Í umræðuþætti í danska útvarpinu, DR, fyrir nokkrum vikum nefndi einn viðmælenda, eiginlega í framhjáhlaupi, að starfsmenn Borgarskjalasafns Kaupmannahafnar væru að brenna gamlar byggingateikningar. Stjórnandi þáttarins hjó eftir þessum ummælum, rannsakaði málið og komst að því, sér til undrunar, að dönsk sveitarfélög hafa á síðustu árum brennt, í stórum stíl, gamlar byggingateikningar. Þetta mál var svo rætt í áðurnefndum þætti, viku eftir að fyrst var á þetta minnst. Dönsku dagblöðin, ásamt útvarps- sjónvarpsstöðvum hafa að undanförnu fjallað talsvert um þetta mál, sem vakið hefur mikla athygli.
Stjórnmálamennirnir hrukku við
Sváfu stjórnmálamennirnir, hvernig getur svona gerst, Kaupmannhafnarborg brennir söguleg skjöl, stóra skjalabrennan!
Þessar fyrirsagnir og fleiri í sama dúr hefur að undanförnu mátt sjá á forsíðum danskra blaða og netmiðla.
Þótt stjórnmálamennirnir hafi kannski ekki beinlínis sofið virðist sem hvorki ráðherrum, bæjarstjórum, þingmönnum né bæjarstjórnarfólki víða um land hafi verið kunnugt um skjalabrennuna. Morten Kabell, borgarstjóri umhverfismála í Kaupmannahöfn, brást við um leið og hann frétti af málinu og fyrirskipaði, í samráði við menningarborgarstjórann Carl Christian Ebbesen, að samstundis skyldi hætt að brenna teikningar, að minnsta kosti meðan verið væri að athuga málið. Mette Bock menningarmálaráðherra kom líka af fjöllum, í viðtali við Danska sjónvarpið sagðist hún ekki haft hugmynd um þetta mál fyrr en hún sá umfjöllun fjölmiðla. „Ég er ekki sérfræðingur, en það hljómar undarlega að menn hafi valið að eyðileggja frumteikningar með þessum hætti. Sveitarfélaginu (Kaupmannahöfn), og engu sveitarfélagi reyndar, ber ekki skylda til að gera slíkt. Ég veit ekki af hverju Kaupmannahafnarborg hefur valið þessa leið en kemur mér á óvart.“
Hvaða skjöl er verið að brenna og af hverju?
Í áðurnefndum umræðuþætti í danska útvarpinu kom fram að það væru byggingateikningar sem borgarstarfsmenn og starfsmenn margra sveitarfélaga víða um kepptust nú við að moka á eldinn. Enn fremur var spurt af hverju þetta væri gert og hver hefði tekið ákvörðun um að brenna skjölin og ekki síst hvaða skjöl mætti brenna og hver skyldu varðveitt.
Fram hefur komið að byggingateikningar og tilheyrandi pappírar hafi, í Kaupmannahöfn einni, fyllt tíu þúsund hillumetra, tíu kílómetra. Tæpum þriðjungi þessara skjala hefur nú verið eytt. Starfsmenn Borgarskjalasafnsins (þar sem alltaf vantar pláss) sögðu að ákvörðun um að brenna hluta skjalasafnsins hefði verið tekin, að vel ígrunduðu máli, í samráði við Ríkisskjalasafnið. Mótaðar hefðu verið vinnureglur um hvað skyldi varðveitt og hverju væri óhætt að farga. Eftir þessum reglum hefði verið farið í einu og öllu og öll skjöl sem vafi léki á hvort rétt væri að varðveita væru borin undir starfsmenn Ríkisskjalasafnsins. Meginreglan er sú að teikningar sem eru yngri en frá árinu 1850 og ekki hafa „sérstakt gildi“ (eins og það er orðað) skuli bornar á bálið.
En hvað er „sérstakt gildi“? Er það vegna þess að viðkomandi bygging varð þekkt kennileiti, ólík öllum öðrum, dæmi um stíl þekkts arkitekts eða hvað?
