Lokuð vinnu­stofa fór fram á meðan dvöl þeirra stóð á Íslandi þar sem mark­miðið var að skapa tæki­færi fyrir sér­fræð­inga til að eiga í frjóu og gagn­rýnu sam­tali um hag­þróun og jöfn­uð. Fjallað var um efni eins og fjár­fest­inga­drif­inn vöxt, tengsl tekju­dreif­ingar og hag­vaxtar og opin­bera fjár­fest­ing­ar­stefnu út frá sam­fé­lags- og umhverf­is­sjón­ar­mið­um. Guschanski og Wildauer leiddu dag­skrána með fyr­ir­lestrum auk þess sem þátt­tak­endur fengu tæki­færi til að skipt­ast á skoð­unum og miðla af fag­þekk­ingu sinni um þau mál sem voru til umræðu.

Þeir félagar hafa víða komið við á ferl­inum en Guschanski er frá Þýska­landi og tók við stöðu lekt­ors hjá Greenwich háskóla í ágúst á síð­asta ári. Hann nam BSc í hag­fræði við Freie háskól­ann í Berlín, MA í stjórn­mála­hag­fræði við Kingston háskóla í London og doktor í hag­fræði við Greenwich háskóla. Rann­sóknir hans í vinnu­mark­aðs­hag­fræði rekja orsakir tekju­dreif­ingar og atvinnu­leys­is. Rann­sóknir hans í alþjóða­hag­fræði mið­ast að orsökum efna­hags­legs ójafn­vægis á heims­vísu. Stór hluti gagna­vinnslu hans byggir á rekstr­ar­hag­fræði­legum grein­ingum á gögnum á vett­vangi iðn­geira og fyr­ir­tækja.

Raf­ael Wildauer er, eins og áður seg­ir, lektor í deild alþjóð­legra við­skipta og hag­fræði við Greenwich háskóla en hann á rætur að rekja til Aust­ur­rík­is. Áður starf­aði hann sem lektor í rekstr­ar­hag­fræði við við­skipta­fræði­deild Kingston háskóla. Hann útskrif­að­ist sem doktor í hag­fræði frá Kingston háskóla undir leið­sögn Eng­el­bert Stock­hammer og lauk grunn­námi og meist­ara­námi í hag­fræði við Vín­ar­há­skóla.

Rann­sóknir Raf­ael Wildauer eru á fjórum svið­um. Fyrst má nefna rann­sóknir á áhrifum sem breyt­ingar í tekju­dreif­ingu hafa á hag­vöxt og skuld­setn­ingu heim­ila. Í öðru lagi töl­fræði­leg grein­ing á dreif­ingu auð­legðar heim­il­anna, byggt á könn­un­um. Í þriðja lagi þróun þjóð­hag­fræði­legra lík­ana til að útbúa spár og greina upp­bygg­ing­ar­stefnu. Loks grein­ing þjóð­hags­reikn­inga, þar sem litið er til tak­mark­ana í mæl­ingu á vel­ferð heim­ila frekar en á tekjum og útgjöld­um, sem og á bjag­anir í lands­fram­leiðslu og við­skipta­gögnum vegna skattaund­an­skota fyr­ir­tækja.

Ef launa­jöfn­uður minnkar kemur það niður á stórum hópi

Guschanski og Wildauer segja í sam­tali við Kjarn­ann að kenn­ingar þeirra og sýn á hag­fræð­ina sé ekki bylt­ing­ar­kennd en stríði þó á vissan hátt á móti „hinu hefð­bundna“ sem kennt er í hag­fræð­inni.

Guschanski telur í fyrsta lagi að rétt sé að taka fram að Ísland hafi komið frekar vel út í könn­unum miðað við önnur OECD lönd er varðar jöfnuð og bendir hann á að jöfn­uður hafi auk­ist gíf­ur­lega allt fram að hrun­inu 2018. Jöfn­uð­ur­inn hafi þó ekki náð sömu hæðum og á tíunda ára­tugnum og í lok þess níunda.

Í öðru lagi sé jöfn­uður oft tengdur ýmsum stofn­unum í sam­fé­lag­inu en þar séu verka­lýðs­fé­lögin í burð­ar­hlut­verki. Í þriðja lagi vill hann benda á að ef laun hækka ekki í sam­ræmi við fram­leiðni landa eða ef launa­jöfn­uður minnkar í efna­hags­kerf­inu þá komi það niður á stórum hópi fólks. Þar af leið­andi muni hækkun launa verða þess vald­andi að dreif­ing launa muni hafa jákvæð áhrif á hag­kerf­ið, sem og hag­vöxt. Þetta eigi sér­stak­lega við þegar mörg lönd vinna að þessu mark­miði í sam­ein­ingu. Þá á Guschanski sér­stak­lega við lönd sem eiga í nánum við­skipta­tengslum og í til­felli Íslands mætti nefna Norð­ur­löndin og Mið-­Evr­ópa.

