Ef meg­in­vextir Seðla­banka Íslands, oft kall­aðir stýri­vext­ir, lækka ekki um 0,75 pró­sentu­stig fyrir sept­em­ber 2020 eru for­sendur kjara­samn­inga sem und­ir­rit­aðir voru í nótt brostn­ar.

Þegar kjara­samn­ing­arnir voru kynntir kom fram að ein af for­send­unum sem þeir hvíldu á væri sú að vextir myndu lækka „veru­­lega“ fram í sept­em­ber 2020 og hald­­ast lágir út samn­ings­­tím­ann.

­Sam­kvæmt heim­ildum Kjarn­ans var umtals­vert tek­ist á um þetta ákvæði við gerð kjara­samn­ing­anna og bár­ust meðal ann­ars mót­bárur frá Seðla­banka Íslands til samn­ings­að­ila í gær á meðan að verið var að ganga frá loka­út­gáfu samn­ing­anna. Það var hins vegar ófrjá­v­íkj­an­legt að mati hluta þess hóps sem fór fyrir stærstu stétt­ar­fé­lögum lands­ins að þetta ákvæði væri inni, sér­stak­lega ef semja ætti um hóf­legar launa­hækk­anir næsta árið vegna aðstæðna í efna­hags­líf­inu.

Á end­anum náð­ist sátt um að hafa orða­lagið með þeim hætti sem greint er frá hér að ofan og ekki til­greina neina sér­staka lækkun sem skil­yrði fyrir því að kjara­samn­ingar haldi. Kjarn­inn hefur hins vegar fengið það stað­fest að til sé hlið­ar­sam­komu­lag, svo­kallað „skúffu­sam­komu­lag“ sem er ekki hluti af opin­berum kjara­samn­ingi, sem feli í sér að vextir verði að lækka um 0,75 pró­sentu­stig fyrir sept­em­ber 2020, þegar fyrsta end­ur­skoðun sér­stakrar for­sendu­nefndar mun eiga sér stað, til að kjara­samn­ingar hald­i. 

Í þeirri nefnd sitja þrír full­trúar atvinnu­rek­enda og þrír full­trúar verka­lýðs­hreyf­ing­ar­inn­ar.

Meg­in­vextir Seðla­banka Íslands í dag eru 4,5 pró­sent og þeir þyrftu því að hafa lækkað í 3,75 pró­sent fyrir haustið 2020 til að kjara­samn­ingar haldi.

Afar umdeilt ákvæði

Það er ekki að ástæðu­lausu að þetta ákvæði var umdeilt. Seðla­banki Íslands er ekki aðili að gerð kjara­samn­inga og nýtur fulls sjálf­stæðis í störfum sínum sam­kvæmt lög­um. Meg­in­mark­mið hans er stöðugt verð­lag og til að ná því mark­miði skil­greinir Seðla­banki Íslands hlut­verk sitt þannig að hann eigi að reyna að halda verð­bólgu að jafn­aði sem næst 2,5 pró­sent verð­bólgu­mark­miði. Ekk­ert er að finna um hlut­verk hans við að liðka fyrir gerð kjara­samn­inga með vaxta­lækk­unum í lögum um starf­semi Seðla­bank­ans.

Skörp gagn­rýni hefur þegar komið fram á ákvæðið víða að. Gylfi Zoega, pró­fessor í hag­fræði við Háskóla Íslands og með­limur í pen­inga­stefnu­nefnd Seðla­banka Íslands, sem ákveður hverjir meg­in­vextir bank­ans eru, sagði við Bloomberg fyrr í dag að þessi for­senda væri ekki í lagi. Það að setja Seðla­banka Íslands í stöðu þar sem hann getur ekki tek­ist á við hækk­andi verð­bólgu sé „st­urluð hug­mynd.“

Gylfi Magn­ús­son, dós­ent við við­skipta­fræði­deild Háskóla Íslands og for­maður Banka­ráðs Seðla­banka Íslands, tók í svip­aðan streng. Hann sagði við Bloomberg að það væru mörg ákvæði samn­ing­anna sem væru skrýt­ing, til dæmis þau sem snéru að vöxtum og verð­trygg­ingu. Gylfi sagð­ist ekki sjá hvernig þessi ákvæði myndu gagn­ast laun­þeg­um.

Þor­steinn Víglunds­son, vara­for­maður Við­reisnar og fyrr­ver­andi fram­kvæmda­stjóri Sam­taka atvinnu­lífs­ins, sagði við RÚV í morgun að sú for­senda að skil­yrða kjara­samn­ing­anna við lækkun vaxta vegi að sjálf­stæði Seðla­banka Íslands. „Þarna finnst mér samn­ings­að­ilar vera að vega að sjálf­stæði bank­ans og mér þykir það ekki góður bragur af hálfu samn­ings­að­ila og stjórn­valda að það sé verið að gera kjara­samn­ing sem setur spjótin á seðla­bank­ann.“