Þessi þróun er hluti af áætlun sem hefur verið lengi í bígerð. Nánar til­tekið frá því að stöð­ug­leika­samn­ing­arnir svoköll­uðu tóku gildi þegar Arion banki fékk und­an­þágu frá fjár­magns­höft­unum snemma árs 2016. Þá var eign­ar­haldi bank­ans þannig háttað að íslenska ríkið átti 13 pró­sent hlut en Kaup­þing, félag utan um eft­ir­stand­andi eignir kröfu­hafa þess banka, átti 87 pró­sent. 

Í samn­ing­unum sem und­ir­rit­aðir voru 13. jan­úar 2016 var meðal ann­ars sagt til um að Kaup­þing ætti að gefa út skulda­bréf upp á 84 millj­arða króna sem væri tryggt með veði í öllum hlut félags­ins í Arion banka. Skulda­bréfið bar vexti og ein­ungis mátti greiða inn á það með því að selja hluta í Arion banka á gengi sem væri yfir 0,8 krónur fyrir hverja bók­færða krónu af eigin fé bank­ans. Ef við­skipti færu fram undir því gengi myndi virkj­ast for­kaups­réttur sem ríkið samdi um að fá. Kaup­þing þurfti að greiða upp skulda­bréf­ið, og þar með selja Arion banka, fyrir árs­lok 2018.

Sam­an­dregið sner­ist þetta sam­komu­lag um að ef Kaup­þing seldi Arion banka myndi stór hluti af ágóð­anum fara í rík­is­sjóð. Í dag hefur rík­is­sjóður fengið um 90 millj­arða króna vegna sölu Kaup­þings á hlutum sínum í Arion banka, sem hófst í mars 2017, auk vaxta. Skulda­bréfið sem var með veði i hlutum í Arion banka var svo greitt upp að fullu á árinu 2018. 

Skamm­tíma­sjóðir með skamm­tíma­mark­mið

Erlendu eig­endur Kaup­þings, og þar með Arion banka á þessum tíma, voru, og eru, að uppi­stöðu skamm­tíma­sjóð­ir. Það þýðir að þeir ætla sér ekki að eiga bank­ann til lengri tíma, heldur að hámarka virði eigna sinna á nokkrum árum. Svo verður sjóðnum slitið og þeir sem eiga hlut í hon­um, sem ekki er opin­bert hverjir eru, fá greitt út ágóð­ann af fjár­fest­ing­unn­i. 

Þessir sjóðir þurftu að finna aðrar leiðir til að ná út hámarks­verð­mætum úr Arion banka en að láta Kaup­þing selja hann. 

Leiðin sem var valin var ekki flók­in, þeir keyptu bank­ann að mestu af sjálfum sér. 

Á árinu 2017 keyptu fjórir af stærstu eig­endum Kaup­þings, Taconic Capital, Och-Ziff Capi­tal Mana­gement Group, sjóðir í stýr­ingu Attestor Capi­tal og Gold­man Sachs, sam­tals 29,6 pró­sent hlut í Arion banka. 

Tveir þeirra, Attestor og Gold­man Sachs, bættu við sig 2,8 pró­sent hlut 13. febr­úar 2018. Sama dag var kaup­réttur Kaup­þings á 13 pró­sent hlut rík­is­ins í Arion banka virkj­að­ur. Sá kaup­réttur var form­gerður í samn­ingi frá árinu 2009, var for­taks­laus og ein­hliða. Ríkið mátti því ekki hafna til­boð­inu án þess að ger­ast brot­legt við gerða samn­inga.

Gengið var form­lega frá sölu hlut­ar­ins 26. febr­úar 2018. Kaup­verðið var 23,4 millj­arðar króna og ekk­ert opið né gagn­sætt sölu­ferli fór fram. Um eina stærstu eigna­sölu rík­is­ins frá upp­hafi er að ræða.

Ein helsta ástæða þess að vog­un­ar­sjóð­irnir sem áttu, og eiga, Kaup­þing, vildu kaupa hlut rík­is­ins var, sam­kvæmt heim­ildum Kjarn­ans, að losna við full­trúa Banka­sýslu rík­is­ins, Kirstínu Þ. Flyger­ing, úr stjórn Arion banka áður en að ráð­ist yrði í skrán­ingu bank­ans á markað og frek­ari breyt­ingar á starf­semi hans. 

