Daga­talið lýgur víst ekki, hugs­aði ég þegar mér varð það ljóst að bráðum eru komin tvö ár frá því ég tók við sem fram­kvæmda­stjóri Kjarn­ans miðla ehf. Þessi tæpu tvö ár hafa liðið hratt. Kjarn­inn er enn á sínum stað en samt hefur svo margt breyst og við bætt svo miklu við okk­ur. Þegar ég tók við starf­inu fór ég í lítið útvarps­við­tal og gant­að­ist með það að Kjarna­fólk kæm­ist fyrir í einum fólks­bíl. Nú dugar ekk­ert minna en lang­ferða­bíll, reyndar mjög lít­ill, en Kjarn­inn telur nú átta starfs­menn í fullu starfi, auk lausa­penna. Við höfum stækkað og dafnað og það eru les­endur okkar sem leiða vöxt­inn með sínum frjálsu fram­lögum til mið­ils­ins.

Aðlög­un­ar­hæfni blaða­manna

Heims­far­aldur COVID-19 hefur sett mark sitt á sam­fé­lagið allt síð­ast­liðið ár og verið jafn­framt ákveðin próf­raun fyrir fjöl­miðla og fjöl­miðla­fólk um heim all­an. Fáir blaða­menn hafa lík­lega séð fyrir sér að gera far­sóttir að sér­grein sinni eða aðal­um­fjöll­un­ar­efni dag eftir dag. Eng­inn ætl­aði sér endi­lega að vita allt um sýna­tökupinna eða sótt­varna­hót­el, en starf blaða­manns­ins er þannig að það krefst aðlög­un­ar. Far­sótt kallar á far­sótt­ar­frétt­ir. Það að hér ríki far­aldur kallar á það að blaða­menn til­einki sér við­fangs­efnið ítar­lega, geti greint ástand­ið, hafi dug í sér til að spyrja ráða­menn erf­iðra spurn­inga og séu færir um að lýsa fram­vindu far­sótt­ar­innar frá degi til dags, auk þess að geta varpað fram ítar­legum frétta­skýr­ingum og sam­an­tektum inn á milli. Allt þarf þetta að vera gert á skilj­an­legan og vand­aðan hátt. Ann­ars nennir eng­inn að lesa, hlusta eða horfa.

Líkt og gilt hefur um flest fyr­ir­tæki und­an­farið ár hefur verið snúið að gera nákvæmar áætl­anir fyrir starf­semi Kjarn­ans í þessu árferði. Hryggjar­stykkið í okkar rekstri er Kjarna­sam­fé­lagið, en það er heiti sem við notum um þann hóp fólks sem styrkir Kjarn­ann með mán­að­ar­legu fram­lagi. Þessi hópur kemst sem betur fer ekki í neinn venju­legan lang­ferða­bíl því hann telur nú yfir 3.000 manns og fer stækk­andi. Við erum þakk­lát hverjum ein­asta úr þessu styrkt­ar­sam­fé­lagi, enda skipta öll fram­lög máli, ekki síst á óvissu­tím­um.

Eiga fréttir að vera gef­ins?

Vef­miðlar víð­ast hvar hafa tek­ist á við það snúna verk­efni að finna út hvernig best er að fá fólk til að greiða fyrir fréttir á net­inu, enda er frétta­efni dýrt efni í fram­leiðslu og engin leið að halda úti dag­legum straumi frétta og frétta­skýr­inga án stöðugra tekna. Tölu­verð hefð er fyrir því hér á landi að fréttir á net­miðlum séu öllum opn­ar. New York Times og The Wall Street Journal fara hins vegar þá leið að setja upp greiðslu­vegg á sínum síðum og selja raf­rænar áskrift­ir. Kjarn­inn hefur ekki valið þá leið heldur not­ast við svipað módel og The Guar­di­an, að hafa vef­inn opinn öllum en óska eftir frjálsum fram­lögum les­enda. Þeir sem vilja greiða fyrir Kjarn­ann gera það og geta meira að segja valið sér upp­hæð.

Það má auð­vitað velta fyrir sér hvaða leið er rétt­ust. Fyr­ir­fram var ekki mikil trú á módel NYT og WSJ, en þau hafa slegið hvert metið á fætur öðru í sölu áskrifta og telja nú raf­ræna áskrif­endur í millj­ón­um. The Guar­dian nálg­ast einnig milljón styrkj­end­ur. Kjarn­inn hefur mikla trú á því að fréttir eigi að vera fyrir alla og hefur þess vegna haldið sig við það að efla styrkt­ar­sam­fé­lagið frekar en að setja upp greiðslu­vegg.