Aukin neysla hefur viss vanda­mál í för með sér

Wildauer segir að þeir vilji leggja áherslu á það sem liggi til grund­vallar skipt­ingu þátta­tekna – milli launa og hagn­aðar – „sem sagt að ef við viljum búa til jafn­ari skipt­ingu og auka hlut­deild launa í efna­hagnum þá þurfa laun á til­teknu tíma­bili að hækka hraðar en fram­leiðni eykst.“ Hann segir að gullna reglan sé sú að launa­upp­hæðir ættu að hækka á sama hraða og verð­bólga og fram­leiðni. Það leiði af sér stöð­ug­leika í dreif­ingu, „þannig að ef maður vill hækka laun þá þurfa þau að hækka hraðar en hinir tveir þætt­irn­ir.“ Það sé gagn­leg þum­al­putta­regla til að hafa í huga.

„Þessi efna­hags­bati sem við erum að tala um myndi grund­vall­ast á neyslu­spreng­ingu af því að ef laun hækka hratt þá mun það aðal­lega leiða af sér meiri neyslu, sem mun aug­ljós­lega hafa viss vanda­mál í för með sér,“ segir Wildauer. Þá á hann sér­stak­lega við vanda­mál er varða auk­inn útblástur og aukn­ingu í fram­leiðslu á rusli. Það sé ekki sjálf­bær hag­vaxt­ar­leið.

„Þannig að tvær aðgerðir þurfa að fylgja með; ann­ars vegar fyrir fólk með há laun, þá ætti að koma á móti jafn­gild fækkun vinnu­tíma svo að, í stað þess að nota fram­leiðni­aukn­ingu til að fá fólk til að auka neysl­una, sé fram­leiðni­aukn­ingin notuð til að bæta við frí­tím­ann,“ segir hann. Það ætti, að þeirra mati, að vera hluti af pakk­an­um, ásamt grænni fjár­fest­ingu, af því að það ætti að snú­ast um það ann­ars vegar að halda neyslu­aukn­ingu í skefjum og hins vegar um að end­ur­skipu­leggja orku­fram­leiðslu frá grunni – ef bar­áttan gegn lofts­lags­breyt­ingum sé tekin alvar­lega. Hann telur þó að þetta sé minni hindrun á Íslandi en í öðrum lönd­um. Til þess að fá þetta í gegn þurfi sam­einað átak í rann­sóknum og aukna menntun en líka með því að setja upp orku­ver með óhefð­bundnum afl­gjöf­um.

Minni fyr­ir­staða en áður

Wildauer segir að venju­lega myndi slíkt hafa í för með sér gríð­ar­mikla efna­hags­lega útþenslu, það er aukn­ingu á rík­is­út­látum til að reisa ný orku­ver þar sem til að mynda sól­ar- eða vind­orka yrði nýtt.

Hann bendir á að í mörgum löndum sé þetta ill­fram­kvæm­an­legt vegna þess að þá myndu skuldir rík­is­ins aukast. Það megi ekki ger­ast; að rík­is­sjóðir drukkni í skuldum og vaxta­greiðsl­um.

„Við erum þeirrar skoð­unar að þetta sé þó mun minni fyr­ir­staða en áður var talið, ann­ars vegar vegna þess að stýri­vextir hafa aldrei verið lægri og mörg ríki geta fengið lán með nei­kvæðum vöxtum og hins vegar vegna þess að nýlegar rann­sóknir leiða í ljós lang­tíma áhrif útþenslu rík­is­út­gjalda,“ segir hann.

Þær leiði í ljós að lang­tíma áhrif sam­dráttar í rík­is­út­látum séu veru­lega nei­kvæð. „Nú er hér ólíku saman að jafna; útþenslu og sam­drætti í rík­is­út­gjöldum en skila­boðin eru þau að áhrif auk­inna rík­is­út­gjalda á hlut­fallið milli skulda og lands­fram­leiðslu eru mikið minna áhyggju­efni en talið var. Að ef átak leiðir af sér útþenslu þá muni hlut­fallið milli skulda og lands­fram­leiðslu hald­ast óbreytt eða þá að bilið muni jafn­vel minnka. Nýlegar rann­sóknir renna stoðum undir þá til­gát­u,“ segir hann.

Svig­rúm til að hækka ákveðna skatta

Wildauer telur að þetta skipti aðal­lega máli í Evr­ópu­löndum sem eru hvort eð er með mikið atvinnu­leysi. „Við ættum ekki að þurfa að hafa miklar áhyggjur af skulda­á­hrif­unum til lang­frama. Ef við, á hinn bóg­inn, ákveðum að við viljum ekki leggja í þessar fjár­fest­ingar ein­vörð­ungu með skuldum þá teljum við að það sé einnig svig­rúm til að hækka jað­ar- og auð­legð­ar­skatta,“ segir hann.