15. febr­­úar 2018 var sam­­þykkt að Arion banki myndi kaupa 9,5 pró­­­sent hlut í sjálfum sér af Kaup­þingi, stærsta eig­anda bank­ans. Um var að kaup á eigin bréfum í sam­ræmi við ákvörðun hlut­hafa­fund­­ar. Til við­­bótar var greidd arð­greiðsla upp á 7,9 millj­­arða króna.

Eig­enda­hópur Kaup­þings hafði kúvenst á nokkrum vik­um. Og í kjöl­farið var ráð­ist í skrán­ingu á mark­að. Henni lauk sum­arið 2018. 

Stefnt að því að ná út tugum millj­arða

Í aðdrag­anda skrán­ingar var farið víða til að reyna að telja nýja fjár­festa á að koma í þá veg­ferð sem var framundan með erlendu skamm­tíma­sjóð­un­um. Í henni fólst fyrst og síð­ast að full­nýta allar leiðir til að greiða út eigið fé út úr Arion banka, og til hlut­hafa. Íslenska ríkið hafði enda ekk­ert til­kall til þeirra fjár­muna. Í fjár­festa­kynn­ingu sem Kvika banki vann fyrir Kaup­þing var því haldið fram að svig­rúm væri til að greiða allt að 80 millj­arða króna út úr Arion banka á til­tölu­lega skömmum tíma, eða þriðj­ung þess. Þær greiðslur myndu fara fram í gegnum end­ur­kaup á bréfum og arð­greiðsl­ur, eftir að aðgerð­ar­á­ætlun yrði hrint í fram­kvæmd. 

Aðgerð­irnar sem þurfti að grípa til voru eft­ir­far­andi: Breyta fjár­mögnun bank­ans þannig að hægt væri að greiða út mikið af því eigin fé sem var að finna í hon­um, fækka starfs­fólki veru­lega og minnka þannig rekstr­ar­kostn­að, selja und­ir­liggj­andi eignir sem væru ekki hluti af kjarna­starf­semi og taka svo til í útlán­um.

Sam­hliða hefur verið skipt um fólk í brúnni. Bene­dikt Gísla­­son var ráð­inn nýr banka­­stjóri í stað Hösk­uldar H. Ólafs­sonar og hóf störf í byrjun júlí. Kjarn­inn hafði greint frá því rúmum tveimur mán­uðum áður en að til­­kynnt var um ráðn­­ingu Bene­dikts, að hann væri efstur á blaði stjórnar í starf­ið. Hann hafði unnið mikið fyrir Kaup­þing og stærstu eig­endur þess félags árin á und­an, í kjöl­far þess að hann færði sig þangað eftir að hana unnið fyrir stjórn­völd við að semja við kröfu­hafa. Hann sat áður í stjórn Arion banka og nýtur trausts erlendu sjóð­anna sem eiga þar enn stóran hlut. Bene­dikt hefur hreinsað til í fram­kvæmda­stjórn Arion banka og réð auk þess Ásgeir Helga Reyk­­fjörð Gylfa­­son sem aðstoð­ar­banka­stjóra.

Kerf­is­lega mik­il­vægur banki á breyt­ing­ar­skeiði

Nýju stjórn­end­urnir hafa látið hendur standa fram úr ermum við að breyta bank­anum síð­ustu mán­uði, þótt breyt­ing­arnar séu mis­langt komn­ar. Þær áttu líka, til við­bótar við að bæta getu Arion banka til að greiða út fjár­magn sem er að finna í bank­an­um, að skila því að bank­inn nái mark­miði um tíu pró­sent arð­semi eig­in­fjár. Það er enda auð­veld­ara að ná slíku mark­miði ef eigið féð er minna. Þá átti að ná því mark­miði að rekstr­ar­kostn­aður nemi um 50 pró­sent af rekstr­ar­tekj­u­m. 

