Heildartekjur ríkissjóðs verða um 772 milljarðar króna á næsta ári. Það um þremur milljörðum krónum meira en áætlaðar tekjur hans á árinu 2020. Tekjurnar í ár hafa verið endurmetnar og lækkað um 140 milljarða króna frá því sem reiknað var með þegar fjárlög fyrir árið 2020 voru samþykkt.
Áætlaður halli á árinu 2020 eða 269,2 milljarðar króna og á næsta ári er hann áætlaður 264,2 milljarðar króna. Því stefnir í rúmlega 533 milljarða króna halla á tveimur árum.
Hann verður ekki fjármagnaður með niðurskurði eða nýjum skattahækkunum, heldur lánum. Útgjöld munu haldast nánast þau sömu, fara úr 1.038 milljörðum króna í 1.036 milljarða króna.
Framlög til heilbrigðismála verða aukin um 15,3 milljarða króna á árinu 2021 en þar vega þyngst framkvæmdir við nýjan Landsspítala. Alls er áætlað að tæplega sjö milljarðar króna fari í þær á árinu. Alls munu 268,8 milljarðar króna fara til heilbrigðisráðuneytisins úr ríkissjóði.
Þá stendur til að auka framlög til félags-, húsnæðis- og tryggingamála umtalsvert. Þau eiga að vera tæplega 270 milljarðar króna á næsta ári sem mun gera það að verkum að þetta verður dýrasti málaflokkur ríkisins á næsta ári. Alls er um að ræða 26 prósent af 1.038 milljarða króna gjöldum ríkissjóðs. Helsta ástæða þess að þessi málaflokkur mun kosta svona miklu meira á næsta ári er að gert er ráð fyrir að kostnaður við atvinnuleysisbætur hækki alls um 23 milljarða króna og verði 50 milljarðar króna.
Framlag úr ríkissjóði til þeirra málaflokka sem heyra undir mennta- og menningarmálaráðuneytið er áætlað 112,2 milljarðar króna. Þau aukast um tæplega sex milljarða króna milli ára.
Samtals er rúmlega 60 prósent af öllum útgjöldum ríkissjóðs vegna velferðar-, heilbrigðis- og menntamála.
Framlög til fjárfestinga á næsta ári verða 111 milljarðar króna. Stærsta einstaka verkefnið sem fær fé er bygging nýs Landspítala en gert er ráð fyrir tæplega tólf milljarða króna framlagi til framkvæmdanna 2021.
Skatttekjur hríðfalla á næsta ári. Einstaklingar munu greiða 180,7 milljarða króna í tekjuskatt og skattgreiðslu. Til viðbótar borgum við auðvitað virðisaukaskatt af flestu. Á næsta ári er búist við að virðisaukaskattstekjurnar verði 233 milljarðar króna og að við fáum að greiða 5,3 milljarða króna í viðbót í stimpilgjöld.
Tekjuskattur sem leggst á lögaðila, fyrirtæki og félög landsins, er nú áætlaður 55,2 milljarðar króna og dregst umtalsvert saman.
Þá munu tekjur ríkissjóðs vegna tryggingagjalds aukast um 7,4 milljarða króna, þrátt fyrir að gjaldið verði lækkað enn á ný um 0,25 prósentustig um komandi áramót, og verða 94,5 milljarðar króna á næsta ári.
Bankar landsins borga líka sinn skerf til ríkisins til viðbótar við hefðbundnar skattgreiðslur, þótt það framlag fari lækkandi. Þar skiptir mestu að áætlað er að bankaskatturinn verði lækkaður niður í 0,145 prósent skulda í árslok 2020. Gjöld á bankastarfsemi munu skila 4,1 milljarði króna í ríkiskassann á næsta ári.
Svo eru það auðvitað útgerðarfyrirtækin. Þau borga ríkissjóði sérstök veiðigjöld umfram aðra skatta fyrir afnot af fiskveiðiauðlindinni.