Nú hafi aukn­ing ójöfn­uðar í launum og eignum mikið verið í umræð­unni und­an­farið og útkoman gefi til kynna að það séu í raun valda­hlut­föll samn­ings­að­ila en líka munur á skatta­pró­sentum milli landa og frá einu tíma­bili til ann­ars, sem leiða þetta af sér.

„Nú er mjög ólík­legt að tækni­þró­unin hafi verið gjör­sam­lega ólík í þessum lönd­um, þó svo að oft sé sagt að þetta stafi af tækninýj­ungum og af vél­væð­ingu í störfum og að aðeins fólkið með hæsta mennt­un­ar­stigið hafi fengið að njóta góðs af því, en ef það væri satt þá ættum við að hafa séð svipað mynstur í öllum heim­in­um,“ segir hann og bætir því við að svo hafi ekki orð­ið. „Svo varð ekki, lík­lega vegna ólíkra stofn­ana sem leika mjög ólík hlut­verk. Ef svo er þá munu breyt­ingar í valda­hlut­föllum samn­ings­að­ila og breytt skatta­stefna vera mik­il­vægir þættir í bar­átt­unni fyrir því að draga úr ójöfn­uði. Einnig er hægt að nota þessi verk­færi til að fjár­magna fjár­fest­ingar ef áhyggjur eru fyrir hendi varð­andi skuldir rík­is­ins.“

Þeir Guschanski og Wildauer telja að 1 pró­sent af lands­fram­leiðslu væri raun­hæft tekju­tak­mark fyrir auð­legð­ar­skatt í Bret­landi sem myndi mið­ast við hálfrar eða einnar millj­ónar punda mark­ið. „Við teljum að þetta ætti líka að vera hluti af stefnu­pakk­anum sem hefur það tvennt að mark­miði að draga úr ójöfn­uði og hefja þá mark­vissu umbreyt­ingu varð­andi lofts­lags­málin sem er nú orðin nauð­syn­leg,“ segir Wildauer.

Íslend­ingar mega enn bæta sig

En hvað hafa þeir félagar að segja um Ísland í þessu sam­hengi? Guschanski segir að í umræðum þeirra hér á landi hafi tvö atriði vakið athygli. „Ann­ars vegar er á Íslandi einn lægsti tekju­munur milli ein­stak­linga í heim­inum öll­um. Á Íslandi er jafn­ari skipt­ing gæða en í ýmsum öðrum lönd­um. En til að við skiljum hvaða þýð­ingu það hefur að á Íslandi er gæðum enn hlut­falls­lega mjög jafnt skipt þá er mik­il­vægt að hafa í huga að þetta er afstætt. Efsta pró­sentið á Íslandi þénar næstum helm­ingi meira en neðri fimm­tíu pró­sent­in,“ segir hann.

Þannig að þó svo að Ísland standi sig mjög vel – og meg­in­á­stæða þess að árang­ur­inn hér er svona góður séu stofn­an­irnar sem standa vörð um verka­lýðs­rétt­indi og samn­ings­styrk verka­lýðs­ins, stærstu verka­lýðs­hreyf­ingu miðað við höfða­tölu og yfir­grips­mestu kjara­samn­inga í heimi – þá mega Íslend­ingar enn bæta sig á ýmsum svið­um.

Hitt atriðið sem kom upp ansi oft hafi verið ótt­inn við verð­bólgu. „Hvað ger­ist ef laun hækka? Mun verð­bólgan þá rjúka upp? Við hverju er að búast í slíku til­felli?“ voru spurn­ingar sem brunnu á fólki.

Guschanski segir að slíkar áhyggjur séu mjög skilj­an­leg­ar, hann sé sjálfur mjög vanur slíkri umræðu þar sem hann ólst upp í Þýska­landi. Hann bendir í því sam­hengi á að rann­sóknir hafi sýnt að hærri laun hafa ekki mikil áhrif á verð­bólgu. Þrátt fyrir að hún geti auk­ist eitt­hvað, þá séu ekki vís­bend­ingar um að launa­hækk­anir leiði til óða­verð­bólgu.

Jöfn dreif­ing auðs lausnin til þess að við­halda stöð­ug­leika

Varð­andi það sem Íslend­ingar þurfa sér­stak­lega að huga að, að þeirra mati – þar sem hag­kerfið er mjög lít­ið  og taka með í reikn­ing­inn er ákveðið varn­ar­leysi vegna gengi gjald­mið­isl­ins. „Þá er mik­il­vægt að forð­ast það að verða fyrir stórum áföllum en það er auð­vitað auð­veld­ara sagt en gert,“ segir Guschanski.

„Ég tel að mark­miðið fyrir Ísland sé að við­halda sjálf­bæru hag­fræði­mód­eli sem hrynur ekki skyndi­lega þótt eitt­hvað bjáti á. Ég tel enn fremur að jöfn dreif­ing auðs gæti verið lausnin til þess að við­halda stöð­ug­leika. Þá verður hag­kerfið fjöl­breytt­ara í stað­inn fyrir að ein­blínt sé á ein­hvern sér­stakan geira,“ segir hann að lok­um.