Fyrstu fimm árin, allt frá getn­aði, eru mik­il­væg ein­stak­lingn­um, sem og sam­fé­lag­inu í heild sinni. Þau styðja við og móta þroska ein­stak­lings­ins, og marka hæfni hans og úrræði ævi­langt. Það hefur sýnt sig í rann­sóknum (t.d. rann­sóknum nóbels­verð­launa­hafans James Heck­man) að með því að styðja vel við þessi fyrstu ár, að fjár­festa strax í góðum aðbún­aði í ævi ein­stak­lings­ins, og með snemmtækri íhlut­un, verði unnt að spara og end­ur­heimta allt að 10% af kostn­aði. Þannig verður ein­stak­ling­ur­inn betur í stakk búinn út í sam­fé­lag­inu, með bættum árangri í skóla og frí­stund­um, minni þörf á við­bót­ar­stuðn­ingi síðar meir, meiri þátt­töku á vinnu­mark­aði, ásamt beinum sparn­aði í félags- og heil­brigð­is­kerf­inu.

Þegar skoða á hvaða fjár­fest­ingar og íhlut­anir geta skipt máli, er margt að líta til. Við það mat þarf þó einnig að taka mið af erfð­um, upp að ákveðnu marki, en fyrst og fremst umhverf­inu.

Talið er að umhverfið hafi gríð­ar­leg áhrif á mótun ein­stak­lings­ins, og sér­stak­lega barna. Börn eru við­kvæm­ari fyrir umhverf­inu og meira útsett­ari fyrir efnum í umhverf­inu en við full­orðnu. Þau er með við­kæmara tauga-, ónæm­is- og æxl­un­ar­kerfi, sem og úthreinsi­kerfi (Hildur Harð­ar­dótt­ir, UST 2021). Rann­sóknir hafa tengt veru barna í myglu og raka, sem og önnur óæski­leg áhrif frá umhverfi, við ýmis konar heilsu­far­s­vanda­mál. Þar má til dæmis nefna eyrna­bólg­ur, blóð­nasir, óværð, melt­ing­ar­trufl­an­ir, ast­ma, útbrot, flensu­lík ein­kenni, ein­beitn­ing­ar­skort­ur, skemmdir á mið­tauga­kerfi, og ein­hverf­u­lík ein­kenni (Sid­ney Baker og William Shaw, 2020, Hyvonen, Lohi, Rasanene, ofl, 2021). Þolendur og for­eldrar ungra barna hafa líst ótelj­andi öðrum ein­kenn­um, svo sem svefn­trufl­un­um, end­ur­teknum sýk­ing­um, bjúg, augn­sýk­ing­um, strept­ókokk­um, sár eða útbrot á bleyju­svæði, fæðu­of­næmi, óró­leiki, kækir, skap­sveifl­ur, þreyta, ADHD hegðun ofl.

Það ætti að vera flestum aug­ljóst að barn sem stríðir lengi við eitt­hvað af ofan­greindum ein­kenn­um, kemur að öllum lík­indum til með að þurfa aðstoð síðar meir – hvort sem er í félags,- skóla eða heil­brigð­is­kerfi.

Það ætti ekki að vera neinum bjóð­andi að þurfa til­neydd að glíma við erf­iðar aðstæður í umhverf­inu til lengri tíma, yfir meiri­hluta dags­ins, í krefj­andi aðstæðum við leik, nám og þroska - og hvað þá börn­um.

Skóla­mál í Reykja­vík­ur­borg, einkum mið­svæð­is, eru í lama­sessi. Skólum hefur verið baga­lega við­hald­ið, úttektir á hús­næði eru seint og ófag­lega til­farn­ar, inn­grip ekki nægi­lega afdrátt­ar­laus, upp­lýs­ingar af skornum skammti og hús­næð­is­skortur veru­leg­ur. Það þrengir að skóla­lóðum og börn eru sett út á mal­bik­ið.

Stór hópur þolenda myglu og raka verður að velja vel í hvaða skóla þau senda börnin sín, og hvar þau velja sér búsetu, og er val­kostum í þeim efnum sífellt að fækka. Þessi hópur hefur glímt við veik­indi og barist fyrir end­ur­heimt barna sinna. Hvers konar umhverf­is­áreiti getur kveikt aftur á ein­kenn­um, t.d. gamlar eða illa við­haldnar bygg­ing­ar, lekir gluggar eða þök, ilm­efna­notkun við hrein­læti og þrif, notkun ann­arra óæski­legra efna, auka­efni í mat, tak­markað aðgengi skóla­lóðar að nátt­úru, ofl. Þessi hópur er ekki til­bú­inn að taka fleiri sénsa með börnin sín, og krefst þess að börn­unum verði gert kleift að njóta vafans.

Hvernig á að mæta þörfum þessa hóps sem kjósa að búa mið­svæð­is, og gefa þeim kost á að velja sér heil­næmt heim­ili og skóla, nálægt vinnu sinni og bak­landi? Hvernig á að stuðla almennt að vellíðan og heil­brigði barn­anna okkar allra, og að beinum sparn­aði inn í þjóð­fé­lag­ið?

Nú hefur legið fyrir í ein­hvern tíma áform um bygg­ingu nýs leik­skóla, grunn­skóla og frí­stunda­heim­ilis í Skerja­firði. Margir for­eldrar bíða spennt­ir, og með önd­ina í háls­inum eftir þeim fram­kvæmd­um. Nýlegt við­tal við inn­við­a­ráð­herra í fjöl­miðl­um, bendir þó til þess að þessi nýja byggð brjóti gegn sam­komu­lagi rík­is­ins og Reykja­vík­ur? Slíkt grefur undan sam­þykktu deiliskipu­lagi sem hefur verið birt almenn­ingi, og stofnar áformum um nýjan skóla í hættu.

Ef ósætti ríkir um fyr­ir­hug­aða fram­kvæmd, hvers vegna ekki að reyna að finna lausnir? Hvers vegna ekki að minnka fyr­ir­hug­aða byggð í Skerja­firði og end­ur­skipu­leggja, og leggja meg­in­á­herslu á að koma skól­anum upp? Rík­is­stjórn og inn­við­a­ráð­herra geta varla sett sig á móti þeim fram­kvæmd­um? Það þarf að for­gangs­raða, það þarf að meta hags­muni barna fremst og leysa skóla­mál­in, og það hlýtur að vera mik­il­væg­ara en aðþrengdur flug­völl­ur? Það þarf að finna hvar sam­staða getur myndast, í stað enda­lausra öfga og and­stæðna. Ef ráð­herra, rík­is­stjórn og borg­ar­stjórn geta ekki mætt þörfum almenn­ings og þörfum barna okk­ar, og ef ráð­herra leggst gegn upp­bygg­ingu skóla í Skerja­firði, þá þarf nauð­syn­lega, og það fljótt, að finna skóla­hús­næði öðrum stað mið­svæð­is.

Þetta mál þolir enga bið. Og þeir búta­saumar sem hafa átt sér stað á flestum skóla­lóðum með við­bygg­ingum á kostnað úti­svæð­is, til dæmis í Vest­ur­bæj­ar­skóla og Haga­skóla, eru ekki raun­hæfur kost­ur.

Höf­undur er lög­fræð­ingur og for­kona SUM - sam­taka um áhrif umhverfis á heilsu.