Þetta er háleitt mark­mið, sé horft til þess hvernig rekstur bank­ans hefur gengið að und­an­förnu. Arð­semin hefur verið lítil sem eng­in, eða á bil­inu 1,6 til þrjú pró­sent, en það telst lágt í alþjóð­legum sam­an­burði. Kostn­að­ar­hlut­fallið - það er rekstr­ar­kostn­aður sem hlut­fall af rekstr­ar­tekjum - hefur einnig verið langt fyrir ofan fyrr­nefnt mark­mið og hefur verið á bil­inu 60 til 78 pró­sent sé horft yfir tíma­bilið frá því bank­inn var skráður á markað 15. júní í fyrra.

Fækka starfs­fólki og minnka útlán um 20 pró­sent

Starfs­fólki bank­ans hefur fækkað hratt. Sam­stæðan var með 933 starfs­menn í lok þriðja árs­fjórð­ungs í fyrra en ári síðar voru þeir orðnir 802 og hafði fækkað um 14 pró­sent. Fjár­mögnun bank­ans hefur verið kúvent með útgáfu víkj­andi skulda­bréfa. Arion banki hefur minnkað heild­ar­um­fang útlána sinna til að minnka greiðslur í sér­stakan banka­skatt og til að reyna að breyta sam­setn­ingu eigna sinna svo bank­inn þurfi ekki að upp­fylla jafn ströng eig­in­fjár­við­mið og hann gerir í dag. 

Í nýlegri fjár­festa­kynn­ingu, sem aðstoð­ar­banka­stjóri ­Arion ­banka kynnti á mark­aðs­degi hans í London 12. nóv­em­ber síð­ast­lið­inn, kom fram að bank­inn ætli sér að minnka fyr­ir­tækja­út­lán sín um 20 pró­sent til við­bótar fyrir lok næsta árs. Áhersla ­Arion ­banka verður þá á við­skipta­vini sem þurfa á bil­inu 500 til 10 millj­arða króna fjár­mögn­un. Stærri kúnnum verði beint í skulda­bréfa­út­boð þar sem ­Arion ­banki hyggst verða milli­liður og taka þókn­anir fyr­ir, en lánin sjálf verða ekki hluti af efna­hags­reikn­ingi bank­ans. 

Þegar afkoma bank­ans fyrir þriðja árs­fjórð­ung var kynnt var haft eftir banka­stjóra bank­ans í til­kynn­ingu að ákveðin áherslu­breyt­ing væri til staðar þegar kæmi að fjár­­­mögnun fyr­ir­tækja. „Vegna hárra skatta og mik­illa eig­in­fjár­­kvaða á fjár­­­mála­­fyr­ir­tæki getur verið hag­­stæð­­ara fyrir sum fyr­ir­tæki að fjár­­­magna sig með öðrum hætti en hefð­bundnum banka­lán­­um. Arion banki ætlar að efla þjón­­ustu við þessi fyr­ir­tæki, vera ráð­gef­andi um hag­­stæð­­ustu fjár­­­mögnun hverju sinni og vera öfl­­ugur sam­­starfs­að­ili með heild­­ar­hags­muni þeirra í fyr­ir­­rúmi.“

Eigið féð minnkað um 30 millj­arða

Í kynn­ingu fjár­mála­stjóra bank­ans á sama fundi í London kom fram að tæki­færi væru til að end­ur­skipu­leggja fjár­mögnun trygg­inga­fé­lags­ins Varðar og losa þannig um fé til útgreiðslu. Þá hefur lengi staðið til að selja greiðslu­miðl­un­ar­fyr­ir­tækið Valitor, en hörmu­leg rekstr­ar­frammi­staða þess – Valitor hefur tapað sex millj­örðum króna frá upp­hafi árs 2018 – hefur leitt til þess að áhug­inn á kaupum hefur ekki verið mik­ill. Virði Valitor í bókum Arion banka hefur sam­hliða dreg­ist veru­lega saman og dótt­ur­fé­lagið er nú verð­metið á 11,7 millj­arða króna, eða 4,1 millj­örðum króna minna en í upp­hafi árs. 

