Nú, í byrjun árs 2022 er ég í ákaf­lega und­ar­legri stöðu gagn­vart hug­mynd minni að Heim­skauts­gerð­inu sem er að rísa við Rauf­ar­höfn. Sú hug­mynd tók á sig mynd þegar ég var að gera líkan að Eddu­heimum í kringum árið 2003.

Líkanið var gert í Straumi þar sem ég var með vinnu­stofu, en við Sverrir Örn Sig­ur­jóns­son vinur minn mynd­uðum saman Vík­inga­hring­inn ehf. á þessum sömu árum.

Líkanið var um 10fm með öllum þeim útskýr­ing­um, nöfnum og teng­ingum milli heima sem ég gat upp­hugsað eftir að hafa lesið skrif Snorra, vit­an­lega hið mikla kvæði Völu­spá og rit ann­arra því tengdu. Þetta er efni­viður sem mér hefur verið hug­leik­inn alla mína starfs­tíð.

Morg­un­blað birti umfjöllun þann 5. des­em­ber s.l. þar sem blaða­maður talar við dóttur mína Gunn­hildi Hauks­dóttur og við Guð­nýju Hrund Karls­dótt­ur, sem veitir félagi um Heim­skaut­gerðið for­mennsku. Þar lætur sú síð­ar­nefnda í veðri vaka þáttur minn sé minni­hátt­ar. Að stjórn hafi ítrekað reynt að leita sátta og hafi þurft að kalla til verk­fræð­inga og aðra hönn­uði svo verkið gæti orðið að veru­leika, og vilja þess vegna ekki sam­þykkja að ég sé höf­undur verks­ins, og virð­ist vilja gera lítið úr hug­verki mínu.

Ég vil árétta að verkið er byggt á lík­ani og teikn­ingum frá mér, er mitt hug­verk og það hefur aldrei staðið á mér að veita ráð­gjöf um verk­ið. Það hefur hins­vegar aldrei verið haft sam­band við mig.

Til­urð Heim­skauts­gerð­is­ins

Lengi hafði vaf­ist fyrir mér hvernig for­feður okkar hugs­uðu hina níu heima, Álf­heima eða Vana­heima, Jöt­un­heima, Dverg­heima eða Svart­álfs­heima, Nifl­heim, Múspells­heim, Hel og Mið­garð.

Líkanið af Eddu­heimum var til­rauna­vinna þar sem ég reyndi að koma þessu heim og sam­an. Til­raun til að mynd­gera heims­mynd heiðn­innar fyrir sjálfum mér og von­andi öðrum með því að koma níu heimum Edd­unnar saman í heild­stæða mynd. Þannig varð til það sem ég kall­aði Eddu­heima. Fljót­lega við þá vinnu kom í ljós að þarna gæti ég leikið mér og gert úr þessu skemmti­lega og skraut­lega heild­ar­mynd, með til­heyr­andi mann­virkj­um, skúlp­t­úrum og pæl­ing­um.

Í völu­spá eru miklar upp­lýs­ingar og innan Eddu­heima er að finna alla heim­ana sem lýst er í Edd­unni og mann­virki með nöfn­unum úr skrifum Snorra. Það má lengi velta fyrir sér orðum og örnefnum Norð­ur­landa sem vísa í forna tíma, leika sér með merk­ingu þeirra með hlið­sjón af Eddu­kvæðum og nor­ræn­um, og norður evr­ópskum sögum og þjóð­trú. Lengi má leika sér að því að ímynda sér menn­ingu og tíma­tal með vís­anir í forn mann­virki um nor­ræn og kelt­nesk lönd.