Allt varðveitt, á stafrænu formi
Starfsmenn Borgarskjalasafnsins eru hægt og rólega að fikra sig, ef svo mætti segja, í gegnum skjalakílómetrana tíu. Hvert einasta skjal er myndað, að sögn með fullkomnustu tækni sem völ er á og varðveitt þannig. Skjölin eru sem sagt ekki að öllu leyti töpuð þótt frumskjalið hafi endað á bálinu. Samtímis myndatökunni er allt skráð vel og vandlega þannig að auðvelt ætti að reynast að finna viðkomandi skjal þegar, og ef, á þyrfti að halda. En er þetta ekki bara jafngott og jafnvel betra en einhver gulnaður pappír kynni nú einhver að spyrja.
Tölvumynd er ekki það sama og frummynd
Sagnfræðingar og safnafólk hefur í viðtölum lagt á það áherslu að þótt gott sé og blessað að eiga teikningar í tölvutæki formi komi það ekki í stað frumteikninganna. Sama hversu góð tölvumyndin sé. „Eftirprentun af málverki getur verið mjög góð, en hún verður aldrei annað en eftirprentun“ sagði sagnfræðingur í viðtali í dagblaðinu Politiken. Margir viðmælendur fjölmiðlanna hafa talað á sömu nótum. Þar að auki sé engan veginn hægt að treysta því að ekki geti eitthvað orðið til þess að tölvumyndirnar tapist, annað eins hafi nú gerst.
Eigendur mega ekki fá frumteikningarnar til eignar
Ofanvert við Löngulínu í Kaupmannahöfn er Kastellet, Friðriksvirki. Elsti hluti þess er frá 17. öld og var eins og nafnið gefur til kynna virki, hluti bygginganna voru síðar notaðar sem fangelsi. Friðrikisvirkið er í dag í umsjón hersins og varnarmálaráðuneytisins. Ráðuneytið óskaði eftir því við borgina að það fengi allar þær teikningar sem til eru af Friðriksvirkinu. Ekki gat borgin orðið við þessari beiðni sökum þess að samkvæmt reglum Þjóðskjalasafnsins er ekki heimilt að afhenda til eignar upprunalegar teikningar. Skiptir engu hver á í hlut. Einn af yfirmönnum Þjóðskjalasafnsins benti hinsvegar á að ef Varnarmálaráðuneytið hefði óskað eftir að fá teikningarnar af Friðriksvirki að láni, jafnvel til margra ára, hefði ekkert verið því til fyrirstöðu.
Hefur margt merkilegt endað á bálinu?
Þessari spurningu gátu starfsmenn Borgarskjalasafnsins ekki svarað öðruvísi en þannig að við ákvarðanir hefði verið fylgt leiðbeiningum Þjóðskjalasafnsins. Blaðamenn komust að því að meðal þess sem hefði endað á bálinu væru teikningar af Grundtvigskirkjunni í Kaupmannahöfn, einu þekktasta guðshúsi borgarinnar. Grundtvigskirkjan var nítján ár í byggingu, vígð 1940. Hún var byggð eftir teikningum P.V. Jensen Klint, hann lést árið 1930 og sonurinn Kaare Klint, sem unnið hafði með föður sínum, teiknaði hluta innréttinganna, þar á meðal altarið og prédikunarstólinn. Að mati sérfræðinga var ekki ástæða til að varðveita frumteikningar Klint feðganna.
Ekki bara brennt í Kaupmannahöfn
Það er ekki einungis í Kaupmannahöfn sem byggingateikningar hafa orðið eldinum að bráð. Sömu sögu er að segja víða um land, ekki þó alls staðar. Í Vordingborg á Suður- Sjálandi höfðu starfsmenn skjalasafnsins til dæmis lokið við að mynda alla pappíra og voru í þann mund að kveikja á ofninum þegar fréttirnar frá Kaupmannahöfn bárust. Starfsmaður safnsins sagði að í þetta sinn hefði komið sér vel að vera á seinni skipunum “annars væri þetta allt orðið að ösku.“ Sums staðar hefur verið tekin ákvörðun um að mynda allt en geyma teikningarnar, eins og verið hefur.
Óvíst hvort haldið verður áfram að brenna
Í Kaupmannahöfn og annars staðar hefur, eins og áður var getið, verið slökkt á brennsluofnunum. Hvort kveikt verður á þeim aftur hefur ekki verið ákveðið en í ljósi þess hve mikla og neikvæða athygli „brennslan“ hefur fengið verður það að teljast ólíklegt.
