Fyrra úrræðið var hluti af „Leið­rétt­ing­unni“ svoköll­uðu, en hluti hennar fólst í því að að rík­is­sjóður greiddi 72,2 millj­arða króna inn á verð­tryggð hús­næð­is­lán hóps lands­manna sem hafði verið með slík lán á árunum 2008 og 2009. Sam­tals voru greiddir 72,2 millj­arðar króna inn á lánin og greiðsl­urnar fóru að mestu til tekju­hærri og eign­­­ar­­­meiri hópa sam­­­fé­lags­ins.

Hin hliðin á „Leið­rétt­ing­unni“ fól síðan í sér að lands­mönnum áttu að vera gert kleift að nota sér­­­eigna­­sparnað sinn skatt­frjálst til að borga niður hús­næð­is­lán sín í þrjú ár, frá miðju ári 2014 og fram til 30. júní 2017. Búið er að fram­lengja þessa nýt­ingu þrí­vegis síð­an: fyrst fram á sum­arið 2019, svo, í tengslum við gerð lífs­kjara­samn­ing­anna, fram á mitt ár 2021 og loks var hún fram­lengd í tvö ár í við­bót í fyrra. Úrræðið er því í boði út júní 2023 sem stend­ur.

Lang­flestir í almenna úrræð­inu

Alls hafa 62.400 manns nýtt sér almenna úrræðið frá því var hleypt af stokk­unum um mitt ár 2014. Í skýrslu sér­­­fræð­inga­hóps um höf­uð­stólslækk­­­un sem unnin var í aðdrag­anda þess kom fram að með­­­al­­­launa­­­tekjur fjöl­­­skyldna sem spör­uðu í sér­­­­­eign og skuld­uðu í fast­­­eign væri mun hærri en með­­­al­­­launa­­­tekjur þeirra sem spara ekki. „Al­­­mennt eru tekjur þeirra sem spara í sér­­­­­eigna­líf­eyr­is­­­sparn­aði mun hærri en hinna sem ekki gera það,“ stóð orð­rétt í skýrsl­unni.

Sam­an­lagt hefur þessi hópur fengið að ráð­stafa 93,4 millj­örðum króna inn á hús­næð­is­lánin sín skatt­frjálst á sjö og hálfu ári. Því er 85 pró­sent þeirrar upp­hæðar sem Íslend­ingar hafa notað af sér­eign­ar­sparn­aði sínum til að borga niður hús­næð­is­lán vegna þessa úrræð­is. 

Hitt úrræðið kall­ast „Fyrsta fast­eign“ og hefur verið á boðstól­unum frá árinu 2017. Sam­­­­­kvæmt úrræð­inu geta þeir nýtt sér­­­­­­­­­eign­­­­­ar­líf­eyr­is­­­­­sparnað til að safna fyrir inn­­­­­­­­­borgun á fyrstu íbúð­­­­­ar­­­­­kaup eða greitt inn á höf­uð­stól hús­næð­is­láns. Alls er heim­ilt að ráð­stafa að hámarki 500 þús­und krónum á ári í mest tíu ár með ofan­­­­­greindum hætti sam­­­­­kvæmt ákveðnum skil­­­­­mál­u­m. 

Sam­tals hafa 17.347 manns nýtt sér „Fyrstu fast­eign­ar“-úr­ræðið og greitt alls 16,5 millj­arða króna inn á hús­næð­is­lán sín, eða notað sem útborgun fyrir fyrstu íbúð, frá því að það tók gildi.

Fram­tíð­ar­tekjur ríkis og sveit­ar­fé­laga hafa skerst um 26,8 millj­arða

Þar sem ofan­greind notkun á sér­eign­ar­sparn­aði er skatt­frjáls þá skerðir hún tekjur rík­is­sjóðs og sveit­ar­fé­laga. Þau þurfa ekki að takast á við það tekju­tap í dag þar sem skattur af sér­­­eign­­ar­­sparn­aði er vana­­lega borg­aður þegar fólk fer á eft­ir­­laun. Þegar stærsti hluti þess hóps sem nýtir skatt­frjálsa úrræðið kemst á þann aldur verða stjórn­­­mála­­menn nútím­ans lík­­­ast til flestir löngu hættir og aðrir teknir við ábyrgð á rík­­is­fjár­­­mál­un­­um. 

