­vart þeim sem höfðu safnað í lög þving­aðan eign­ar­upp­töku­var­inn líf­eyr­is­sjóð. Lág­launa­fólk með 400.000 kr. á mán­uði við starfs­lok mátti þakka fyrir að fá rétt rúmar 200.000 kr. á mán­uði frá líf­eyr­is­sjóði.

Þetta þótti síðar meir hinn versti glæpur og það varð að refsa þessu fólki með skerð­ingu á líf­eyri frá TR. Glæp­ur­inn var sá að fara að lögum og borga í líf­eyr­is­sjóð og því ætti þetta aldr­aða fólk ekki rétt á fullum líf­eyri frá Trygg­inga­stofnun rík­is­ins . En auð­vitað varð einnig að refsa þessu fólki marg­falt og upp reikna greiðslu þeirra frá Trygg­inga­stofnun rík­is­ins með vísi­tölu brellum en ekki launa­vísi­tölu eins og lög mæla fyr­ir.

Með því var hægt að hafa af þeim að núvirði um og yfir 100.000 kr. á mán­uði eftir skatta. En auð­vitað varð að sýna þeim smá­vægð og greiða öldr­uðu fólki, sem hafði byggt upp okkar ríka land, smá­umbun í formi jóla­bón­uss og orlofs.

En þeim sem höfðu brotið svo gróf­lega af sér að fara að lögum og borga í líf­eyr­is­sjóð varð að refsa, fyrir þann glæp og því varð að skerða orlofið og jóla­bón­us­inn gróf­lega og af stórum hópi varð að taka hann allan því að það hafði safnað allt of miklu í líf­eyr­is­sjóð. Svo var auð­vitað útvalið aldrað fólk í opin­berum störfum sem fékk sín laun að fullu greidd við starfs­lok og það óskert til dauða­dags.

Aldrað fólk fékk ekki krónu frá þess­ari rík­is­stjórn í Covid. Aldrað fólk fær ekki krónu skatta- og skerð­ing­ar­laust fyrir jól­in, aldrað fólk framdi þann glæp að vera ekki á for­gangs­lista rík­is­stjórn­ar­inn­ar. Hvers vegna í ósköp­unum greiðum við ekki þeim kon­um, því þetta eru aðal­lega kon­ur, sem hafa ein­göngu elli­líf­eyri frá Trygg­inga­stofnun rík­is­ins 60.000 kr. skatta- og skerð­ing­ar­lausan jóla­bón­us?

Kostn­aður við hús­næði er einn stærsti útgjalda­liður fjöl­skyldna á Íslandi og margar búa við óvið­un­andi, þröng­ar, heilsu­spill­andi aðstæð­ur, hús­næð­is­skort og jafn­vel í ósam­þykktu hús­næði. Við þessu þarf að bregð­ast strax.

Barna­fjöl­skyldur og ein­stæðir öryrkjar á Íslandi eru sér­stak­lega við­kvæmir fyrir fátækt og félags­legri ein­angrun og þá einnig fjöl­skyldur með fötluð börn, fjöl­skyldur þar sem annað for­eldrið er á örorku­bótum og hitt á lág­marks­launum og þá einnig börn í fjöl­skyldum sem búa við mjög erf­iðar félags­legar aðstæð­ur.

Flokkur fólks­ins lagði fram til­lögu um að 360 millj. kr. yrði varið til þess að hjálpa 6.000 eldri borg­urum svo þeir fengju nú 60.300 kr. skatta- og skerð­ing­ar­laust núna um jól­in. Þetta er lægri upp­hæð en er verið að hækka til Rík­is­út­varps­ins og er senni­lega nálægt því að vera helm­ingi lægri upp­hæð heldur en það sem er lagt til að borga til svo­kall­aðra frjálsra fjöl­miðla..