Eitt af því sem sér­stak­lega vakti athygli mína í Völu­spá var hið óút­skýrða Dverga­tal. Það skýtur allt í einu upp koll­inum mikil runa af dverga­nöfnum sem mér þótti svo­lítið útúr kú. Ég fór í það að rann­saka betur hvað var þar á seyði og tókst að safna saman sjö­tíu og tveimur dverga­nöfn­um. Þegar betur var að gáð sá ég að þessi nöfn pössuðu ótrú­lega vel inní árið. Einu dverg­arnir sem fengu hlut­verk voru voru Suðri, Norðri, Austri og Vestri, sem voru sagðir halda uppi him­in­hvolf­inu. Norðri við sól­stöður að vetri, Suðri á sól­stöðum að sumri og síðan Vestri og Austri á jafn­dægrum að vori og hausti. Nöfn einsog Svásuðri, Glói og Bjartur eru yfir sum­ar­dverga og nafn einsog Vor­kaldur þarf ekki að útskýra. Síðan eru nöfn eins og Frosti, Fjör­kaldur og Dval­inn, greini­lega vetr­ar­tákn. Þannig varð úr að ég bjó til og útsetti nokkrar útgáfur af dverga­tali þar sem allir dvergar Edd­unnar eiga sinn ákveðna stað í árhringn­um, oft­ast um sex daga tíma­bil fyrir hvern dverg. En þarna er komin hug­myndin að baki Heim­skauts­gerð­is­ins.

Rauf­ar­höfn

Erlingur B. Thorodd­sen heit­inn, þáver­andi hót­el­stjóri á Rauf­ar­höfn kom í heim­sókn að Straumi einmitt þegar ég var um það bil að ljúka við stóra líkanið af Eddu­heim­um. Það fór vel á með okkur og sú heim­sókn varð til þess að hann bauð mér í heim­sókn. Hann vildi að ég kæmi með hug­mynd að mann­virki til að efla ferða­mennsku til Rauf­ar­hafn­ar. Hann hafði reyndar hugsað sér að búa til sólúr úti í höfða þar sem vit­inn stend­ur. Hann taldi vit­ann til­val­inn sem bendi. Hann vildi fá mig til að hugsa upp sól­ar-, eða tíma­hring­inn í kringum vit­ann. Þetta var ágæt­is­hug­mynd útaf fyrir sig en ekki það sem varð úr.

Á fundnum okkar bar ég undir hann mann­virki sem ég hafði þegar lagt grunn að í Eddu­heim­um, sem ég kall­aði þá Svart­álfa­hring­inn eða Dverga­hring­inn. Ég riss­aði upp fyrir hann skissu af verk­inu sem síðar varð Heim­skauts­gerð­ið, eða Arctic Henge. Erlingur sá strax hvað ég var að fara og bað mig um líkan af gerð­inu, sem ég útbjó sér­stak­lega, ásamt fjölda teikn­inga, og kom síðar með til Rauf­ar­hafn­ar. Guðný Hrund Karls­dóttir sem þá var sveit­ar­stjóri, var strax jákvæð gagn­vart hug­mynd­inni. Fyrir norðan var svo stofn­aður félags­skapur um Heim­skauts­gerðið árið 2004.

Við Erlingur ákváðum að betri stað­setn­ing fyrir verkið væri uppi á hæð fyrir ofan Rauf­ar­höfn sem Erlingur kall­aði Mel­rakka­ás. Þar sá ég að sjón­deild­ar­hring­ur­inn er hreinn í allar áttir og því auð­velt að leika sér að sól­ar­ljósi, tungl­ferl­inu og norð­ur­ljósa­leik. Erlingur þekkti vel aðstæður á Mel­rakka­heiði og hafði hugsað sér göngu­leiðir um heið­ina. Þannig varð úr að stað­setn­ing fyrir verkið var valin í sam­vinnu okkar á milli.

Að halda sig við og virða hug­verkið

Heim­skauts­gerðið sem er að rísa á Mel­rakka­sléttu fyrir utan Rauf­ar­höfn er aðeins beina­grindin af verk­inu sem upp­runa­lega hug­mynd mín snýst um. Reyndar hef ég gert fleiri en eitt líkan af þessu mann­virki og hef ég lagt mikið í hug­mynda­vinnu um hvern ein­asta stein sem þarna hefur risið og á eftir að rísa ef verkið klár­ast einsog hug­verkið gerir ráð fyr­ir.

