Frá síð­ustu alda­mót­um, einkum þó á síð­asta ára­tug, hefur sjúkra­húsum í Dan­mörku fækkað mik­ið. Árið 2007 voru sam­tals 76 sjúkra­hús í land­inu öllu en í dag eru þau 56. Jafn­framt eru þau sjúkra­hús sem hafa sól­ar­hrings neyð­ar­vakt nú 21 tals­ins, en árið 2007 voru þau 40.

Eins og ofan­greindar tölur bera með sér hefur sjúkra­hús­þjón­usta í Dan­mörku breyst mik­ið. Sjúkra­hús­unum hefur fækkað en þau sem eftir standa eru mun öfl­ugri en áður og betur í stakk búin til að takast á við sífellt flókn­ari, sér­hæfð­ari og erf­ið­ari verk­efni.

Ákvarð­anir um fækkun sjúkra­húsa hafa verið mjög umdeild­ar. Eng­inn vill missa sjúkra­húsið úr sínu nágrenni en hin öra tækni­þró­un, með auknum kostn­aði (meðal ann­ars vegna hærri með­al­ald­urs þegn­anna) hefur leitt til þess­arar breyt­ing­ar. Breyt­ingin hefur í för með sér að nú er, fyrir marga, mun lengri leið á sjúkra­hús­ið. Þetta á einkum við um dreif­býl­ið.

Lengri bið eftir sjúkra­bílnum

Í Dan­mörku er rekstur sjúkra­bíla í höndum einka­fyr­ir­tækja, rekst­ur­inn jafnan boð­inn út til nokk­urra ára í senn. Sama gildir um sjúkra­þyrl­ur. Fyr­ir­tækin sem ann­ast rekst­ur­inn reyna að gæta ítr­ustu hag­kvæmni og á síð­ustu árum hefur „út­gerð­ar­stöðv­un­um“ ef svo má að orði kom­ast fækkað nokk­uð. Það getur þýtt lengri bið eftir sjúkra­bíl, eða þyrlu og sú bið getur skipt sköp­um. Ekki síst þegar um er að ræða hjarta­á­fall. 

Sjúkra­flutn­inga­fyr­ir­tækin full­yrða að fækkun stöðv­anna hafi lítil sem engin áhrif, sam­göngur verði sífellt betri og bíl­arnir því fljót­ari í för­um. Skýrslur sýna að á und­an­förnum árum hefur tím­inn sem sjúkra­bíll­inn er á leið á áfanga­stað víða lengst, en hvergi styst. Aðal­á­stæður þess að ferða­tími sjúkra­bíl­anna hefur lengst eru tvær: síaukin umferð á veg­unum og lengri leið á næsta sjúkra­hús. Síð­ar­nefnda ástæðan gildir líka um þyrlurn­ar.

Hjarta­stuð­tækin

Flestir kann­ast við hjarta­stuð­tækin svo­nefndu. Þau voru fundin upp fyrir nokkrum ára­tug­um, áður var hjarta­hnoð og blást­urs­að­ferð helstu aðferðir til end­ur­lífg­un­ar. Fyrst í stað var notkun hjarta­stuð­tækj­anna bundin við sjúkra­hús og lækna­stof­ur. Um síð­ustu alda­mót komu á mark­að­inn hjarta­stuð­tæki sem voru mun ódýr­ari og hand­hæg­ari en þau sem áður höfðu þekkst. Og það sem meira var, þessi tæki voru svo ein­föld í notkun að þau kröfð­ust engrar kunn­áttu not­and­ans. Í dag er þessi tæki mjög víða að finna, á heim­ilum og vinnu­stöð­um. Í Dan­mörku eru nú um það bil 22 þús­und hjarta­stuð­tæki og fer ört fjölg­andi. En þótt tækin séu til staðar er þörfin fyrir þá sem kunna „hjálp í við­lög­um“ áfram mik­il. Um fjögur þús­und Danir fá árlega hjarta­stopp, utan sjúkra­húsa.

Hjarta­hlaupararnir og hjarta­stuð­tækin

Tryg er nafnið á einu stærsta trygg­inga­fé­lagi Dan­merk­ur. Í tengslum við félagið er sjóð­ur, Tryg­Fonden. Þessi sjóður sinnir alls kyns verk­efnum sem lúta, á einn eða annan hátt, að öryggi og vel­ferð borg­ar­anna. Sjóð­ur­inn hefur gefið hund­ruð hjarta­stuð­tækja til stofn­ana í Dan­mörku, þar á meðal skóla og hjúkr­un­ar­heim­ila.

Þann 1. sept­em­ber árið 2017 voru stofn­uð, undir stjórn Tryg­Fonden sam­tök sem nefn­ast Hjer­teløbere, Hjarta­hlauparar. Fyrst í stað var starf­semin bundin við suð­ur- og vest­ur­hluta Sjá­lands en hefur síðan breiðst út til ann­arra lands­hluta. Þeir sem vilja ganga til liðs við sam­tökin þurfa að vera fúsir til að hlaupa af stað þegar kall kemur og fá enn­fremur þjálfun í ,,hjálp í við­lög­um“. Ætl­unin var að koma upp þéttu neti hjarta­hlaupara um land allt. Danir sýndu þessu mik­inn áhuga og nú eru Hjarta­hlaupararnir um það bil 56 þús­und, og fer fjölg­andi. Tryg­Fonden hefur enn­fremur unnið að skrán­ingu hjarta­stuð­tækja í því skyni að vita nákvæm­lega hvar slík tæki er að finna.

Hvernig virkar þetta?

Til að útskýra hvernig hjarta­hlaupara­kerfið virkar er kannski nær­tæk­ast að taka dæmi, yfir­fært á Ísland.

Mað­ur, staddur í afmæl­is­veislu í húsi í efri byggðum Kópa­vogs fær hjarta­á­fall. Strax er hringt í neyð­ar­núm­erið eftir sjúkra­bíl og um leið er stað­setn­ing­in, í efri byggðum Kópa­vogs, sjálf­krafa til­kynnt til Hjarta­hlaupara­nets­ins. Sam­tímis er sent út sms boð, gegnum næsta end­ur­varpsmast­ur, til fimmtán til tutt­ugu hjarta­hlaupara, sem staddir eru á svæð­inu, innan 1500 metra. Ef eng­inn þeirra svarar er svæðið stækkað í 3 kíló­metra. Pípið í sím­anum er öðru­vísi en venju­legt sms merki og hjarta­hlaupararnir rjúka upp til handa og fóta til aðstoðar mann­inum með hjarta­á­fallið en heim­il­is­fangið fá þeir líka sent með sms skila­boð­un­um. Jafn­framt fá hjarta­hlaupararnir boð um hvar næsta hjarta­stuð­tæki sé að finna. Hjarta­hlaup­ari sem staddur er í nágrenni tæk­is­ins grípur það með sér og kemur svo til aðstoð­ar. Reynslan sýnir að venju­lega eru fimm til tíu hjarta­hlauparar sem bregð­ast við.

Í stuttu máli sagt hefur þetta virkað mjög vel. Í nær helm­ingi til­vika hafa hjarta­hlaupararnir verið komnir tals­vert á undan sjúkra­bílnum og það hefur skipt sköp­um.

Enn í mótun

Í við­tali við dag­blaðið Berl­ingske sagði tals­maður Tryg­Fonden að hjarta­hlaupara­kerfið væri enn í mót­un. Hann kvaðst þess full­viss að hjarta­h­laup­urum ætti eftir að fjölga til muna á næstu árum. Aðsókn að nám­skeiðum fyrir hjarta­hlaupara væri mikil sem væri jákvætt.