„Manna­nafna­nefnd telur fyr­ir­liggj­andi frum­varp ekki vera til bóta og bein­línis skað­legt íslenskri tungu og leggst gegn því að það verði sam­þykkt.“

Svona hljómar nið­ur­lag umsagnar manna­nafna­nefndar um um frum­varp Áslaugar Örnu Sig­ur­björns­dóttur dóms­mála­ráð­herra, sem kveður á um að for­eldr­ar fái aukið frelsi til þess að nefna börn sín og að ein­stak­l­ing­ar fái aukið frelsi til þess að ráða eig­in nafn­i. 

Einnig kveður það á um að ein­stak­l­ing­ar geti tekið upp ný ætt­­­ar­­nöfn, að börn 15 ára og eldri fái að ráða sjálf eig­in nafni og ákveðin tak­­mörk á að for­eldr­ar geti ekki gefið börn­um sín­um nöfn sem séu þeim til ama.“

Sam­kvæmt frum­varp­inu verður manna­nafna­nefnd lögð nið­ur. Sú nefnd hefur meðal ann­ars haft þau verk­efni um ára­tuga­skeið að semja skrá um eig­innöfn og mill­i­nöfn sem telj­ast heim­il, að vera prest­um, for­stöðu­mönnum skráðra trú­fé­laga, Þjóð­skrá Íslands og for­sjár­mönnum barna til ráðu­neytis um nafn­gjafir og skera úr álita- og ágrein­ings­efnum um nöfn sam­kvæmt lögum um manna­nöfn. Þá sker nefndin úr „öðrum álita- eða ágrein­ings­málum sem upp kunna að koma um nafn­gjafir, nafn­ritun og fleira þess hátt­ar.“  Úrskurðum manna­nafna­nefndar er ekki unnt að skjóta til æðra stjórn­valds.

Áslaug Arna hefur þegar sagt frá því opin­ber­lega að hún telji að meiri­hluti sé fyrir sam­þykkt frum­varps­ins á þingi. Sam­bæri­leg frum­vörp hafa áður verið lögð fram en ekki hlotið braut­ar­gengi.

Manna­nafna­nefnd á móti því að vera lögð niður

Manna­nafna­nefnd gerir ýmis­konar efn­is­legar athuga­semdir við frum­varp ráð­herr­ans. Hún leggst til að mynda gegn því að gerð verði und­an­tekn­ing frá íslenskum rit­reglum hvað manna­nöfn varðar þannig að ein­stak­lingum verði í sjálf­vald sett hvernig þeir riti nöfn sín. 

Þá telur nefndin að mikil mis­tök yrðu gerð ef felld yrði úr gildi hin ævi­forna kenni­nafna­hefð Íslend­inga. „Nú þegar er heim­ilt skv. lögum að taka upp milli­nafn, sem almennt eru notuð eins og ætt­ar­nöfn, sem nefndin telur að tryggi rétt þeirra sem not­ast vilji við ætt­ar­nöfn. Manna­nafna­nefnd telur að það sé aðeins hávær minni­hluti sem vilji fella úr gildi ákvæði laga um kenn­inöfn og að rita beri íslensk nöfn í sam­ræmi við íslenskar rit­reglur og skorar á Alþingi að breyta ekki lögum hér um nema að vel athug­uðu máli.“

Þá er manna­nafna­nefnd andsnúin því að nefndin verði lögð nið­ur. Í umsögn hennar seg­ir: „Fær nefndin ekki séð að það sé til gagns að leggja nefnd­ina niður og fela starfs­mönnum Þjóð­skrár, sem ekki hafa til þess sér­staka mennt­un, að taka ákvarð­anir hér um sbr. einnig ákvarð­anir skv. 4. gr. frum­varps­ins. Bent skal á að sums staðar (til dæmis í Pól­landi) eru ákvarð­anir um manna­nöfn einmitt teknar með þessum hætt­i.“

Í umsögn­inni, sem nefnd­ar­menn­irnir Auður Björg Jóns­dóttir lög­maður og Sig­urður Kon­ráðs­son, pró­fessor í íslensku máli við Mennta­vís­inda­svið Háskóla Íslands skrifa und­ir, segir að núgild­andi lög séu ekki full­komin og manna­nafna­nefndin telji ýmsa van­kanta á þeim, sem þó sé ekki endi­lega leyst úr með fyr­ir­liggj­andi frum­varpi. 

