Víglundur Þor­steins­son steig nýverið fram í þriðja sinn á rúmum þremur árum og sagði fyr­ir­tæki og heim­ili lands­ins hafa verið rænd um 300-400 millj­arða króna þegar samið var við kröfu­hafa Glitn­is, Kaup­þings og Lands­bank­ans um end­ur­reisn íslenska banka­kerf­is­ins. Í þetta sinn voru settar fram ásak­anir um stór­felld brot á hegn­ing­ar­lögum og stjórn­ar­skrá, án þess að ásak­an­irnar væru reyndar studdar neinu öðru en gíf­ur­yrð­um.

Víglundur sagði að stjórn­mála­menn, emb­ætt­is­menn í ráðu­neytum og starfs­menn eft­ir­lits­stofn­ana hafi tekið sig saman í þessu sam­særi gegn þegnum lands­ins. „Stofnúr­skurð­ir“ Fjár­mála­eft­ir­lits­ins (FME) um stofnun nýju bank­anna þriggja, sem „nýr lít­ill síma­mað­ur“ lak til hans, stað­festi þetta.

Hvað er til í ásök­unum Víg­lund­ar?

Í stuttu máli þá eru þessar ásak­anir algjör steypa.

Íslenska banka­kerfið hrundi í októ­ber 2008 og sett voru neyð­ar­lög. Þau gerðu eignir allra hlut­hafa í bönk­unum þremur sem FME tók yfir að engu. Þeir töp­uðu þús­undum millj­arða króna. Þau breyttu líka kröfu­röð til að tryggja að allar íslenskar inni­stæður nytu for­gangs og loks voru tekn­ar, með rík­is­handafli, eignir úr þrota­búum þess­ara banka og færðar inn í nýja með inni­stæð­un­um. Þeir sem höfðu lánað íslensku bönk­unum pen­ing, að mestu þýskir bankar, töp­uðu nokkur þús­und millj­örðum króna en áttu að geta fengið brot af þeirri upp­hæð til baka þegar þrota­búin yrðu gerð upp.

Haustið 2008 var ómögu­legt að átta sig á hvert virði þeirra eigna (að­al­lega lána til íslenskra fyr­ir­tækja og heim­ila) sem færðar voru yfir til nýju bank­anna var. Um 70 pró­sent af íslensku atvinnu­lífi var þá í miklum fjár­hags­vanda og þurfti á end­ur­skipu­lagn­ingu að halda.

Í neyð­ar­lög­unum var sér­stak­lega tekið fram að FME væri heim­ilt „að taka í sínar vörslur þær eignir sem mæta eiga skuld­bind­ingum fjár­mála­fyr­ir­tækis og láta meta verð­mæti eigna og ráð­stafa þeim til greiðslu áfall­inna krafna eftir því sem þörf kref­ur“. Það var því ljóst frá byrjun að þær eignir sem teknar voru úr þrota­bú­unum yrðu metnar og síðan yrði greitt fyrir þær.

FME jarðar Víglund

Það sem Víglundur kallar „stofnúr­skurði“ FME, og á að hans mati að vera grunnur allra afskrifta, eru það ekki. Í nýrri til­kynn­ingu eft­ir­lits­ins seg­ir, líkt og hefur reyndar lengi legið fyr­ir, að þau drög að stof­nefna­hags­reikn­ingum nýju bank­anna þriggja sem birtir voru á heima­síðu þess 14. nóv­em­ber 2008, hafi verið einmitt bara verið drög. Einn sem kom að þess­ari vinnu á sínum tíma sagði við grein­ar­höf­und að það að setja saman svona reikn­ing á þessum tíma væri svipað og að reyna að giska á lottó­töl­urnar næsta laug­ar­dag.