Aug­lýs­ingar eru önnur mik­il­væg tekju­stoð fyrir vel­flesta fjöl­miðla hér á landi. Kjarn­inn fór í það nú fyrir nokkru að byggja upp eigin sölu aug­lýs­inga, en hafði áður úthýst sölu þeirra. Við finnum fyrir því að margir aug­lýsendur vilja ekki að aug­lýs­ingar þeirra séu bara „ein­hvers stað­ar” á net­inu, hvar sem fólk sér þær, heldur vilja sífellt fleiri leggja áherslu á að birta sitt aug­lýs­inga­efni á traustum frétta­vef frekar en vef­síðum sem leggja allt í söl­urnar fyrir smelli. Við höfum lengi talað um að Kjarn­inn sé fyrir kröfu­harða les­endur og við leggjum okkur fram um að standa undir því trausti sem les­endur sýna okkur með því að heim­sækja síð­una okkar og með því að styrkja okkur með fram­lög­um. Við teljum Kjarn­ann að sama skapi geta verið væn­legan val­kost fyrir kröfu­harða aug­lýsendur sem vilja sín skila­boð frekar við hlið alvöru frétta­skýr­inga heldur en ódýrra smellu­beita.

Ríkið við­ur­kennir erf­iða stöðu

Þrátt fyrir stór­auk­inn lestur og heim­sókn­ir, vöxt í styrkt­ar­sam­fé­lagi okkar og aug­lýs­ingum þá liggur fyrir að rekstur frétta­mið­ils eins og Kjarn­ans, með áherslu á frétta­skýr­ingar og með metnað til að hafa gæði og dýpt að leið­ar­ljósi í allri frétta­vinnslu, er oft þung­ur. Sam­keppnin við risa­stóru aug­lýs­inga­miðl­ana eins og Google og Face­book verður alltaf ójöfn og engin leið fyrir lít­inn íslenskan fjöl­miðil að vera mikið með í þeirri keppni.

Staða fjöl­miðla hefur verið erfið um nokkra hríð, það byrj­aði ekki með COVID-19. Nefnd var stofnuð árið 2016 af þáver­andi mennta- og menn­ing­ar­mála­ráð­herra sem skil­aði skýrslu um stöðu fjöl­miðla í byrjun árs 2018, þar sem hið erf­iða rekstr­ar­um­hverfi fjöl­miðla er tíundað og lagt til að tekið verði upp styrkja­kerfi fyrir einka­rekna fjöl­miðla. Nokkur stuðn­ingur var veittur í fyrra vegna rekstr­ar­árs­ins 2019 en þeir styrkir voru settir undir hatt COVID-­styrkja. Sjálft frum­varp­ið, sem byggir á til­lögum nefnd­ar­innar um árlegar end­ur­greiðslur á kostn­aði vegna frétta­öfl­unar og frétta­vinnslu, í anda styrkt­ar­kerfis vegna bóka­út­gáfu og fram­leiðslu kvik­mynda, er enn hjá alls­herj­ar- og mennta­mála­nefnd alþing­is. Stuðn­ing­ur­inn, sem þing­menn allra flokka hafa sagst vilja veita í ein­hverri mynd, situr enn í nefnd nú þegar komið er fram á vor árið 2021.

Fyrr í vetur fórum við Þórður Snær Júl­í­us­son, rit­stjóri Kjarn­ans, á fund alls­herj­ar- og mennta­mála­nefnd­ar. Þangað vorum við fengin sem gest­ir, gegnum fjar­funda­bún­að, til að gera grein fyrir okkar sjón­ar­miðum og sýn á frum­varpið um styrki til einka­rek­inna fjöl­miðla sem er til umfjöll­unar í nefnd­inni. Svona gestainn­koma á nefnd­ar­fund í þing­inu tekur ekki langa stund, það þarf að tala hratt og koma miklu að á skömmum tíma. Krossa svo fingur og vona að nefnd­ar­menn hafi með­tekið og sjái það sem við, stjórn­endur Kjarn­ans, sjáum svo skýrt:

• Það þarf að vökva sprota í fjöl­miðlaum­hverf­inu.
• Það þarf að styrkja fjöl­miðla sem leggja áherslu á fréttir og frétta­skýr­ing­ar.
• Það þarf að styrkja fjöl­miðla sem hafa komið sér upp sjálf­bæru rekstr­ar­mód­eli.
• Það þarf að fjölga blaða­mönn­um, styrkirnir eiga að fara til miðla sem ráða en ekki reka.

Við fórum yfir alla þessa punkta og kannski fleiri á fund­in­um. En eitt gleymd­ist, og gleym­ist eig­in­lega alltaf, í þess­ari umræðu um styrki eða ekki styrki til fjöl­miðla. Það er tungu­málið okkar – íslensk­an. Við teljum mik­il­vægt að gefnar séu út bækur á íslensku og að búnar séu til kvik­myndir á íslensku, enda er sú starf­semi sér­stak­lega styrkt með end­ur­greiðslum á rekstr­ar­kostn­aði. Skiptir þá ekki líka máli að það séu skrif­aðar fréttir á íslensku?

