Meiri háttar hindranir takmarka getu annarra flugvalla en Keflavíkurvallar, lendingarstaða og hafna til að uppfylla kröfur og þarfir samfélagsins eftir tíu ár. Erfitt verður að sjá fram á að fyrirhugaðar fjárfestingar muni mæta þessum kröfum.
Þetta kemur fram í skýrslu sem unnin var af Samtökum iðnaðarins og Félags ráðgjafaverkfræðinga, þar sem fjallað er um innviði í landinu og stöðu einstakra þátta.
Kjarninn fjallaði um skýrsluna en talin er þörf á því að ráðast í innviðafjárfestingar hér á landi. Uppsöfnuð viðhaldsþörf fjárfestinga í þeim er metin 372 milljarðar króna eða sem nemur um 11 prósentum af heildarendurstofnvirði innviða í landinu. Til þeirra teljast meðal annars hafnir, flugvellir, vegir, orkumannvirki, veitukerfi, úrgangsmál og fasteignir í eigu ríkis og sveitarfélaga.
Þarf að endurnýja malbik á Egilsstaðaflugvelli
Reykjavíkurflugvöllur, Akureyrarflugvöllur og Egilsstaðaflugvöllur eru skilgreindir sem alþjóðaflugvellir. Ástand þeirra er metið til einkunnarinnar 3, á skalanum 1 upp í 5, misgott eftir þáttum þó. Ástand flugbrauta á Reykjavíkurflugvelli er talið ágætt en önnur flugbrautin er þó með of þröngt öryggissvæði miðað við reglugerð Evrópusambandsins sem kemur til innleiðingar á árinu 2017.
Í skýrslunni kemur einnig fram að ástand flugbrauta á Akureyrarflugvelli sé einnig ágætt en ekki er sömu sögu að segja af Egilsstaðaflugvelli en þar hefur myndast mikil endurnýjunarþörf malbiks á flugbrautinni. Þá þarf að stækka flughlöð á Akureyri og Egilsstöðum og endurnýja flughlað í Reykjavík en á öllum flugvöllum hefur borið á frávikum frá flugvallarreglugerð vegna ófullnægjandi skilyrða. Ef fer fram sem horfir mun flughlaðið á Reykjavíkurflugvelli t.d. ekki uppfylla nýja reglugerð um varnir gegn olíumengun og þá er stækkun flughlaða á Akureyri og Egilsstöðum nauðsynleg vegna hlutverks þeirra sem varaflugvellir.
Mygla ógnar starfsemi á Reykjavíkurvelli
Húsnæði á Reykjavíkurflugvelli hefur ekki fengið nægjanlegt viðhald, leki hefur myndast í ýmsum byggingum og mygla ógnar starfsemi. Þörf hefur myndast fyrir stækkun flugstöðvar í Reykjavík, á Akureyri og Egilsstöðum ásamt því að fjölga þarf bílastæðum. Þá þarf nýja vélageymslu á Reykjavíkurflugvelli og færa þarf eldsneytisstöðvar á Akureyrarflugvelli.
Til að uppfylla nýjustu reglugerðir þarf að endurnýja aðflugsljós á flugbrautum á Akureyri, Egilsstöðum og í Reykjavík. Hlaðlýsingu og akbrautarljósum á Reykjavíkurflugvelli er ábótavant. Endurnýja þarf sendahús og mastur á Reykjavíkurflugvelli. Á öllum flugvöllum hefur myndast mikil endurnýjunarþörf tækja, m.a. snjóhreinsitækja og snjóblásara, sanddreifara til hálkuvarna, brautarsópa, björgunarbáta og slökkvibifreiða.