Í til­kynn­ingu FME segir að „upp­haf­leg ákvörðun FME gerði bein­línis ráð fyrir að virði eigna sem nýju bank­arnir tóku yfir gæti tekið breyt­ingum í sam­ræmi við mat við­ur­kennds mats­að­ila sem FME skip­að­i.“

Í mjög stuttu máli gerð­ist síðan eft­ir­far­andi: óháðir aðilar voru ráðnir til að meta eign­irn­ar, á grunni þess mats var farið í að semja við kröfu­haf­anna um að taka við eign­ar­hlutum í nýju bönk­unum (enda átti ríkið hvorki pen­ing til að leggja þeim til eigið fé né borga fyrir mis­mun á virði þeirra eigna sem færðar voru með handafli yfir í nýju bank­anna) svo þeir gætu farið að end­ur­skipu­leggja íslenskt atvinnu­líf. Í þeirri end­ur­skipu­lagn­ingu fengu íslensk fyr­ir­tæki og heim­ili mörg hund­ruð millj­arða króna afskriftir af skuldum sem þau gátu ekki borg­að.

Dauða­list­inn?

Víglundur hélt fyrsta blaða­manna­fund sinn í þess­ari kross­ferð sinni síðla árs 2012. Þá sagði hann að harðar hafi verið gengið fram gegn honum en öðrum skuld­urum Arion Banka þar sem hann og BM Vallá hefðu verið á sér­stökum lista innan bank­ans. Lista yfir líf­væn­leg fyr­ir­tæki sem bank­inn hefði ákveð­ið, af óbil­girni, að taka af eig­endum sín­um. Svo­kall­aður „Dauða­list­i“.

Nú er vert að rifja upp að BM Vallá var úrskurðað gjald­þrota í maí 2010. Skuldir þess þá voru um tíu millj­arðar króna og eigið féð nei­kvætt um 2,5 millj­arða króna. Stjórn­endur fyr­ir­tæk­is­ins höfðu lagt fram end­ur­reisn­ar­hug­mynd sem í fólst að lána­stofn­anir ættu að afskrifa 4.725 millj­ónir króna af skuldum félags­ins auk þess sem gefin yrðu út 2,6 millj­arðar króna af nýjum skulda­bréf­um, sem Arion banki og líf­eyr­is­sjóðir áttu að kaupa. Víglundur átti samt sem áður áfram að eiga félag­ið. Þessu var, eðli­lega, hafnað og bank­inn gekk að veð­inu, BM Vallá.

Víglundur var ekki einn um að telja sig hafa verið á dauða­list­an­um. Jón Ásgeir Jóhann­es­son, fyrr­ver­andi aðal­eig­andi 365 miðla og núver­andi eig­in­maður aðal­eig­anda 365 miðla, tók undir með Víglundi

Víglundur var ekki einn um að telja sig hafa verið á dauða­list­an­um. Jón Ásgeir Jóhann­es­son, fyrr­ver­andi aðal­eig­andi 365 miðla og núver­andi eig­in­maður aðal­eig­anda 365 miðla, tók undir með Víglundi í aðsendri grein í Frétta­blað­inu 1. sept­em­ber 2012. Þar sagði hann að fjöl­skylda hans hefði misst smá­söluris­ann Haga vegna þess að þau hafi  verið á list­an­um. Gjald­þrot Baugs, helsta fjár­fest­inga­batt­erís Jóns Ásgeirs, er eitt stærsta gjald­þrot einka­fyr­ir­tækis í Íslands­sög­unni. Lýstar kröfur í búið voru um 400 millj­arðar króna en um 100 millj­arðar voru sam­þykkt­ir. Af þeim er búist við að á bil­inu 1-16 pró­sent, end­ur­heimt­ist. Félagið 1998 ehf., sem átti Haga, skuld­aði á sjötta tug millj­arða króna í lok árs 2010.

Umræddur listi er eng­inn dauða­listi og hann er ekk­ert leynd­ar­mál. Þvert á móti má lesa um hann í skýrslum Alþjóða­gjald­eyr­is­sjóðs­ins um stöðu mála á Íslandi og í efna­hags­reikn­ingum bank­anna. Hjá Arion banka var um að ræða 40 stór lán bank­ans sem voru færð yfir til hans á lágu eða engu verði gegn því að auknar end­ur­heimtir myndu skipt­ast á milli þrota­bús Kaup­þings og nýja bank­ans. Því meira sem myndi koma inn, því meira myndu báðir aðilar græða. Sam­bæri­legt sam­komu­lag var við lýði í báðum hinum nýju bönk­un­um, þótt munur hafi verið á útfærsl­um.