Sam­kvæmt svörum sem bár­ust við fyr­ir­spurn Kjarn­ans er áætluð lækkun tekju­skatts vegna úrræð­anna tveggja 17,1 millj­arður króna fyrir árinu 2014 til 2021 og áætlun lækkun á útsvars­greiðslum til sveit­ar­fé­laga er 9,7 millj­arðar króna. Því nemur skatt­afsláttur þeirra lands­manna sem geta nýtt sér úrræðið sam­tals 26,8 millj­örðum króna.

Í ljósi þess að búið er að fram­lengja gild­is­tíma almenna úrræð­is­ins fram á mitt ár 2023 áætlar fjár­mála- og efna­hags­ráðu­neytið að tekju­tap ríkis og sveit­ar­fé­laga verið á bil­inu fimm til sex millj­arðar króna til við­bót­ar. 

Þeir sem nota sér­eign til að koma sér í gegnum far­aldur greiða skatt

Þetta eru ekki einu hóp­arnir sem opnað hefur verið fyrir að geti nýtt sér­eign­ar­sparnað sinn áður en þau fara á eft­ir­laun. Í fyrsta efna­hag­s­­pakka rík­­is­­stjórnar Katrínar Jak­obs­dótt­­ur, sem kynntur var 21. mars 2020, var ein af aðgerð­unum sem kynnt var til leiks sú að lands­­mönnum gert kleift að taka út sér­­­eigna­­sparnað til að takast á við skamm­­tíma­fjár­­hags­­vanda. Þeir sem nýttu sér þetta úrræði þurftu þó að greiða skatt af sparn­að­inum þegar hann var tek­inn út. Því var líka um tekju­­skap­andi aðgerð að ræða fyrir rík­­is­­sjóð.

Þegar aðgerðin var kynnt til leiks kom fram að rík­­­is­­­stjórnin reikn­aði með að teknir yrðu út tíu millj­­­arðar króna af sér­­­­­eign­­­ar­­­sparn­að­in­­um. Um síð­­­ustu ára­­mót höfðu lands­­menn alls tekið út um 37 millj­­­arða króna af sér­­­­­eign­­­ar­­­sparn­aði sínum síðan slíkar úttekt­ir, en hægt var að sækja um nýt­ing­una út síð­asta ár. Nýt­ingin hefur því verið næstum fjór­föld umfram áætl­an­ir. 

Því má gera ráð fyrir því að tekjur rík­­­is­­­sjóðs vegna skatt­greiðslna af nýt­ingu sér­­­­­eign­­­ar­­­sparn­aðar sem hluta af aðgerða­­­pakka til að takast á við efna­hags­­­legar afleið­ingar kór­ón­u­veiru­far­ald­­­urs verði um 13,4 millj­­­arðar króna. 

Það er tíu millj­­örðum krónum meira en upp­­haf­­lega var áætl­­að.

Ekki hefur verið birt neitt nið­­­ur­brot á þeim hópi sem hefur nýtt sér þetta úrræði en ætla má að þar sé, að minnsta kosti að hluta, um að ræða fólk sem hefur átt í greiðslu­erf­ið­­­leikum vegna efna­hags­­­legra áhrifa COVID-19. Þeir sem fóru úr vel laun­uðum störfum á atvinn­u­­­leys­is­bætur eru lík­­­­­legri til að til­­­heyra þessum hópi en aðr­ir, þar sem tekju­hærri hafa almennt verið lík­­­­­legri til að spara sér­­­­­eign en tekju­lægri.