Til eru frásagnir af elskendum sem hafa verið sagðar svo oft að hvert stálpað mannsbarn innan sinnar heimsálfu þekkir þær. Á Vesturlöndum er Rómeó og Júlía fyrir löngu orðið ódauðlegt leikrit. Í Kína svífur sagan af Fiðrildaelskendunum enn milli manna. Í Rómönsku Ameríku er söngleikur um argentínsk forsetahjón löngu orðinn frægari en hjónin sjálf nokkurn tíma voru.
En ein er sú ástarsaga sem brúar bilið milli fjarlægra menningarheima (ólíkt öllum öðrum). Hún er reglulega sungin með tregafullum tónum víðs vegar á jarðarkringlunni. Hún er ekki bara einstök fyrir þær sakir að segja frá elskhugum frá Asíu og Evrópu. Heldur einnig vegna þess að aðdáendur þessa meistaraverks hafa flestir enga hugmynd um hvaðan hún kemur né hvaða elskendur gáfu sögunni líf.
Nánar um skáldverkið síðar en fyrst um upprunann. Margar kenningar hafa verið reifaðar en sú sem hvað oftast skýtur upp kollinum á rætur sínar að rekja til Þjóðverja að nafni Philipp Franz von Siebold. Hann var læknir á fyrri hluta 19. aldar með brennandi áhuga á garðyrkju.
Árið 1822 var hann nýútskrifaður og réð sig í sjóher nýlenduveldis Hollendinga. Hann var sendur frá Rotterdam til Batavíu í Indónesíu þar sem nú er höfuðborgin Jakarta. Hann varð veikur á leiðinni og fékk að jafna sig við komu í húsi hollenska landstjórans. Á meðan hann jafnaði sig var tekið eftir því hversu öflugur hann var í garðinum og fróður um plöntur.
Á þessum tíma voru Japanseyjar lokaðar af fyrir umheiminum. Utanríkisviðskipti voru sáralítil og samskipti við umheiminn nær engin. Keisarinn réð ekki landinu heldur féll í skuggann af Shogun-stríðsherrum. Eini staðurinn þar sem erlend viðskipti máttu fara fram voru á smáeynni Dejima fyrir utan Nagasaki. Þar máttu fulltrúar fyrstu alþjóðlegu fyrirtækjasamsteypunnar, Hollenska Austur-Indíafélagsins, einir koma og versla.
Þegar landstjórinn og grasagarðsmeistarinn í Bangor í Indónesíu urðu þess varir að Philipp væri með græna fingur var ákveðið að senda hann sem sérlegan lækni og vísindamann til Japan. Síðara hlutverkið var honum fært til þess að rannsaka plöntur og dýr Japanseyja en vitneskja Vesturlandabúa um þau málefni var fábrotin og takmarkaðist við alfræðirit sænsks forvera í sama stöðugildi.
Þegar Philipp var kominn á staðinn varð hann fljótlega afar vinsæll sem læknir á eynni og víðar í Japan. Hann fékk leyfi til að opna læknaskóla og voru japanskir drengir sendir í læri hjá honum. Þá fékk hann til að hjálpa sér til að viða að sér enn fleiri japönskum plöntum og dýrum.
Síðar áttu japönsk menningaráhrif eftir að springa út í Evrópu í hreyfingu sem nefnd hefur verið Japonisme. Japönsk veggspjöld, blævængir og handverk með sína einstöku listrænu einkenni og liti vöktu eftirtekt listmálara, tónskálda og fleiri. Bersýnileg merki þess má sjá í verkum Vincent van Gogh og Claude Monet. Safn og skrif Philipp Franz von Siebold um Japan voru undanfari þeirra áhrifa.
Frægð von Siebold í Evrópu varð ekki einungis til vegna fræðistarfa hans. Það kvisaðist fljótlega út á meðal elítunnar á meginlandi Evrópu að von Siebold ætti í ástarsambandi við japanska konu, Kusumoto Taki. Þau giftust og áttu saman barn, dótturina Kusumoto Ine.
Því hefur oft verið haldið fram að hjónabandið hafi verið „tímabundið“ og að von Siebold hafi komist í kynni við Kusumoto Taki í gegnum sams konar miðlara og þá sem selja vændi. Hins vegar áttu samskipti þeirra eftir að verða svo löng og örlagarík að það skiptir varla máli eða það er einfaldlega rangt.
Árið 1826, eftir þriggja ára dvöl í Japan, var von Siebold boðið að fara til Edo, þar sem nú er höfuðborgin Tókýó. Ferðina nýtti hann til að viða að sér fleiri náttúruminjum og þekkingu. M.a. hitti hann stjörnuspeking japönsku hirðarinnar sem gaf honum nákvæm kort af Japanseyjum.