En for­sæt­is­ráð­herra segir það!

Það er eitt að Víglundur Þor­steins­son og Jón Ásgeir Jóhann­es­son væli eins og stungnir grísir yfir þeirri ósann­girni að þeir missi fyr­ir­tækin sín þegar þau eru búnir að reka þau ofan í jörð­ina. En málið breyt­ist tölu­vert þegar for­sæt­is­ráð­herra tekur undir þessar dæma­lausu ásak­an­ir.

Á sama tíma og stjórn­skip­un­ar- og eft­ir­lits­nefnd var að und­ir­búa opinn fund um for­dæma­lausa nið­ur­stöðu umboðs­manns Alþingis um að Hanna Birna Krist­jáns­dótt­ir, fyrrum inn­an­rík­is­ráð­herra, hafi sýnt af sér stór­fellda vald­níðslu í leka­mál­inu, mætti Sig­mundur Davíð Gunn­laugs­son í útvarps­við­tal í upp­á­halds­út­varps­þátt­inn sinn, Ísland í bít­ið, til að tjá sig um ásak­anir Víg­lund­ar.

Hann var ekki spurður að einni spurn­ingu um nið­ur­stöðu umboðs­manns, sem er með stærstu póli­tísku tíð­indum í íslenskri sam­tíma­stjórn­mála­sögu. Í kvöld­frétta­tíma sjón­varps­stöðvar 365 miðla sama dag var nið­ur­staða umboðs­manns reyndar líka önnur frétt, á eftir ásök­unum Víg­lund­ar, hvað svo sem olli því frétta­mati.

En for­sæt­is­ráð­herra sagði að ásak­anir Víg­lundar væru við fyrstu sýn býsna slá­andi. Það þyrfti að rann­saka þær. Hug­mynd hans um leið­rétt­ingu verð­tryggðra lána ætti einmitt rætur sínar í þessum eigna­til­færslum sem Víglundur væri að fetta fingur út í og þetta sýndi að fé hefði verið tekið af fólki. „Það er verið að gefa kröfu­höfum pen­ing­ana. Það er eitt­hvað sem er ekki hægt að horfa fram­hjá,“ sagði for­sæt­is­ráð­herra íslensku þjóð­ar­inn­ar. Aðspurður hvort það hafi verið ráð­herra og opin­berir starfs­menn sem hafi gert þetta svar­aði Sig­mundur Dav­íð: „Já, það er það sem maður les út úr þessu.“

Rændu stjórn­mála­menn almenn­ing?

For­sæt­is­ráð­herra tók þannig undir ásak­anir um að stjórn­mála­menn, starfs­menn ráðu­neyta og eft­ir­lits­stofn­ana hefðu vís­vit­andi haft mörg hund­ruð millj­arða króna af íslenskum heim­ilum og fyr­ir­tækj­um. Nú skulum við aðeins skoða hverjir það eru sem sitja undir þessum ásök­unum um að hafa brotið gegn hegn­ing­ar­lögum og stjórn­ar­skrá.

Miðað við mál­flutn­ing Víg­lundar hlýtur það í fyrsta lagi að vera rík­is­stjórn Geirs H. Haar­de, fyrrum for­manns Sjálf­stæð­is­flokks­ins. Við­ræður um að kröfu­hafar myndu eign­ast hlut í nýju bönk­unum hófust nefni­lega í tíð henn­ar, mjög fljót­lega eftir banka­hrun­ið. Það var ekk­ert leynd­ar­mál. Um þetta var talað opin­ber­lega.