Nefndin telur eðli­leg­ast að sam­ráð yrði haft við hana um hvernig megi bæta núgilandi lög um manna­nöfn til að reglu­verkið „sé sem skýr­ast og sann­gjarn­ast en ekki sé ástæða til að fella lögin niður í heild sinn­i.“

„Ég veit ekki af hverju ég er að þessu“

Fleiri eru á móti frum­varp­inu. Þar á meðal Guð­rún Kvaran, mál­­fræð­ing­­ur, pró­­fess­or emeritus og fyrr­ver­andi nefnd­­ar­maður í manna­­nafna­­nefnd. 

Hún skrifar umsögn þrátt fyrir að hafa ekki ætlað sér að gera það. Í henni stendur meðal ann­ars: „Ég sendi inn tvö álit um frum­vörp til laga um manna­nöfn í mars og októ­ber 2018. Allt sem í þeim stendur er enn bjarg­föst skoðun mín. Ég mætti á fundi hjá alls­herj­ar­nefnd en mér fannst áhugi nefnd­ar­manna afar tak­mark­aður á því sem ég hafði að segja. Ég ætl­aði því ekki að skrifa um þetta frum­varp, var eig­in­lega búin að fá nóg af því að hjakka í sama far­inu, en fjöldi sam­tala við fólk á öllum aldri og af öllu land­inu hefur setið í mér og ég ákvað að setj­ast niður einu sinni enn og senda inn nú á síð­asta degi. Í gær­kvöldi hringdi nefni­lega öldruð kona frá Egils­stöðum og sagði: „Hvert erum við að stefna, Guð­rún, hvað er Alþingi að hugs­a?“ Við áttum langt og gott sam­tal og ég hygg að kon­unni hafi liðið betur þegar við kvödd­umst þótt ég hafi ekki átt gott svar handa henni en sjálfri leið mér ekki vel.“

Guðrún gerir síðan marg­hátt­aðar athuga­semdir við frum­varpið og segir í lok umsagn­ar­innar að hún gæti skrifað mun lengra mál um fram­lagt frum­varp. „Mér finnst frum­varpið firna­vont og engu betra en þau tvö sem ég skrif­aði um 2018. Ég veit ekki af hverju ég er að þessu, e.t.v. fyrir öldr­uðu kon­una á Egils­stöð­u­m.“

Ármann Jak­obs­son, pró­fess­or, for­maður Íslenskrar mál­nefndar og bróðir Katrínar Jak­obs­dóttur for­sæt­is­ráð­herra, segir frum­varpið vand­virkn­is­lega unnið miðað við fyrri frum­vörp um mál­ið. Einkum sé grein­ar­gerðin vönduð og ætti að hjálpa þing­mönnum að gera upp hug sinn í þessu flókna máli. Hann telur þó ekki heppi­legt að leggja niður manna­nafna­nefnd. Betra væri að hún yrði til áfram og „al­þing­is­menn létu mold­viðrið gegn henni sem vind um eyru þjóta. Að minnsta kosti ætti hún að vera til sem ráð­gef­andi sér­fræð­inga.“

Fólk ætti að fá að kalla sig því nafni sem það kýs

Alls hafa borist 16 umsagnir um mál­ið. Á meðal þeirra sem sendu inni slíka var Sal­vör Nor­dal, Umboðs­maður barna. 

Í nið­ur­lagi umsagnar hennar segir að umboðs­maður barna hvetji til sam­þykktar frum­varps­ins „til að tryggja stálp­uðum börnum þau mik­il­vægu rétt­indi sem fel­ast í sjálfs­á­kvörð­un­ar­rétti yfir eigin nafni, því sem helst ein­kennir okkur sem ein­stak­linga.“ 

Mann­rétt­inda­skrif­stofa Íslands styður sömu­leiðis frum­varp­ið, sam­kvæmt umsögn, enda telur hún að fólk ætti „al­mennt að fá að kalla sig því nafni sem það helst kýs.“

Eiríkur Rögn­valds­son, pró­fessor í íslenskri mál­fræði, er einnig jákvæður í garð frum­varps­ins. Hann kemst að eft­ir­far­andi nið­ur­stöðu í sinni umsögn: „Fyr­ir­liggj­andi frum­varp skaðar ekki íslenska tungu á nokkurn hátt, en er veru­leg rétt­ar­bót og afnemur þá mis­munun sem felst í gild­andi lögum og er í raun stjórn­ar­skrár og mann­rétt­inda­brot. Stífar reglur sem vísa í íslenska mál­stefnu en sam­ræm­ast ekki jafn­rétt­is­hug­myndum og stríða gegn rétt­læt­is­kennd fólks geta orðið til þess að ala á nei­kvæðum við­horfum fólks til íslensk­unn­ar. Því þarf hún síst af öllu á að halda um þessar mund­ir.“