Þörf er á miklum lagfæringum
Ástand innanlandsflugvalla og lendingarstaða fær lága einkunn. Lagfæra þarf yfirborð flugbrauta í Vestmannaeyjum og endurnýja klæðingu á flugbraut í Bíldudal og á Ísafirði. Á Ísafirði þarf til viðbótar að lagfæra sjávargrjóthleðslu til þess að hindra að sjógangur brjóti af öryggissvæði sem myndi leiða til lokunar flugvallarins. Varaflugvöllur Ísafjarðar, Þingeyri, er lokaður á veturna vegna ónýts burðarlags í flugbraut. Endurbyggja þarf bílastæðin á Ísafirði og verulegra lagfæringa er þörf á öryggissvæðum í Vestmannaeyjum. Á Þórshöfn þarf að endurbyggja hluta flugbrautar og komið er að endurnýjun slitlags á Stóra-Kroppi og á Sandskeiði.
Stutt er í að endurnýja þurfi slitlag á Bakka og í Reykjahlíð. Stækka þarf vélageymslu á Hornafirði og tækjaog sandgeymslu vantar á Bíldudal ásamt því að flugstöðin er í mikilli viðhaldsþörf. Flugstöðin á Hornafirði þarfnast einnig viðhalds. Búnaður og tæki. Endurnýja þarf veðurmælibúnað á nær öllum völlum og komið er að endurnýjun á aðflugsbúnaði fyrir flugvöllinn í Gjögri. Endurnýja þarf ljósabúnað á Hornafirði og tækjakostur Þingeyrarflugvallar er langt frá því viðunandi.
Framtíðarhorfur neikvæðar
Samkvæmt skýrsluhöfundum vantar 2 til 3 milljarða fjárfestingu til að staðan verði góð. Gerð hefur verið áætlun til ársins 2025 um fjármagnsþörf vegna reksturs innanlandsflugvallakerfisins, að frádregnum notendagjöldum. Annars vegar er um að ræða rekstur og hins vegar framkvæmdir, þ.e. nýfjárfestingar og meiri háttar viðhald. Til grundvallar áætluninni liggur farþegaspá, ástandsmat, núverandi þjónustustig og full framfylgd gildandi laga og reglugerða. Í öllum áætlunum er miðað við ásættanlegt viðhald flugbrauta, bygginga, rafbúnaðar, véla og tækja. Heildarkostnaður við kerfið að frádregnum notendagjöldum er áætlaður um 40 milljarðar króna fram til ársins 2025 en kostnaður vegna nýfjárfestinga og viðhalds eingöngu er metinn um 17 milljarðar króna.
Samkvæmt samgönguáætlun 2015 til 2026 er áætlað að verja um 14 milljörðum í viðhald og fjárfestingar og um 18 milljörðum í rekstur kerfisins, samtals um 32 milljörðum króna. Það er því ljóst að ekki verður komið til móts við áætlaða viðhalds- og fjárfestingarþörf að óbreyttu og erfitt verður að halda uppi ásættanlegu þjónustustigi. Framtíðarhorfur eru því metnar neikvæðar. Erfitt reynist að áætla kostnað við að koma kerfinu upp í ásættanlegt ástand en kostnaðurinn hleypur líklega á milljörðum króna. Uppsöfnuð þörf á viðhaldi og framkvæmdum á innanlandsflugvöllum er um 850 milljónir króna í mikilvægar aðgerðir og 320 milljónir í brýnar aðgerðir, samtals tæpir 1,2 milljarðar króna.
Ástandið nokkuð gott heilt yfir
Að draga upp heildarmynd af ástandi hafnarmannvirkja á Íslandi er mikið verk, segir í skýrslunni. Í ljósi gagnaþurrðar og umfangs verkefnisins þótti rétt að taka fram að nokkur óvissa er um ástandið. Við mat á ástandseinkunn var annars vegar notast við gögn frá Vegagerðinni og fyllt í eyðurnar eftir fremsta megni og hins vegar leitað eftir áliti frá hafnarsjóðum á Íslandi. Horft er til margra þátta í hverri höfn og er hverjum þætti gefin umsögn á eigindlegum skala. Þættirnir lúta að öryggi og afkastagetu hafna, gæði viðlegu- og löndunarkanta, athafnasvæða á landi, dýpis í höfn og innsiglingaleið og ástands ytri mannvirkja. Hvert hafnarmannvirki er þá greint niður í mismunandi flokka.