Við vorum búin að skera niður til­lög­una um eldra borg­ara niður í 2.000, sem hefði gert 120 millj­ón­ir, en það var ekki hægt að sam­þykkja það. Síðan fund­ust allt í einu 100 millj­ónir sem er hægt að setja í sjón­varps­stöð úti á landi sem útgerð­ar­menn eiga sem vaða í pen­ingum og vita ekki aura sinna tal. Svo fund­ust 150 millj­ónir í skúffu til Kvik­mynda­sjóðs Á sama tíma eru ein­stak­lingar með 240.000 kr. útborgað að flýja hús­næði sitt sem þeir hafa ekki efni á að leigja lengur og eru komnir í hjól­hýsa­garð í Laug­ar­daln­um.

Það er ekki nóg að við­kom­andi sé refsað fyrir það að eiga ekki fjár­muni til að standa undir leigu­hús­næð­inu heldur á að refsa líka fyrir það að hún fari í hjól­hýsa­garð í Laug­ar­dalnum því þá fær hún ekki hús­næð­is­upp­bót. Það þarf tvö­falda refs­ingu fyrir það að reyna að bjarga sér.

Heim­ilin

Í verð­bólg­unni sem nú geisar hefur rík­is­stjórnin tekið sér stöðu gegn heim­il­unum í land­inu, gegn almenn­ingi, en með fjár­mála­kerf­inu og róið á gam­al­kunn mið með fjár­mála­fyr­ir­tækj­unum og hjálpað þeim að græða sem aldrei fyrr.

Allar aðgerðir rík­is­stjórn­ar­innar í bar­áttu við verð­bólg­una ein­kenn­ast af því að hún lætur eins og hún sé alger­lega valda­laus í mál­inu, að Seðla­bank­inn sé bara að sinna skyldum sínum við heim­ilin með því að hækka stýri­vexti og verja þau þannig fyrir verð­bólg­unni. Þessar aðgerðir gegn verð­bólg­unni eru miklu verri en verð­bólgan sjálf. Það er stað­reynd að vextir á Íslandi hafa hækkað um 340% á einu ári og 633% frá því að þau voru lægst í maí 2021.

Til vitnis um fárán­leik­ann má vitna í könnun ASÍ og Íslands­banka frá því í júní, en þá höfðu mán­að­ar­leg útgjöld fjög­urra manna fjöl­skyldu hækkað um 82.000 kr. á mán­uði. Þá hefur greiðslu­byrði af 40 millj­ónir kr. óverð­tryggðu láni hækkað um 100.000 kr. á mán­uði úr 200.000 í 300.000 kr. á mán­uði og þá er eftir síð­asta hækkun Seðla­bank­ans upp á um 30.000 kr. í við­bót.

Í öðru lagi er það stað­reynd að vaxta­hækk­anir bitna verst á þeim sem skulda og hafa minnst milli hand­anna. Í þriðja lagi alveg á hreinu að vaxta­lækk­anir skila sér beint í leigu­verð og bitna verst á þeim þjóð­fé­lags­hópum sem verst standa, og þar með öryrkjum og öldruð­um. Sjálf­stæð­is­flokk­ur­inn talar um skatta­lækk­anir en á sama tíma er verið að skatta og skerða tap á sparn­að­ar­reikn­ingum í banka­kerf­inu á meðan þeir sem njóta arð­greiðslna borga bara 22% skatt og borga ekki 1 kr. í útsvar.

Vinstri græn taka þátt í þess­ari mis­munun og eru varla græn þegar þau sam­þykkja að meng­un­ar­kvóti gangi kaupum og sölum þannig að skráð er á okkur kjarn­orku­mengun og kola­brennsla. Hvað er þá annað til ráða en að kalla bara á Fram­sókn, því að þeir sam­þykkja þetta allt saman og meira til?

Börn

20. nóv­em­ber er mann­rétt­inda­dagur barna og það eru 32 ár síðan barna­sátt­máli Sam­ein­uðu þjóð­anna um rétt­indi barns­ins var sam­þykktur á alls­herj­ar­þingi Sam­ein­uðu þjóð­anna. Vegna barna­sátt­mál­ans hafa orðið víð­tækar breyt­ingar á við­horfum til barna og farið að líta á börn sem full­gilda ein­stak­linga með full rétt­indi sem ber að virða og vernda með öllum til­tækum leið­um.

