Steingrímur J. Sigfússon, forseti Alþingis og fyrrverandi formaður Vinstri grænna, er sá þingmaður sem á verðmætastan hlut í skráðu félagi á Íslandi. Alls á Steingrímur 7.900 hluti í Marel sem eru um sjö milljón króna virði.
Þingmenn þurfa að gera grein fyrir ákveðnum eignum sínum í hagsmunaskráningu þeirra. Á meðal þeirra eigna er hlutafjáreign þar sem verðmæti hlutar nemur að markaðsvirði meira en einni milljón króna miðað við 31. desember ár hvert.
Rannsókn Kjarnans sýnir að Steingrímur hafði ekki gert grein fyrir hlutafjáreign sinni í hagsmunaskránni um miðjan síðasta mánuð – nánar tiltekið 18. maí 2021 – þrátt fyrir að virði hlutar hans í Marel sé vel umfram það viðmið um markaðsvirði sem reglur um hagsmunaskráningu segja til um.
Síðan þá hefur hagsmunaskrá Steingríms verið uppfærð – það var gert 23. maí 2021 – og þar kemur nú fram að hlutur hans í Marel sé 7,1 milljón króna virði. Kjarninn sendi fyrirspurn á Steingrím og spurði hvort hann hefði keypt hlutina í Marel í vor.
Í svari við fyrirspurn Kjarnans um málið segir Steingrímur að hann hafi átt lítils háttar hlut í Marel í áraraðir, allt frá því að það var upprennandi sprotafyrirtæki sem hann hafði mikið álit á og vildi styðja. „Sú eign mín var opinber og aðgengileg á heimasíðu VG um árabil, en þar gerðum við þingmenn og sveitarstjórnarfulltrúar flokksins grein fyrir okkar hagsmunatengslum löngu áður en slíkt var skylt samkvæmt lögum.“
Síðan hafi það gerst hvort tveggja að eignarhlutur hans í Marel jókst talsvert og að gengið á félaginu hafi tekið sprett. „Þar kom að mér bar að færa það inn í hagsmunaskráningu mín sem þingmanns. Á því varð reyndar nokkur dráttur sökum athuganarleysis af minni hálfu, en sem nú hefur verið úr bætt fyrir nokkru.“
Steingrímur segist telja að hann geti fullyrt að málefni Marel hafi aldrei borið upp sértækt á þingi, né á neinn hátt annan þannig að hann hafi þar haft aðkomu að.
Forsætisnefnd Alþingis samþykkti reglur um hagsmunaskráningu þingmanna í mars 2009. Á meðal þeirra reglna sem samþykktar voru þá, og gilda áttu frá 1. maí sama ár, var að þingmönnum var gert að skrá hlutabréfaeign þar sem verðmæti hlutar væri að markaðsvirði yfir einni milljón króna.
Steingrímur átti alls 4.100 hluti í Marel að nafnvirði árið 2006 samkvæmt hagsmunaskráningu á heimasíðu Vinstri grænna á þeim tíma. Í desember 2008 átti hann hins vegar 7.900 hluti, eða sama magn og hann á nú. Það liggur því fyrir að nafnvirði hluta Steingríms í Marel hefur verið hið sama frá því að reglur um hagsmunaskráninguna voru innleiddar fyrir tólf árum síðan.
Virði hluta í Marel hefur stóraukist á undanförnum árum og þeir sem eiga hlutabréf í félaginu hafa ávaxtað pund sitt vel. Markaðsvirði þess hlutar sem Steingrímur á fór yfir eina milljón króna á árinu 2014 og hefur haldist yfir því virði alla tíð síðan. Virðið fór því yfir það viðmið sem kallar á hagsmunaskráningu sjö árum áður en að Steingrímur skráði hlutinn. Virði hlutarins var, líkt og áður sagði, 7,1 milljón króna í lok síðasta árs og er nú um 6,7 milljónir króna.