Þremur árum síðar sendi von Siebold stórt safn ýmissa muna til Indónesíu en þeim skolaði á land eftir að flutningaskipinu hlekktist á í stormi. Við það uppgötvuðu Japanir að kortin hefðu borist í hendur útlendinga. Það var landráð. Von Siebold var gerður útlægur og þeir sem gáfu kortin voru dæmdir til að svipta sig lífi.
Von Siebold kvaddi konu sína og dóttur í höfninni í Nagasaki
Árið 1885 kom út bókin Madame Chrysantheme eftir franska rithöfundinn Pierre Loti. Hún fjallaði um ástarævintýri höfundarins og japanskrar konu í Nagasaki. Því hefur verið haldið fram að Pierre Loti hafi vitað um samband Kusumoto Taki og von Siebold. Franska skáldið notaði það ævintýri sem innblástur þegar hann gekk í hjónaband sem varð eins konar rannsóknarverkefni í Nagasaki. Því hefur einnig verið haldið fram að Pierre Loti hafi kynnst henni í gegnum miðlara en reynst svo óheppilegur eiginmaður að konan flúði hann að lokum.
Fyrir Íslendinga er áhugavert að vita að síðasta bókin eftir Pierre Loti sem kom út á undan Madame Chrysantheme hét Veiðimenn við Íslandsstrendur. Sú bók er þekkt og hefur verið þýdd á íslensku. En hún er ekki nærri jafn þekkt og sagan um Madame Chrysantheme og ástarævintýri evrópskra farmanna á 19. öld. Hvað þá þær sögur sem átti eftir að skrifa um sama efni.
Næsta stóra skref þjóðsögunnar um Kusumoto Taki og von Siebold var smásaga sem bandaríski lögfræðingurinn og rithöfundurinn John Luther Long gaf út árið 1898. Þar segir frá bandaríska flotaliðsforingjanum Pinkerton sem gengur að eiga japanska geishu. Eftir að hann siglir burt elur hún honum barn og við tekur tregafull bið eftir séntilmanninum. Smásagan hlaut nafnið Madame Butterfly.
Söngleikur eftir David Belasco undir sama nafni byggður á smásögunni var fyrst sýndur í New York þann 5. mars árið 1900. Sjö vikum síðar var farið með söngleikinn til London og Belasco sýndi hann þar. Í salnum á einni sýningunni sat enginn annar en Giacomo Puccini sem heillaðist svo af sögunni að hann óskaði eftir leyfi til að fá að semja óperu, m.a. byggða á tónlist Belascos.
Úr varð óperan Madama Butterfly. Hún var sýnd í fyrsta skipti á Scala í Mílanó árið 1904. Hún hlaut lélegar viðtökur meðal annars vegna þess að hún var í tveim hlutum frekar en þrem og áhorfendur þreyttust óhóflega. Puccini tók hana úr sýningu, lagaði og sýndi aftur í Brescia árið 1907 við frábærar undirtektir. Allt fram til ársins 1920 ferðaðist Puccini milli óperuhúsa sem tóku maddömuna til sýninga til að tryggja uppsetningar sem hann sætti sig við.
Japanski útlagadómurinn yfir von Siebold var að lokum felldur niður árið 1859. Þá voru liðin þrjátíu ár síðan hann var rekinn frá Japan. Í millitíðinni hafði hann gefið sig evrópskri konu. Hann sneri loks aftur til Japan ásamt syni sínum. Þar hitti hann aftur japanska konu sína og dóttur. Þau ár sem hann var í burtu höfðu þær mæðgur hlotið stuðning hans og vina honum tengdum. Meðal annars var séð til þess að dóttirin kæmist til mennta. Hún varð fyrsta japanska konan til að stunda vestrænar lækningar og aðstoðaði sem ljósmóðir við fæðingu afkomanda keisarans.
Sigurför Madama Butterfly um óperuhús heimsins er fyrir margt löngu orðin ótrúleg bæði sökum velgengni óperuverksins og þeirra óvanalegu aðstæðna og ástríðna sem óperan segir frá. Sagan af dóttur þeirra Kusumoto Taki og von Siebold hefur einnig verið efniviður í fjölda skáldverka og bíómynda í Japan, líkt og ástarsaga foreldra hennar og óperan ódauðlega eftir Puccini.
Giacomo Puccini sjálfur skrifaði eitt sinn: „Enn þykir mér vænt um Butterfly. Ég hlusta aldrei á óperur mínar með ánægju fyrir utan kannski La Boheme. En Butterfly – já – á hana hlusta ég alla með ánægju. Þá er mér ljóst að ég hef samið mína nútímalegustu óperu.“
Það var þannig sem ástarsagan af Kusumoto Ine og Philipp Franz von Siebold var, er og verður sungin aftur og aftur.