Arion hefur líka reynt að selja kis­il­málm­verk­smiðju United Sil­icon í Helgu­vík, sem bank­inn hefur setið með í fang­inu frá því að slökkt var á henni fyrir rúmum þremur árum. Verð­mið­inn á henni hefur hríð­fallið und­an­far­ið, en hún er nú bók­færð á 5,5 millj­arða króna. Það er 20 pró­sent lægri verð­miði en var á verk­smiðj­unni í lok mars 2019. 

Afleið­ing allra ofan­greindra aðgerða sem þegar búið er að fram­kvæma er sú að eigið fé Arion banka hefur lækkað úr 225,7 millj­örðum króna í lok árs 2017 í 196 millj­arða króna í lok sept­em­ber síð­ast­lið­ins. Eða um 30 millj­arða króna. Ljóst er að stefnt er að því að minnka það enn frekar í nán­ustu fram­tíð. 

Hröð breyt­inga á eign­ar­haldi

Erlendu skamm­tíma­sjóð­irnir sem komu til Íslands eftir hrunið hafa flestir dregið veru­lega úr starf­semi sinni hér­lendis eftir að höftum var lyft. Þeir hafa sér­stak­lega dregið sig út úr eign­ar­haldi á skráðum hluta­bréfum og í dag má finna erlenda fjár­fest­ingu sem ein­hverju nemur í tveimur skráðum íslenskum félög­um. Annað er Mar­el, lang­verð­mætasta félagið í íslensku kaup­höll­inni sem var tví­skráð í ár og hyggur á mik­inn við­bót­ar­vöxt alþjóð­lega næsta ára­tug­inn. Hitt er Arion banki. 

Á því er þó að verða breyt­ing sam­hliða því að greiðslur út úr bank­anum hafa auk­ist. Frá þeim tíma þegar íslenska ríkið seldi hlut sinn í bank­an­um, í febr­úar í fyrra, þá hefur verið mikil hreyf­ing á hluta­bréfum í hon­um. Mark­aðsvirði bank­ans var um 150 millj­arðar þegar ríkið seldi, en um þessar mundir er það 140,5 millj­arðar króna. Á tæp­lega tveimur árum hefur því mark­aðsvirði bank­ans lækkað um tæpa tíu millj­arða. 

En ólíkt því sem var við skrán­ingu, þá er bank­inn nú kom­inn með allt annað eign­ar­hald. Uppi­staðan í upp­hafi voru sjóðir sem tengd­ust gamla kröfu­hafa­hópi Kaup­þings. Inn­lendir hlut­hafar eru sam­tals með 43,5 pró­sent hluta­fjár en erlendir 56,5 pró­sent. Stærsti hlut­haf­inn er Taconic Capi­tal með 23,5 pró­sent hlut og sjóður tengdur Och-Ziff með 9,3 pró­sent hlut. Sam­an­lagt fara þessir tveir sjóðir með um þriðj­ungs­hlut. 

Hlutur íslenskra líf­eyr­is­sjóða hefur smátt og smátt verið að aukast, ef horft er til tím­ans frá því bank­inn var skráður á mark­að. Gildi líf­eyr­is­sjóður á stærstan hlut íslenskra líf­eyr­is­sjóða, eða 7,49 pró­sent hlut. Mark­aðsvirði hlut­ar­ins er um 10,5 millj­arðar króna.

Stærstu íslensku einka­fjár­fest­arnir í hlut­hafa­hópnum eru Stoðir hf. með tæp­lega 5 pró­sent hlut og Hvalur hf., þar sem Krist­ján Lofts­son er stærsti hlut­haf­inn, með 1,45 pró­sent hlut. Þriðju stærstu íslensku einka­fjár­fest­arnir eru hjónin Svan­hildur Nanna Vig­fús­dóttir og Guð­mundur Örn Þórð­ar­son. Íslands­banki, sem íslenska ríkið á að öllu leyti, er með 1,7 pró­sent eign­ar­hlut í bank­an­um, sam­kvæmt yfir­liti yfir 20 stærstu hlut­hafa.

Eign­ar­hlutur Stoða er því um sjö millj­arða króna virði og Hvals tveggja millj­arða virði. Virði hlutar Svan­hildar Nönnu og Guð­mundar Arnar er um 800 millj­ón­ir.