Björg­vin G. Sig­urðs­son, fyrrum við­skipta­ráð­herra, kom til dæmis í sjón­varps­við­tal á RÚV 3. des­em­ber 2008. Þar sagði hann að rík­is­stjórnin vildi bjóða erlendum kröfu­höfum hlut í nýju bönk­unum og að tveir vinnu­hópar á vegum fjár­mála­ráðu­neytis og skila­nefnda gömlu bank­anna væru að vinna að útfærslu á þessu. Form­legar við­ræður við kröfu­haf­anna myndu hefj­ast 11. des­em­ber 2008. Margt mælti með því að erlendir kröfu­hafar myndu eign­ast hlut í íslensku bönk­un­um. Þáver­andi fjár­mála­ráð­herra var Árni Mathies­en, Sjálf­stæð­is­flokki.

Í öðru lagi er það síðan rík­is­stjórn Jóhönnu Sig­urð­ar­dóttur sem tók við 1. febr­úar 2009 og var varin fram að kosn­ingum af Fram­sókn­ar­flokki Sig­mundar Dav­íðs Gunn­laugs­son­ar. Í þriðja lagi hljóta það að vera þeir starfs­menn og ráð­gjafar í fjár­mála­ráðu­neyt­inu sem komu að samn­inga­við­ræðum við kröfu­hafa. Í fjórða lagi eru það síðan allir starfs­menn FME og Seðla­banka Íslands sem komu að þessum við­ræðum frá haustinu 2008. FME var undir stjórn Jónasar Fr. Jóns­son­ar, sem nú situr í umboði Sjálf­stæð­is­flokks­ins sem stjórn­ar­for­maður LÍN, og Seðla­bank­inn undir stjórn Dav­íðs Odds­son­ar, fyrrum for­manns Sjálf­stæð­is­flokks­ins, þegar fyrstu skrefin í þessum samn­inga­við­ræðum voru stig­in.

Orðum fylgja ábyrgð

Mjög athygl­is­vert verður að heyra með hvaða augum Bjarni Bene­dikts­son lítur mála­til­búnað for­sæt­is­ráð­herra um að rík­is­stjórn undir for­sæti fyrrum for­manns flokks hans, emb­ætt­is­menn í ráðu­neyt­inu sem hann stýrir og eft­ir­lits­stofn­anir undir stjórn manna með náin tengsl við Sjálf­stæð­is­flokk­inn sem voru skip­aðir af ráð­herrum hans hafi tekið þátt í risa­vöxnu sam­særi með vondu vinstri­st­jórn­inni um að hafa 300-400 millj­arða króna af íslenskum heim­ilum og fyr­ir­tækj­um. Hann hefur hins vegar enn ekki tjáð sig um orð Sig­mundar Dav­íðs, þótt hann hafi sagst opin­ber­lega efast um full­yrð­ingar Víg­lundar um lög­brot.

Íslend­ingar steiktu útlend­inga með neyð­ar­laga­setn­ing­unni. Hún gekk undir nafn­inu „Oper­ation fuck the for­eigners“ á meðal sumra þeirra sem að henni komu. Útlend­ing­ar, erlendir kröfu­haf­ar, töp­uðu ævin­týra­legum fjár­hæðum á þess­ari aðgerð okkar sem heim­il­aði íslenska rík­inu að taka með valdi eignir af einka­að­il­um. Og við komumst upp með þessa aðgerð og á grunni þess hefur okkur tek­ist að end­ur­reisa íslenskt efna­hags­kerfi og við­halda íslenskri sam­fé­lags­gerð. Allar þær rík­is­stjórnir sem setið hafa frá hruni eiga sinn þátt í þeim árangri, þótt þær hafi allar gert mis­tök á leið­inni. Og lík­lega á eng­inn meira í þeim árangri en rík­is­stjórn Geirs H. Haar­de, sem bar ábyrgð á neyð­ar­laga­setn­ing­unni.

En að ætla stjórn­mála­mönnum og emb­ætt­is­mönnum að hafa rænt íslensku þjóð­ina með hags­muni ein­hverra vog­un­ar­sjóða að leið­ar­ljósi er for­kast­an­leg ásök­un.

Og það hljóta að verða póli­tískar afleið­ingar af henni.