Ég hef enn ekki skrifað hér hvað á að koma inn í hring­inn, en ég er búin að hugsa upp öll mann­virki þar inn. T.d. hásæti sólar í suð­austur og hásæti tungls til norð­vest­urs. Svo verður að nefna hinn eig­in­lega Dverga­stein, og vita­skuld hinn eig­in­lega tákn­hring dverga, tíma­talið sjálft, sem er hring­ur­inn um gerðið þar sem hver steinn er til­eink­aður Dverga­nöfnum og árs­tíð­um. Ég er með hug­myndir um Norð­ur­ljósa­stein sem á að end­urukasta norð­ur­ljósum með þar til gerðum stál­speglum og með hug­myndir um frum­efna­tákn fyrir gerð­ið, fyrir vatn, eld loft og jörð. Þetta á ég allt til og upp­teiknað í skissum og fullunnum teikn­ingum og lík­önum og er enn að.

Verk­efnið fór af stað og Erlingur hafði þar umsjón yfir verk­inu á meðan hann lifði, og fjarri sé það mér að gera lítið úr hans þætti, enda var hann góður drengur og mik­ill hug­sjóna­maður og sann­ar­lega frum­kvöð­ull. Guðný Hrund fékk teikn­ingar mínar og tölu­vert síðar fékk Vík­inga­hring­ur­inn Tækni­þjón­ustu Vest­fjarða til liðs við okkur og liggja teikn­ingar þeirra um burð­ar­virkið fyr­ir.

Í öllu þessu ferli er sorg­legt að aðstand­endur verks­ins fyrir norðan hafi fundið hjá sér þörf til að eigna sér þessa hug­mynd mína og vilja gera sem minnst úr mínu hug­verki. Aðstand­endur hafa hægt og rólega reynt að má út aðkomu mína. Gott dæmi um það er t.a.m. bæk­lingur sem kom út fyrir fáum árum þar sem mín er ekki get­ið. Teikn­ingar mínar eru not­aðar til útskýr­inga um verkið á skilti við veg­inn sem leiðir upp að gerð­inu. En þar er mín hvergi getið sem höf­und­ar. Mín er stundum getið sem eins­konar ráð­gjafa við gerð verks­ins en látið í veðri vaka að það sé Erlingur heit­inn sem sé höf­undur verks­ins, t.a.m. á vef­síðum og í kynn­ing­ar­efni um verk­ið.

Líkanið sem ég afhenti Erlingi er nú til sýnis á Hótel Norð­ur­ljós, á Rauf­ar­höfn, reyndar tölu­vert skemmt og laskað, ég mundi vilja fá það til mín til að gera við það, og þykir miður að hafa það laskað til sýn­is.

Þessi fram­gangur er und­ar­legur og ekki veit ég hvaða hvatar eru þar að baki, hvort það er fjár­hags­legur hvati, að þeim svíði að borga Vík­inga­hringnum höf­und­ar­laun, eða hvort þau vilja breyta verk­inu og þynna út hug­verk­ið. Það er ýmis­legt sem bendir til þess. T.d. létu þau gera göngu­leið upp að verk­inu sem þau vilja kalla Bif­röst, en hafa aldrei borið það undir mig. Bif­röst hefur ekki með tíma­tal dverga að gera og það var gert þegj­andi og hljóð­laust án minnar vit­und­ar.