Ný lög um veiðigjald tóku gildi í byrjun árs 2019 þar sem meðal annars var settur nýr reiknistofn sem byggist á afkomu við veiðar hvers nytjastofns. Samkvæmt þeim er veiðigjaldið nú ákveðið fyrir almanaksár í stað fiskveiðiárs. Samkvæmt fjárlögum ársins 2021 eiga þau að vera tæplega 4,7 milljarðar króna. Þau voru 11,3 milljarðar króna árið 2018.
Rúmlega tvö þúsund framteljendur afla að jafnaði tæplega helmings allra fjármagnstekna á Íslandi. Um er að ræða, að minnsta kosti að hluta, ríkasta eitt prósent landsins sem á nægilega mikið af viðbótarpeningum sem það getur látið vinna fyrir sig til að skapa tekjur.
Ríkisstjórn Katrínar Jakobsdóttur hækkaði fjármagnstekjuskatt í byrjun árs 2018, úr 20 í 22 prósent. Forsætisráðherra sagði við það tilefni að þessi hækkun væri liður í því að gera skattkerfið réttlátara.
Þessi hækkun skilar þó ekki mikilli tekjuaukningu fyrir ríkissjóð. Í fjárlögum yfirstandandi árs voru tekjur af fjármagnstekjuskatti áætlaðar 32,5 milljarðar króna. Eftir kórónuveirufaraldurinn hefur þessi tekjustofn hríðlækkað. Samkvæmt fjárlagafrumvarpi ársins 2021 er áætlað að hann skili 25,2 milljörðum króna.
Alls eru áætlaðar tekjur ríkissjóðs vegna eldsneytisgjalda 32,2 milljarðar króna á næsta ári. Þar munar mestu um olíugjaldið sem á að skila 11,5 milljörðum króna, og hækkar um 2,5 prósent í byrjun næsta árs.
Reykingarfólk og áfengisneytendur fá áfram sem áður að borga sinn skerf til samneyslunnar. Álögur á það fólk hækka enn og aftur. Bæði áfengis- og tóbaksgjöld munu hækka um 2,5 prósent um komandi áramót. Félag atvinnurekenda reiknaði það út nýverið að ríkið taki til sín 94,1 prósent af útsöluverði vodkaflösku í verslunum Vínbúðarinnaro g 54,1 prósent af verði meðalbjórdósar.
Allir sem flytja inn eða framleiða áfengi hér á landi til sölu eða vinnslu ber að greiða áfengisgjald. Einnig þeir sem flytja áfengi með sér eða fá það sent erlendis frá, til eigin nota. Áfengisgjald er greitt af neysluhæfu áfengi sem í er meira en 2.25 prósent af vínanda að rúmmáli. Þessu gjaldi er velt út í verðlag og því hækkar það útsöluverð til neytenda. Tekjur ríkissjóðs vegna áfengisgjalds voru 18,6 milljarðar króna árið 2018. Áætlað er að þær verði 20,3 milljarðar króna á næsta ári, þrátt fyrir mikinn samdrátt í komu ferðamanna.
Tóbaksgjaldið mun skila rúmlega sex milljörðum króna í ríkiskassann, sem er 150 milljónum krónum meira en reiknað var með að það myndi skila á þessu ári.
Ríkið hefur allskonar aðrar tekjur en skatta. Þar ber auðvitað hæst arðgreiðslur frá fyrirtækjum sem ríkið á, sérstaklega bönkunum og Landsvirkjun. Slíkar arðgreiðslur hafa hríðfallið vegna kórónuveirufaraldursins og munu skila 6,8 milljörðum króna á næsta ári, eða 27 milljörðum krónum minna en í ár.
Ríkið mun líka innheimta 6,4 milljarða króna í vaxtatekjur og 31,6 milljarða króna vegna sölu á vöru og þjónustu. Inni í þeirri sölu eru til að mynda innritunargjöld í háskóla og framhaldsskóla, sala á vegabréfum og ökuskírteinum og greidd gjöld vegna þinglýsinga, svo dæmi séu tekin.
