Bréfið barst Lars Løkke Rasmussen forsætisráðherra Danmerkur sl. mánudag, 25. mars. Það var undirritað af Leilani Farha, hún er sérlegur skýrslugjafi Mannréttindaráðs Sameinuðu þjóðanna, varðandi réttinn til íbúðarhúsnæðis (special rapporteur on the right to housing). Leilani Farha og starfsfólk hennar hefur í mörg horn að líta og þótt iðulega sé þess getið á hátíðastundum að ástandið í heiminum fari skánandi getur Leilani Farha ekki að öllu leyti tekið undir það. Í blaðaviðtali fyrir skömmu sagði hún að ekki fari framhjá þeim sem fylgjast með fréttum að mikið skorti á að allir íbúar heimsins hafi þak yfir höfuðið og því miður sé það fjarlægur draumur að svo verði. En bréf hennar til dönsku ríkisstjórnarinnar fjallar ekki um fólk sem hrakið hefur verið frá heimilum sínum vegna stríðsátaka.
Dönsk lög heimila brot á mannréttindum
Í áðurnefndu bréfi gagnrýnir Leilani Farha dönsku ríkisstjórnina fyrir að hafa sett lög ,,sem gera það mögulegt að nota ótakmarkað erlent fjármagn til kaupa á dönsku íbúðar- og atvinnuhúsnæði, í þeim tilgangi einum að auka ríkidæmi kaupandans.“Í bréfinu segir að ,,þetta stríði gegn alþjóðlegu samkomulagi, nánar tiltekið Mannréttindasáttmála Sameinuðu þjóðanna sem Danir hafa undirritað.“ Í Mannréttindasáttmálanum er kveðið á um réttinn til þess að hafa þak yfir höfuðið, en lögin sem gilda í Danmörku hafa í raun ógilt þessar alþjóðlegu skuldbindingar. ,,Og afleiðingarnar blasa við“ segir í bréfinu, ,,árið 2017 keyptu erlend fjárfestingafyrirtæki 71% alls húsnæðis sem skipti um eigendur í Kaupmannahöfn.“
Blackstone
Bandaríska fyrirtækið Blackstone er lang umsvifamest þessara erlendu fyrirtækja og hefur á síðastliðnum tveimur árum keypt um það bil 140 húseignir í Kaupmannahöfn, samtals um tvö þúsund íbúðir. Þessar húseignir hefur Blackstone keypt í gegnum danskan samstarfsaðila, North 360.
Blackstone, sem var stofnað árið 1985 í Bandaríkjunum, er í hópi stærstu fjárfestingafyrirtækja heims. Það er umdeilt, eins og títt er um slík fyrirtæki og umtalað fyrir harðdrægni í viðskiptum. Á allra síðustu árum hefur fyrirtækið í auknum mæli horft til fjárfestinga í Evrópu, ekki síst á Norðurlöndum. Nefna má að árið 2017 bauð Blackstone 11 milljarða króna í 30% eignarhlut í Bláa Lóninu. Ekki varð af þeim viðskiptum því fulltrúar lífeyrissjóða í eigendahópi Bláa Lónsins beittu neitunarvaldi. Blackstone hefur reyndar víðar komið við sögu á Íslandi en það verður ekki rakið hér.
Af hverju Kaupmannahöfn?
Ástæður þess að Blackstone hefur látið jafn mikið til sín taka í Kaupmannahöfn og raun ber vitni eru tvær. Önnur ástæðan er áðurnefnd lög. Hin er sú staðreynd að í Kaupmannahöfn er mikið um gamalt íbúðarhúsnæði þar sem leigan er lág. Í slíkum íbúðum býr í mörgum tilvikum fólk sem ekki hefur mikið handa á milli en er sátt við sitt. Sátt við öryggið sem fylgir því að eiga samastað og þurfa ekki að óttast að missa húsnæðið. Minna máli skiptir þótt baðherbergið sé ekki samkvæmt nýjustu tísku og eldhúsinnréttingin komin til ára sinna. Allstór hluti íbúðahúsnæðis í Kaupmannahöfn er í eigu sjálfseignarstofnana, sem ráða yfir takmörkuðu fjármagni til endurbóta og viðhalds, sem skýrist meðal annars af lágri leigu.
Það er húsnæði eins og það sem hér hefur verið lýst sem Blackstone beinir sjónum sínum að. Fyrirtækið kallar slíkt húsnæði ,,vanmetið“ og gerir tilboð, sem eigendum þykir freistandi. Ef samningar takast er ráðist í endurbætur (iðulega sýndarendurbætur að mati Leilani Farha), leigjandanum býðst að vera áfram í íbúðinni en leigan hefur hækkað, í mörgum tilvikum tvöfaldast eða jafnvel meira. Þetta ræður fólkið sem áður bjó í íbúðinni ekki við og hrökklast burt. Í sumum tilvikum borgar Blackstone þeim sem áður bjuggu í húsinu fyrir að flytja. ,,Allt til að geta svo hækkað leiguna. Þetta er fyrirlitlegt“ segir í bréfinu til dönsku ríkisstjórnarinnar.