Steingrímur hættir á þingi í haust eftir að hafa setið þar sleitulaust frá árinu 1983. Hann hefur oft tekið þátt í umræðum um hagsmuni þingmanna úr pontu. Eitt slíkt skipti átti sér stað 13. apríl 2016, í kjölfar þess að Sigmundur Davíð Gunnlaugsson sagði af sér sem forsætisráðherra eftir að Panama-skjölin höfðu opinberað að hann hefði átt aflandsfélagið Wintris.
Þann dag tók Svandís Svavarsdóttir, samflokksmaður Steingríms og nú heilbrigðisráðherra, til máls undir liðnum fundarstjórn forseta og óskaði eftir svörum við tilteknum spurningum sem lúta að túlkun þingmanna á reglum um hvernig skrá skuli hagsmuni þingmanna.
Síðar í umræðunni tók Steingrímur til máls og sagði meðal annars að ef upp kæmu „rökstuddar grunsemdir um brot á réttri skráningu þá verður að taka það til alvarlegrar skoðunar, rannsaka það, því að annars væru reglurnar merkingarlausar — ef það gerðist ekkert — ef fyrir lægi að þingmenn, ég tala nú ekki um ráðherrar, hefðu ekki sinnt réttri skráningu. Þessar reglur eru í eðli sínu lágmarksreglur. Það liggur í hlutarins eðli. Það er ekkert sem bannar þingmönnum að veita ítarlegri upplýsingar eins og við þingmenn VG höfum gert frá byrjun, frá stofnun þess flokks. Á heimasíðu flokksins höfum við birt miklu ítarlegri upplýsingar um tekjur okkar, eignir og hagsmunatengsl.“
Þegar Steingrímur flutti þessa ræðu hafði virði bréfa hans í Marel verið yfir einni milljón króna í tvö ár og var tæplega tvær milljónir þennan dag í apríl 2016.
Hægt er að sjá ræðu Steingríms hér að neðan.
Jón Gunnarsson, þingmaður og ritari Sjálfstæðisflokksins, á hlutabréf í fjórum skráðum félögum í eigin nafni, sem voru í upphafi þessa mánaðar verðmetin á hátt í fjórar milljónir króna. Tveir hlutir í eigu Jóns eru meira en milljón króna virði, annars vegar í Icelandair og hins vegar í sjávarútvegsfyrirtækinu Brimi.
Einnig er Jón skráður hluthafi í Arion banka og Reitum, samkvæmt síðustu samstæðureikningum þessara félaga, en vert er að taka fram að síðasti útgefni samstæðureikningur Reita er frá 2019. Þeir hlutir eru minna en milljón króna virði.
Stundin greindi nýverið frá því að Jón hefði ekki skráð hlutabréfaeign sína í Icelandair Group í hagsmunaskrá í samræmi við gildandi reglur. Sömu sögu er að segja um eign hans í Brimi.
Frá því að frétt Stundarinnar, sem birtist 31. maí síðastliðinn, fór í loftið hefur Jón bætt úr þessu og eign hans í félögunum tveimur er nú tilgreind í hagsmunaskránni. Þar kemur hins vegar ekki fram hvert virði eignanna sé. Hann sagði í samtali við miðilinn að um yfirsjón hefði verið að ræða að hans hálfu.
Í frétt Stundarinnar var einnig greint frá því að Inga Sæland, formaður Flokks fólksins, hefði sömuleiðis ekki skráð eign sína í Icelandair Group í samræmi við gildandi reglur. Inga sagðist hafa keypt hlut í Icelandair vorið 2020 og að hún hafi þynnst niður í hlutafjáraukningu Icelandair Group í september í fyrra.