Ástandsumsagnirnar taka til hafna sem samanlagt anna um 70 prósent heildarflutninga um allar hafnir en um 68 prósent ástandsumsagna fyrir þá þætti sem nefndir voru að ofan eru á bilinu frá gott til ágætt. Leiða má líkum að því að ástandið sé nokkuð gott heilt yfir. Hins vegar verður að líta til þess að hér er öllum höfnum gefið sama vægi en hafnirnar hafa mismunandi þjóðhagslegt mikilvægi og kemur þar margt til, t.d. aflamagn sem landað er, verðmæti aflans, afleidd atvinna, o.s.frv.
Mörg hafnarmannvirki komin til ára sinna
Í skýrslunni segir að gert sé ráð fyrir mikilli aukningu í heildarvöruflutningum um hafnir landsins til ársins 2027. Búast megi t.d við töluverðri uppbyggingu í tengslum við iðnað eða til að koma til móts við breytingar í fiskiskipaflotanum eða útgerðarháttum. Áskoranirnar séu margar samfara þessari aukningu og víða blasir við mikil uppbyggingarþörf.
Á næstu 12 árum verða helstu framkvæmdir í höfnum endurbygging hafnarmannvirkja, stofndýpkanir og gerð nýrra viðlegu- og hafnarkanta með meira dýpi. Þá eru mörg hafnarmannvirki komin til ára sinna og t.d. töluverð endurbyggingarþörf á trébryggjum og stálþilsköntum. Samkvæmt upplýsingum frá Hafnasambandinu er töluverð þörf á framkvæmdum í höfnum, bæði til viðhalds og nýframkvæmda á næstu árum.
Metið er að þörf sé á viðhaldi sem nemur um 5,5 milljörðum króna og nýframkvæmdum sem nema um 23 milljörðum króna fram til 2020 eða um 4,7 milljarðar króna alls á ári skv. áætluninni sem gerð var fyrir árin 2015 til 2020. Ekki liggja þó fyrir upplýsingar um hvort þetta fullnægi allri uppsafnaðri þörf eða hvort þetta endurspegli eingöngu þær aðgerðir sem teljast mest aðkallandi.
Flestar hafnir eiga erfitt með að standa undir viðhaldi
Þegar tölurnar eru skoðaðar með hliðsjón af fjárhagsstöðu hafnasjóða má sjá að heildarframlegð þeirra var um 3,3 milljarðar króna árið 2015 en nettóskuldir um 9,6 milljarðar króna. Sé gert ráð fyrir að lánin séu að meðaltali greidd upp með 5 prósent jafngreiðsluláni til 20 ára má ætla að árleg viðbótarfjárþörf sé um 2,2 milljarðar króna á næstu árum ef standa á undir áætlaðri viðhaldsog framkvæmdaþörf. Árleg framlög á tímabilinu til 2027 eru rétt yfir milljarður króna samkvæmt Samgönguáætlun 2015 til 2016.
Það er því ljóst, samkvæmt skýrsluhöfundum, að þegar þessar kostnaðartölur eru skoðaðar með hliðsjón af fjárhagsstöðu hafnasjóða þá eiga flestar hafnirnar erfitt með að standa undir viðhaldi og þeim framkvæmdum sem nauðsynlegar eru á næstu árum. Hafnarsjóðirnir standa þó missterkum fótum en Blönduóshöfn, Hafnir Norðurþings, Hvammstangahöfn, Kópavogshöfn, Reykjaneshöfn, Vogahöfn, Hólmavíkurhöfn, Reykhólahöfn og Sandgerðishöfn voru með neikvætt veltufé frá rekstri á árinu 2015. Þá er hlutfallslega mjög mikil viðhaldsþörf hjá Reykhólahöfn, Djúpavogshöfn og Þorlákshöfn.