Þá gætu verið til­finn­inga­legar ástæður að baki því að vilja eigna Erlingi hug­verk­ið. T.d. mætti nefna að ég hef fengið fregnir að ekkja Erlings hefur tekið sig til og látið gera platta með nafni Erlings heit­ins og látið setja beint á verk­ið. Ég sé sjálfur ekk­ert athuga­vert við að verkið rísi til heið­urs Erlingi, og til til minn­ingar um hann heit­inn, en það er ótækt að klastra platta beint á verk­ið, heldur ætti það þá að vera til hliðar við verk­ið. En stjórn gerð­is­ins hefur ekki séð neitt athuga­vert við þessa aðgerð, enda hentar það þeim lík­lega ágæt­lega sem liður í því að gera sem minnst úr höf­unda­vinnu minni.

Sátta­leiðir

Í áður­nefndri blaða­grein nefnir Guðný Hrund að þau hafi þraut­reynt sátta­leið­ir. Ég ítreka, hefur aldrei verið haft sam­band við mig, hvorki sím­leiðis né skrif­lega og ég kem því af fjöllum þegar hún nefnir að hafa reynt sátta­leið­ir. Stjórn Heim­skauts­gerð­is­ins virð­ist hafa reist um sig þagn­ar­múr, hefur ekki svarað neinu, hvorki þegar lög­fræð­ingar Mynd­stefs hafa reynt að biðja um fundi, né heldur skrifum dóttur minn­ar, en hún hefur ítrekað reynt að hafa sam­band fyrir mína hönd og reynt að fá stjórn til að við­ur­kenna að þetta sé höf­und­ar­verk mitt og reynt að fá þau til að lag­færa merk­ingar og fara eftir höf­und­ar­vinnu minni við áfram­hald­andi gerð verks­ins.

Í grein­inni nefnir Guðný að vart sé hægt að tala um sátta­um­leit­anir þegar sáttin væri að annar aðil­inn, í þessu til­felli höf­undur verks­ins, vill að gert sé sam­kvæmt sínum vilja. Sem er auð­vitað það eina rétta. Það er ekki hægt að kaupa hönnun á höf­und­ar­verki og breyta því svo eftir hent­ug­leika og reyna að má út höf­und­inn. Hún nefnir að hún hafi fengið til liðs við sig aðra verk­fræð­inga og hönn­uði, mér leikur hugur á að vita hvaða fólk það er, ef það eru aðrir og fleiri en Tækni­þjón­usta Vest­fjarða. Það liggur eftir mig urm­ull af teikn­ingum og hug­mynda­vinnu varð­andi verkið sem ég hef deilt og mun halda áfram að deila svo verkið geti risið og orðið að því sem það á að vera.

Rétt er að nefna að það liggur fyrir samn­ingur um kaup á hönnun sem sjálf Guðný Hrund und­ir­rit­ar. Þar er til­tekið að hönn­unin er keypt af mér, hönn­uði og Vík­inga­hringnum ehf. Þar eru til­teknar höf­unda­greiðsl­ur, og allt er það bundið í samn­ing.

Það var vitað þegar lagt var upp með verkið að það yrði flókið og dýrt í fram­kvæmd. En farið var af stað og grindin af verk­inu er komin upp og hefur verið Rauf­ar­höfn og norð­ur­landi til sóma, enda hefur því verið deilt um heim allan á sam­fé­lags­miðlum og fólk gert sér ferð inn á Raufa­höfn til að bera verkið augum og jafn­vel látið gifta sig þar.

Það er mér afar þung­bært að aðstand­endur verks­ins vilji sölsa undir sig hug­mynd mína og gera lítið úr og breyta hug­verki mínu. En það er ótækt að vinna með aðstand­endum þegar svona er farið að.

Það verður að ná sáttum og allra fyrsta skrefið í því er að stjórn heim­skauts­gerð­is­ins við­ur­kenni ský­laust að þarna er um mitt höf­und­ar­verk að ræða og að virða beri höf­unda- og sæmd­ar­rétt minn. Við eigum jú sam­eig­in­legt mark­mið, og það er að verkið rísi full­klárað.

Höf­undur er íslenskur lista­mað­ur, búsettur í Dan­mörku.