Frumkvæði Sameinuðu þjóðanna
Það að fjárfestar og byggingaspekúlantar beini sjónum sínum að tilteknum hverfum, oftast gamalgrónum í borgum og bæjum í því skyni að ,,endurnýja“ í hagnaðarskyni er ekki ný bóla. Sameinuðu þjóðirnar höfðu fyrir nokkru frumkvæði að óformlegum samtökum, sem hafa að markmiði að viðurkennt sé að íbúðarhúsnæði sé félagslegur réttur en ekki verslunarvara peningamanna. Borgarstjórinn í Malmö staðfesti fyrir tveim vikum þátttöku borgarinnar í þessari hreyfingu en meðal þeirra borga sem staðfest hafa þátttöku eru Amsterdam, Montreal, Barcelona og Berlín. Aðspurður sagði borgarstjórinn í Malmö ástæðuna fyrir þátttöku borgarinnar væri sú sama og víða annarsstaðar: tilkoma fjárfesta leiðir til hærra leigu- og kaupverðs, borgarmyndin breytist, verður einsleitnari þar sem fjölskyldufólk og þeir efnaminni, ásamt smáfyrirtækjum, hrekjast á brott.
PUSH
Í síðustu viku var kvikmyndin PUSH frumsýndi í Kaupmannahöfn. Framleiðandi og leikstjóri myndarinnar er Svíinn Frederik Gertten. PUSH fjallar um hvernig húsnæðisverð rýkur upp í stórborgum, fjölskyldufólk er neytt til að flytja og andlitslausir eigendur (orðalag úr kvikmyndinni) taka yfir húseignirnar. Myndin vakti mikið umtal meðal Dana, fjölmiðlar fjölluðu um myndina, sem hefur beina skírskotun til þess sem er að gerast í Kaupmannhöfn. Nýlegt dæmi um kaup andlitslausu eigendanna þar í borg er þekkt bygging við miðborgina.
Holckenhus
Í júní í fyrra greindu margir danskir fjölmiðlar frá því að Blackstone hefði fest kaup á stórri byggingu skammt frá miðborginni. Hús þetta nefnist Holckenhus og stendur við H.C Andersens Boulevard, Vester Voldgade, Stormgade og Dantes Plads, en þar var íslenska sendiráðið lengi til húsa.
Holckenhus var byggt á árunum 1891 -93. Á jarðhæðinni eru fyrirtæki, á fjórum hæðum þar fyrir ofan eru íbúðir en á efstu hæðinni 11 vinnustofur þar sem 13 listamenn starfa. Þar hafa margir af þekktustu myndlistarmönnum Dana haft vinnuaðstöðu og hinn virti myndlistarskóli Kristian Zahrtmann (1843 – 1917) var í húsinu um árabil. Vinnustofurnar eru óbreyttar frá upphafi og sama gildir um margar íbúðir, burtséð frá hita, vatns - og rafmagnslögnum.
Þegar fréttist af kaupum Blackstone á Holckenhus fóru listamennirnir, sem hafa aðstöðu í gömlu vinnustofunum að spyrjast fyrir. ,,Þegar við fréttum hver kaupandinn væri fórum við að skjálfa á beinunum“ (begyndte vi at ryste i bukserne) sagði Maria Wandel talsmaður listamannanna. Svörin sem fengust voru að North 360 hafði sótt um leyfi til að breyta vinnustofunum í íbúðir. Þegar íbúarnir og listamennirnir sneru sér til borgarinnar voru svörin þau að þar eð húsið væri ekki friðað (nema að utan) væri erfitt að bregðast við. Eftir mikla og harða gagnrýni lýsti talsmaður North 360 því yfir að fyrirtækið vildi finna lausn í samstarfi við listamennina. Maria Wendel sagðist í viðtali, í dagblaðinu Politiken fyrir nokkrum dögum,ekki gefa mikið fyrir slíka yfirlýsingu. ,,Þetta er einskonar haltu kjafti brjóstsykur (hold kæft-bolsje) til að þagga niður í okkur“.
Íbúarnir í Holckenhus eru sömuleiðis áhyggjufullir. Meðal þeirra sem í húsinu búa er hinn þekkti leikari Jesper Langberg. Þegar hann var spurður álits á hinum nýju eigendum sagði hann ekkert en gaf puttann (löngutöng).
Á þessari stundu er óljóst hvert framhaldið verður, bæði varðandi íbúðirnar og vinnustofurnar í Holckenhus.
Sameinuðu þjóðirnar orðnar pólitískar
Leilani Farha hefur ekki fengið svar frá dönsku ríkisstjórninni, en sagði í viðtali við danska fjölmiðla að hún myndi innan tíðar ýta á eftir viðbrögðum. Danski forsætisráðherrann hefur ekki tjáð sig um bréfið, né innihald þess. Ole Birk Olesen ráðherra húsnæðismála sagðist í blaðaviðtali vera undrandi á því að Sameinuðu þjóðirnar telji það mannréttindabrot að erlend fyrirtæki, í þessu tilviki, Blackstone fái að kaupa húseignir í stórum stíl í þeim tilgangi að þrýsta upp leiguverði. Ráðherrann sagði það athyglisvert að Sameinuðu þjóðirnar skuli með þessum hætti blanda sér í málin, og horfa á það með pólitískum gleraugum.