Fleiri þingmenn eiga hlut í Icelandair Group en þau Jón og Inga. Njáll Trausti Friðbertsson, þingmaður Sjálfstæðisflokks og nýr oddviti flokksins í Norðausturkjördæmi, átti 800 þúsund hluti í félaginu sem voru um 1,3 milljón króna virði í lok árs í fyrra. Sú eign er og hefur verið skráð undanfarna mánuði, en Njáll hafði ekki skráð neina eign í Ícelandair Group í hagsmunaskráningu í nóvember í fyrra.
Kristján Þór Júlíusson, sjávarútvegs- og landbúnaðarráðherra og þingmaður Sjálfstæðisflokks, á svo 100.000 hluti í Icelandair Group sem voru 164 þúsund króna virði um síðustu áramót, og þar af leiðandi undir þeim mörkum sem þarf að skrá. Guðjón S. Brjánsson, þingmaður Samfylkingarinnar átti líka lítinn hlut í Icelandair Group um síðustu áramót, alls 13 þúsund hluti sem metnir voru á rúmlega 21 þúsund krónur.
Þórdís Kolbrún R. Gylfadóttir, ferðamála-, iðnaðar- og nýsköpunarráðherra, lagði fram frumvarp um breytingar á lögum um ársreikninga í fyrra sem átti að stuðla að auknu gagnsæi stærri kerfislega mikilvægra félaga. Frumvarpið var samþykkt á Alþingi og tóku lögin svo gildi í upphafi árs 2021.
Á meðal þess sem lögin leiddu af sér var að öll skráð félög á hlutabréfamarkaði þurftu, í fyrsta sinn, að birta heildarhluthafalista sína opinberlega í samstæðureikningum sem þau skiluðu inn til ársreikningaskrár. Áður hafði einungis verið hægt að sjá hverjir 20 stærstu eigendur hvers félags voru. Því var um mikla breytingu að ræða.
Önnur breyting sem varð þegar lögin tóku gildi er sú að aðgangur að ársreikningum er gjaldfrjáls á vef Ríkisskattstjóra. Því var, allt í einu, hægt að nálgast upplýsingar um fjárhagslega hagsmuni þúsunda einstaklinga, þar án greiðslu.
Á undanförnum árum hafa verið stigin skref í sem skylda ákveðna hópa til að skrá skilgreinda hagsmuni sína og gera þá skráningu opinbera. Tilgangur þess er að auka traust í samfélaginu. Þannig þurfa þingmenn, sumir sveitarstjórnarmenn og embættismenn til dæmis að gera grein fyrir ákveðnum eignum sínum í hagsmunaskráningu. Þar á meðal er hlutafjáreign. Til viðbótar liggur fyrir að aðrir, til dæmis blaða- og fréttamenn, geta skapað hagsmunaárekstra með því að eiga hlut í skráðum félögum sem þeir svo fjalla um í starfi sínu.
Kjarninn hefur undanfarnar vikur greint þá hluthafalista sem birti voru í samstæðureikningum skráðra félaga með það fyrir augum að ganga úr skugga hvort settum reglum um hagsmunaskráningu sé fylgt, og hvort mögulegir hagsmunaárekstrar séu til staðar.
Ekki er víst hvort heildarhluthafalistarnir sem notaðir voru til að finna hlutabréfaeign þingmanna verði aðgengilegir í langan tíma, en líkt og Kjarninn fjallaði um á dögunum telur Persónuvernd birtingu þeirra fara gegn lögum.
Í áliti sem stofnunin birti í þarsíðustu viku segir að orðalag lagabreytinganna feli að óbreyttu ekki í sér nægilega skýra heimild til birtingarlista yfir alla hluthafa félaga sem undir lögin falla með ársreikningum þeirra. Þess má geta að árið 2018 fetti stofnunin fingur út í það að Kauphöllin sjálf birti reglulega uppfærðar upplýsingar um 20 stærstu hluthafa skráðra félaga á vef sínum.
Persónuvernd lagði fyrir ríkisskattstjóra að láta af slíkri birtingu upplýsinga innan mánaðar frá ákvörðuninni, það er að segja fyrir 18. júlí næstkomandi.