Á Íslandi eru 10.000 börn sem lifa í eða við fátækt, jafn­vel fjöldi þeirra í sára­fá­tækt. Þetta er rík­is­stjórn­inni til hábor­innar skammar og einnig það að láta þetta við­gang­ast svo ára­tugum skipt­ir. Við erum einnig með þús­undir barna á biðlista eftir lífs­nauð­syn­legri þjón­ustu í heil­brigð­is­kerf­inu, látum þau grotna niður á biðlistum árum saman þannig að þau flosna upp úr skóla­kerfi og í mörgum til­fellum fara á örorku, fest­ast í fátækt þar og í félags­legu kerfi sveit­ar­fé­lag­anna.

Fátækar barna­fjöl­skyldna á Íslandi lenda í félags­legri ein­angrun og þar standa ein­stæðir for­eldrar verst og þá einnig fjöl­skyldur með lágar tekj­ur. Fjöl­skyldur með fötluð börn eru með þeim verst settu og þá einnig oft félags­lega ein­angr­aðar á örorku­bótum og búa þar af leið­andi við mjög erf­iðar félags­legar aðstæð­ur.

Börn í fátækt eru mun lík­legri til að búa áfram í fátækt sem full­orðnir ein­stak­lingar og fá á engan hátt sömu tæki­færi og önnur börn. Ójöfn­uður fátæktar er að flytj­ast á milli kyn­slóða með ófyr­ir­sjá­an­legum afleið­ing­um.

Að láta barn að alast upp við sára­fá­tækt er ský­laust brot á mann­rétt­indum þess og getur skaðað það fyrir lífs­tíð. Stjórn­völdum hvers tíma ber að koma í veg fyrir fátækt barna og fjöl­skyldna þeirra. Mann­rétt­indi barna á alltaf að vera í fyr­ir­rúmi og eitt barn í fátækt er einu barni of mik­ið.

Heil­brigð­is­kerfið

Heil­brigð­is­kerfið er komið að þol­mörk­um. Fregnir af fólki sem sent er heim þótt það sé fót- eða hand­leggs­brotið og látið þjást þar í hljóði og dæmum um það virð­ist frekar vera að fjölga en hitt. Það er einn hvað að heil­brigð­is­kerfi sem ekki ræður við að sinna bein­brot­um. Að sendir brotið fólk heim til sín vegna þess að ekki er hægt að sinna því er fárán­legt og rík­is­stjórn­inni til hábor­innar skamm­ar.

Það er ekki nema von að geð­heil­brigð­is­mál séu í algjöru lama­sessi þegar sárin sem þó blasa við eru með­höndluð með þessum hætti og þá lengj­ast og lengj­ast biðlistar eftir aðgerðum og hafa í sumum til­fellum meira en tvö­fald­ast í boði rík­is­stjórn­ar­inn­ar.

Enn er ósamið við sjúkra­þjálf­ara og sér­greina­lækna og kostn­aði vegna þessa velt yfir á veikt og slasað fólk. Upp­sagnir hjúkr­un­ar­fræð­inga eru líka veru­legt áhyggju­efni en það er ekk­ert skrýtið miðað við álagið og lýs­ing­arnar á starfs­að­stöðu þeirra að þeir gef­ist upp. Fólkið lætur ekki bjóða sér hvað sem er út í hið óend­an­lega.

Að lokum

Að ótt­ast lífið og til­ver­una á ekki að líð­ast í okkar sam­fé­lagi. Að kvíða fyrir því að eiga ekki fyrir mat handa sér og börnum sínum er ömur­legt og á ekki að líð­ast í okkar ríka sam­fé­lagi. Þá eiga börn ekki heldur að ótt­ast að mæta í skóla eða frí­stundir vegna fátækt­ar.

Okkur ber skylda til að koma öllum þessum málum í lag og það strax og því hefur Flokkur fólks­ins lagt fram frum­varp á Alþingi að eng­inn fái minna en 400.000 krónur á mán­uði skatta og skerð­inga laust og þegar það nær í gegn þá von­andi eigum við öll góðar stundir og gleði­legt nýtt ár.

Höf­undur er þing­flokks­for­maður og vara­for­maður Flokks fólks­ins.