Þá fær ríkið um fjóra milljarða króna vegna sekta og skaðabóta og 692 milljónir króna vegna sölu á eignum.
Á meðal þess sem sem má telja til nýjunga í fjárlagafrumvarpinu er að framlög til nýsköpunarmála á næsta ári verða 25 milljarðar króna, og sem er fimm milljarða króna hækkun samanborið við áætluð útgjöld yfirstandandi árs.
Útgjöld til upplýsingatækniverkefna hækka líka um 2,3 milljarða króna og munar þar mestu um framlög til verkefnastofunnar Stafrænt Íslands, sem vinnur að stafvæðingu opinberrar þjónustu í samstarfi við stofnanir ríkisins.
Framlög til umhverfismála verða nálægt 24 milljörðum króna sem er aukning um 3,4 milljarða króna. Þyngst vega aukin framlög til ofanflóðasjóðs til að efla ofanflóðavarnir.
Í fjárlagafrumvarpinu er líka gert ráð fyrir að frítekjumark erfðafjárskatts verði hækkað en áætlað er að við það muni álögur minnka um 500 milljónir króna árið 2021 sem á að gagnast eignaminni dánarbúum best.
Þá er verið að leggja lokahönd á endurskoðun stofns fjármagnstekjuskatts sem eiga að lækka tekjur ríkisins um 2,1 milljarð króna. Það verður gert með því að miða skattstofn fjármagnstekna við raunávöxtun í stað nafnávöxtunar.
Nýir skattastyrkir til að styðja við félög sem starfa í þágu almannaheilla í svokölluðum þriðja geira munu kosta ríkissjóð um 2,1 milljarð króna.
Þá stendur til að skera niður framlög til Ríkisútvarpsins um 310 milljónir króna og að nýta hluta innheimts útvarpsgjalds í annað en rekstur þess.
Líkt og áður sagði verður hallinn á tveimur árum 533 milljarðar króna og gert er ráð fyrir að skuldir hins opinbera fari úr því að vera 28 prósent af af vergri landsframleiðslu í lok síðasta árs í 48 prósent í lok árs 2021. Gert er ráð fyrir að skuldasöfnunin stöðvist við 59 prósent af vergri landsframleiðslu árið 2025 og taki svo að lækka á grunni hagvaxtargetu sem lögð er til grundvallar í fjármálaáætlun ríkisstjórnarinnar sem gildir út árið 2025.
Til samanburðar má nefna að hallinn á rekstri ríkissjóðs árið 2008, þegar bankahrunið varð, nam 194 milljörðum króna. Mesti tekjuafgangur sögunnar varð árið 2016, þegar að tekjur voru 302 milljörðum króna meiri en útgjöld í kjölfar þess að slitabú fallinna fjármálafyrirtækja greiddu stöðugleikaframlög í ríkissjóð.
Sú kreppa sem við erum að takast á við vegna kórónuveirufaraldursins er því söguleg og dýpri en nútíma íslenskt samfélag hefur tekið á við áður.
Góðu fréttirnar eru þær að hröð niðurgreiðsla skulda á síðustu árum, sérstaklega vegna greiðslna frá slitabúum föllnu bankanna vegna stöðugleikasamninganna sem undirritaðir voru árið 2015, gera ríkið vel í stakk búið til takast á við þessa stöðu. Þegar skuldirnar voru sem mestar, árið 2011, voru þær 86 prósent af landsframleiðslu en voru, líkt og áður sagði, 28 prósent í lok árs 2019. Til viðbótar við almenna skuldaniðurgreiðslu hefur ríkissjóður á undanförnum árum greitt háar fjárhæðir inn á ófjármagnaðar lífeyrisskuldbindingar.
Neikvæðir raunvextir og lækkandi ávöxtunarkrafa á ríkisskuldabréf gerir lántökur nú um stundir hins vegar eftirsóknarverða fyrir ríkissjóð. Peningar eru nánast eins ódýrir og þeir verða.