Yfir 1.500 efni birt um COVID-19 á rúmu ári

Frá því far­aldur COVID-19 tók nán­ast yfir fjöl­miðlaum­fjöllun í heim­inum hefur rit­stjórn Kjarn­ans, litla metn­að­ar­fulla frétta­skýrand­ans sem nú fer langt með að fylla lít­inn lang­ferða­bíl, skrifað 1306 fréttir eða frétta­skýr­ingar tengdar far­sótt­inni og áhrifum henn­ar, heilsu­fars­legum og efna­hags­leg­um. COVID-19 hefur að auki verið til umfjöll­unar í 185 aðsendum greinum á Kjarn­anum og rætt hefur verið um far­sótt­ina í 22 hlað­varps­þátt­um. Sam­tals hafa birst á Kjarn­anum 1.513 efni um far­ald­ur­inn á því rúma ári sem liðið er síðan hann hófst.

Engu að síður náði Kjarn­inn sam­hliða þessum COVID-af­köstum að fjalla ítar­lega um efna­hags­mál, stjórn­mál, umhverf­is­mál, skipu­lags­mál og fleira auk þess að ráð­ast í langstærsta rann­sókn­ar­verk­efni sem Kjarn­inn hefur tek­ist á við frá upp­hafi, umfjöllun um brun­ann á Bræðra­borg­ar­stíg 1, sem nýverið hlaut verð­laun Blaða­manna­fé­lags Íslands sem umfjöllun árs­ins 2020. Kjarn­inn vill leggja sig fram um að rýna í öll horn sam­fé­lags­ins.

Víðir Reyn­is­son á BBC?

Þegar far­aldur gengur yfir sem hefur áhrif á nán­ast hvert ein­asta manns­barn, hvert ein­asta ríki heims, þá kemur vel í ljós mik­il­vægi tungu­mála, mik­il­vægi þess að hver þjóð fái fréttir á sínu móð­ur­máli. Staða Íslands í þessu mengi væri eflaust ekki sér­stak­lega vel greind í erlendum miðl­um. Eng­inn hefur við­líka áhuga á áhrifum COVID-19 á íslenskt sam­fé­lag eins og hér­lendir frétta­miðl­ar. Eða hefur ein­hver séð við­tal við Víði Reyn­is­son hjá BBC eða Berl­ingske? Við blaða­menn þurfum að upp­lýsa, segja frétt­ir, skýra stöð­una með vönd­uðum úttektum og frétta­skýr­ingum og taka við­töl við þá sem vita meira en við og rækja þannig skyldur okkar gagn­vart les­end­um. Það er lífs­nauð­syn­legt fyrir hvert sam­fé­lag að eiga fjöl­breytta og sterka frétta­miðla af ýmsum stærðum og gerð­um.

Fjöl­miðlar gegna lyk­il­hlut­verki í lýð­ræð­is­þjóð­fé­lagi, um það er ekki deilt. Við vitum vel að þeir skipta máli, en finnum kannski enn meira fyrir þörf­inni fyrir vand­aða fjöl­miðla á tímum þegar við erum sér­lega frétta­þyrst, eins og til dæmis þegar far­sótt herjar á heim­inn. Eða þegar kemur eld­gos. Eða þegar kosn­ingar eru í nánd. Eða þegar allt þetta er í gangi í einu. Á slíkum tímum teygjum við okkur oftar eftir sím­an­um, tölv­unni eða hvaða tæki sem við notum til að ná okkur í frétt­ir.

Höldum áfram þótt frum­varp lúri í nefnd

Á svona tímum vill Kjarn­inn vera til stað­ar. Við ætlum okkur að styrkjast, efl­ast og stækka í takt við áhuga les­enda okk­ar. Helst viljum við fylla heila rútu af blaða­mönn­um, ljós­mynd­urum og öðru hæfi­leika­fólki á sviði fjöl­miðl­unar og byggja upp sterkan Kjarna sem hefur burði til að segja fréttir af fleiri sviðum sam­fé­lags­ins, skrifa enn fleiri ítar­legar frétta­skýr­ingar og verða almennt öfl­ugri mið­ill. En óvissan er líka tölu­verð meðan frum­varp um fjöl­miðla er enn í nefnd og ráða­menn taka engar ákvarð­anir um það hvernig styrkja megi inn­lenda fjöl­miðla gagn­vart ægi­valdi sam­fé­lags­miðla á aug­lýs­inga­mark­aði.

Það er hins vegar ekk­ert annað að gera en að setja haus­inn undir sig og halda áfram. Halda áfram að skrifa um COVID-19, eld­gos, efna­hags­mál, skipu­lags­mál, nýsköp­un, nátt­úr­una og annað sem les­endur okkar þyrstir í að lesa. Við á Kjarn­anum viljum vinna á fjöl­miðli sem gerir gagn. Við viljum að okkar umfjall­anir bæti ein­hverju við í huga þeirra sem lesa. Við viljum að les­endur geri rík­ari kröfur til okkar en ann­arra. Við leggjum okkur fram um að standa undir því trausti sem okkur er sýnt. Við treystum á móti á les­endur okk­ar, þá sömu og treysta á okk­ur, til að styrkja Kjarn­ann og leggja þannig sitt lóð á vog­ar­skál­arnar svo áfram verði hægt að segja vand­aðar fréttir og skýra út sam­tím­ann á íslensku.